“Kim Vân Kiều” do Nhà xuất bản Hội Nhà văn và Nhã Nam thực hiện, là một tác phẩm “ba trong một”. Bởi lẽ, bản in “Kim Vân Kiều” hội tụ ba di sản, thứ nhất là di sản văn chương của thi hào Nguyễn Du (1726-1820), thứ hai là di sản quốc ngữ của học giả Nguyễn Văn Vĩnh (1882-1936) và di sản của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm (1922–2016).
Khu lưu niệm thi hào NguyễnbDu tại Nghi Xuân, Hà Tĩnh. Ảnh: TL.
Theo đánh giá của giáo sư Trần Đình Sử, “Kim Vân Kiều” do học giả Nguyễn Văn Vĩnh dịch ra quốc ngữ là một trong những bản Truyện Kiều sớm và quan trọng, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn tiến trình hiện đại hóa văn học Việt Nam, cũng như vai trò của các trí thức buổi giao thời trong việc phổ biến chữ quốc ngữ, kiến tạo tinh thần yêu chuộng vốn cổ văn học, ngôn ngữ nước nhà.
“Kim Vân Kiều” ấn bản đặc biệt cũng cho thấy tranh Kiều của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm tiếp tục kéo dài truyền thống vẽ Kiều khởi từ đầu thế kỷ 20 với sự tham gia của nhiều danh họa như Nguyễn Tường Lân, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Tô Ngọc Vân, Lê Thị Lựu, Lê Phổ, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Đỗ Cung, Mai Trung Thứ, Vũ Cao Đàm, Mạnh Quỳnh…
Thi hào Nguyễn Du đã đưa văn học chữ Nôm của Việt Nam đạt tới đỉnh cao nghệ thuật. Truyện Kiều vừa là một kiệt tác văn chương, vừa là một hiện tượng văn hóa đặc biệt có sức sống bền bỉ trong đời sống tinh thần của người Việt, được tiếp tục luận bàn trong nghiên cứu, phê bình và được tái sáng tạo trong các lĩnh vực nghệ thuật khác như sân khấu, âm nhạc, hội họa, điện ảnh. Truyện Kiều cũng được dịch nhiều ngôn ngữ trên thế giới, trở thành cầu nối văn hóa, văn chương Việt Nam và bạn đọc quốc tế.
"Kim Vân Kiều" được ấn hành kỷ niệm 260 năm Ngày sinh thi hào Nguyễn Du. Ảnh: TL.
Truyện Kiều có một lịch sử in ấn, phiên âm, dịch thuật, chú thích, chú giải cũng như tiếp nhận, nghiên cứu, đánh giá vừa phong phú, phức tạp vừa nhiều thành tựu. Lúc đầu Truyện Kiều được khắc in dưới dạng văn bản chữ Nôm, sau đó, các nhà nghiên cứu, các bậc thức giả lại phiên âm chữ Nôm sang chữ quốc ngữ và tiến hành khảo đính, chú giải, chú thích Truyện Kiều rất công phu. “Poème Kim Vân Kiều truyện” do Trương Vĩnh Ký phiên âm, dịch ra chữ quốc ngữ và in năm 1875, là bản Truyện Kiều chữ quốc ngữ đầu tiên của nước ta. Tiếp sau đó chính là “Kim Vân Kiều” do học giả Nguyễn Văn Vĩnh dịch ra quốc ngữ, chú giải, ấn hành năm 1913, tái bản có hiệu chỉnh vào các năm 1915, 1923 và 1933.
Học giả Nguyễn Văn Vĩnh có đóng góp quan trọng đối với đời sống văn chương, báo chí, học thuật Việt Nam đầu thế kỷ 20. Trong sự nghiệp đồ sộ của mình, ông dành nhiều tâm huyết cho Truyện Kiều, coi đây là một tác phẩm tinh túy cần được phổ biến rộng rãi trong xã hội hiện đại. Ông nhấn mạnh: “Nay chúng tôi dịch truyện này ra chữ quốc ngữ, có ý tra cứu các bản từ xưa đến giờ, để dịch cho đúng mà lưu lại một cái nền văn chương nước Nam. Các điển tích cùng các câu khó chúng tôi đã chua ra, để ai ai cũng hiểu những câu sâu sắc trong truyện Kiều; để mà biết thực giá một cái hương - hỏa quý của người đời trước để lại cho; để mà ngâm câu truyện biết nghĩa lý, thì lòng người mới biết động”.
Một tranh Kiều của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm trong "Kim Vân Kiều". Ảnh: TL.
Một nét thú vị trong “Kim Vân Kiều” bản in kỷ niệm 260 năm Ngày sinh thi hào Nguyễn Du là bộ tranh Kiều không đi theo lối minh họa trực tiếp cốt truyện của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm. Ông khai thác chiều sâu tâm lý, tính cách và cảm xúc của mỗi nhân vật, tình huống, sự việc trong Truyện Kiều. Giới phê bình mỹ thuật cho rằng phong cách hội họa của Nguyễn Tư Nghiêm, mà tranh Kiều là minh chứng điển hình, được định hình từ sự khai thác vốn nghệ thuật truyền thống của dân tộc, kết nối quá khứ với hiện đại, hòa quyện với kỹ thuật tạo hình của châu Âu.
