Trong dòng chảy phát triển không ngừng của TP.HCM, Củ Chi vẫn giữ cho mình dáng dấp của một vùng đất đặc biệt - nơi “đất thép” chuyển mình cùng công cuộc hiện đại hóa. Trong đó, kênh Đông Củ Chi không chỉ là công trình thủy lợi thuần túy, mà là mạch sống chiến lược, kết nối sự thịnh vượng nông thôn với đô thị, bảo đảm an ninh nguồn nước cho hàng triệu người.
Việc TP.HCM quyết định đầu tư hơn 2.250 tỷ đồng nâng cấp hệ thống thủy lợi kênh Đông không phải là một dự án hạ tầng đơn lẻ, mà là một khẳng định phát triển bền vững, thể hiện tầm nhìn dài hạn về an sinh, kinh tế và sinh thái của một siêu đô thị đang hướng đến tầm toàn cầu.
Kênh Đông Củ Chi đã giúp đưa nước về từng thửa ruộng đồng, năng suất từ 1-1,5 tấn/ha/vụ lên hơn 4,5 tấn. Ảnh: Lê Bình.
Từ khi khởi công vào năm 1985, kênh Đông Củ Chi đã mang lại sự thay đổi căn bản cho vùng đất từng khô cằn, nhiễm phèn, phụ thuộc vào mưa trời. Dòng nước ngọt từ hồ Dầu Tiếng len lỏi về từng cánh đồng, giúp hàng chục ngàn héc-ta đất được hồi sinh. Nếu trước đây, năng suất lúa chỉ đạt 1 - 1,5 tấn/ha/vụ, thì nay đã tăng lên hơn 4,5 tấn. Nhiều diện tích chuyển sang trồng rau, hoa lan, cây ăn trái, nuôi thủy sản… đều bắt nguồn từ nguồn nước ổn định của kênh Đông.
Không dừng lại ở nông nghiệp, hệ thống kênh còn đảm nhiệm vai trò cấp nước sinh hoạt, công nghiệp và đô thị hóa. Theo quy hoạch, công trình sẽ đảm bảo cung cấp hơn 1 triệu m³ nước thô/ngày cho khu vực phía Tây Bắc TP.HCM đến năm 2045. Trong bối cảnh nguồn nước mặt suy giảm, tầng ngầm bị khai thác quá mức và biến đổi khí hậu gây ra nhiều rủi ro về hạn thì kênh Đông chính là “van an toàn” của hệ thống nước thành phố.
Ở một thành phố hơn 14 triệu dân, nơi mỗi giọt nước ngày càng có giá trị chiến lược, thì việc đầu tư cho kênh Đông không chỉ là duy trì dòng chảy, mà là bảo đảm an ninh nguồn nước - an ninh dân sinh.
Kênh Đông Củ Chi không chỉ “nuôi sống” nông dân, mà còn tạo ra không gian phát triển kinh tế mới cho TP.HCM. Nhờ có nguồn nước ổn định, Củ Chi đã hình thành hàng loạt vùng chuyên canh rau an toàn, nông nghiệp công nghệ cao, chăn nuôi khép kín và mô hình thủy sản quy mô lớn. Những trại cá cảnh, trang trại hoa lan, mô hình rau thủy canh mọc lên san sát - tất cả đều gắn liền với hệ thống thủy lợi này.
Nhờ nguồn nước kênh Đông Củ Chi, nhiều trang trại cá cảnh được hình thành sát bên dòng kênh, giúp đưa về cho thành phố hàng chục triệu USD mỗi năm. Ảnh: Lê Bình.
Ở tầm vĩ mô, kênh Đông Củ Chi là hạ tầng nền cho sự phát triển của khu công nghiệp Tây Bắc, các khu đô thị mới dọc trục Tỉnh lộ 8, quốc lộ 22 và là “nguồn nước sống” phục vụ cho cả Khu công nghệ cao mà TP.HCM đang quy hoạch. Một công trình thủy lợi tưởng chừng thuộc phạm vi nông nghiệp nhưng thực chất đang trở thành trục hạ tầng chiến lược kết nối nông nghiệp, công nghiệp và đô thị hóa.
Nếu ví TP.HCM là một cơ thể kinh tế - xã hội đang vận động, thì kênh Đông Củ Chi chính là mạch máu phía Bắc, nuôi dưỡng khu vực năng động nhất trong quá trình mở rộng không gian phát triển.
Sau gần nửa thế kỷ vận hành, kênh Đông Củ Chi đã lão hóa. Mất nước do thấm, hư hỏng công trình, lấn chiếm hành lang và sự thay đổi nhanh chóng của khí hậu khiến hệ thống không còn đáp ứng kịp yêu cầu phát triển. Đó là lý do việc đầu tư nâng cấp hơn 2.250 tỷ đồng được đặt ra như một nhiệm vụ cấp bách.
Tuy nhiên, đây không chỉ là nâng cấp về vật chất, mà phải là hiện đại hóa toàn diện: Ứng dụng công nghệ giám sát SCADA, quản lý lưu lượng tự động, cảnh báo mặn, giám sát thất thoát nước; kết hợp quy hoạch tiêu thoát, phòng chống ngập, hướng đến một hệ thống thủy lợi thông minh, bền vững và đa mục tiêu.
Đó cũng là bước cụ thể hóa chiến lược của TP.HCM trong thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế xanh và bảo đảm sinh kế bền vững. Nói cách khác, đầu tư cho kênh Đông Củ Chi chính là đầu tư cho khả năng chống chịu của thành phố ngày mai.
Trong lịch sử phát triển TP.HCM, có những công trình mang giá trị biểu tượng: cầu Sài Gòn mở ra cửa ngõ phía Đông, hầm Thủ Thiêm đánh dấu tầm nhìn giao thông thế kỷ XXI. Kênh Đông Củ Chi xứng đáng đứng trong hàng ngũ đó, không phải vì sự hoành tráng, mà vì nó là biểu tượng của tầm nhìn “đầu tư cho nguồn sống”.
Nếu đô thị hiện đại cần nhà cao, đường rộng, thì nền tảng của một thành phố đáng sống lại nằm ở nguồn nước sạch, đất đai màu mỡ, môi trường cân bằng… là những yếu tố mà kênh Đông Củ Chi đang gìn giữ cho TP.HCM.
Do đó, việc đầu tư nâng cấp hệ thống thủy lợi này không chỉ là trách nhiệm của ngành nông nghiệp hay địa phương Củ Chi, mà là sự đầu tư chiến lược của toàn thành phố cho tương lai phát triển xanh, bền vững và an toàn trước biến đổi khí hậu.
Kênh Đông Củ Chi đã từng là biểu tượng của ý chí và sáng tạo trong thời kỳ tái thiết đất nước. Hôm nay, nó cần được nhìn nhận đúng với vai trò mạch sống chiến lược của một đô thị hơn 10 triệu dân. Đầu tư nâng cấp kênh Đông không chỉ là nâng cấp một công trình thủy lợi, mà là đầu tư cho dân sinh, cho kinh tế, cho tương lai của TP.HCM.
Kênh Đông Củ Chi cung cấp hơn 1 triệu m³ nước thô/ngày cho các nhà máy xử lý nước dân sinh, khu công nghiệp. Ảnh: Lê Bình.
Nếu thành phố muốn vươn lên thành “siêu đô thị toàn cầu”, thì phải bắt đầu từ việc giữ cho những “mạch nước ngầm” của sự sống như kênh Đông Củ Chi luôn chảy mãi - bền vững, hiện đại và đủ sức nâng đỡ cả một không gian phát triển phía Tây Bắc TP.HCM.
