Hành trình ‘Sen quê Bác’

Từ vùng đất lúa kém hiệu quả...

Giữa không gian thanh bình của xã Kim Liên - quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh, những cánh đồng sen bát ngát tỏa hương ngào ngạt, đan xen giữa sắc hồng và trắng tinh khôi. Sen đang từng ngày khẳng định vai trò là ngành hàng chủ lực trong chiến lược phát triển nông nghiệp xanh và bền vững của tỉnh Nghệ An.

Cách đây hơn 10 năm, cánh đồng Liên Hồng, xã Kim Liên là những thửa ruộng chuyên canh lúa nhưng chi phí đầu tư cao, trong khi năng suất thấp, hiệu quả kinh tế thấp. Gia đình chị Trần Thị Thế từng chật vật sống dựa vào mảnh ruộng và cây lúa, cho đến một ngày, quyết định táo bạo chuyển từ trồng lúa sang trồng sen đã mở ra một bước ngoặt cho gia đình chị.

“Ban đầu chỉ trồng thử vài sào, chủ yếu là để chơi, để ngắm. Nhưng không ngờ sen phát triển rất tốt, lại được khách đến quê Bác ghé chụp ảnh, hái hoa. Vậy là mình quyết định làm thật,” chị Thế nhớ lại.

Từ vài sào ban đầu, đến nay gia đình chị Thế đã phát triển hơn 4 ha trồng sen với hơn 20 giống khác nhau, từ sen Nhật, sen Tháp Mười, sen bách diệp, sen quan âm đến sen trắng truyền thống. Không chỉ bán hoa, hạt, đài sen, chị Thế còn tận thu tất cả các bộ phận của cây như ngó, tâm, lá, củ… để chế biến hoặc bán cho thương lái, mang lại thu nhập gấp 2 đến 3 lần so với trồng lúa. Ngoài ra, việc kết hợp du lịch trải nghiệm sen giúp gia đình chị tăng thêm 50 triệu đồng/ha mỗi năm.

Không chỉ là sự chuyển mình của một vài hộ nông dân, cây sen đã trở thành niềm tự hào của Kim Liên, nơi đang hướng tới trở thành vùng nguyên liệu sen trọng điểm của tỉnh Nghệ An. Dẫn đầu phong trào đó là Hợp tác xã Nông nghiệp Sen quê Bác - đơn vị tiên phong trong việc quy hoạch, phát triển và thương mại hóa sản phẩm từ sen.

Hợp tác xã hiện có hàng chục héc ta trồng sen, hợp tác với hàng chục hộ nông dân trong và ngoài xã, cung cấp giống, vật tư và bao tiêu sản phẩm đầu ra. Đặc biệt, quy trình trồng sen tại đây được kiểm soát chặt chẽ theo hướng hữu cơ, hạn chế tối đa hóa chất, hướng đến chứng nhận tiêu chuẩn nông nghiệp xanh.

Ông Phạm Kim Tiến, Giám đốc Hợp tác xã, cho biết: Từ cây sen, Hợp tác xã đã phát triển được hàng chục sản phẩm OCOP, trong đó có nhiều sản phẩm đạt từ 3 đến 4 sao như trà liên tu, trà tâm sen, trà củ sen, sen sấy bơ, bột lá sen… Mục tiêu tới đây là nâng cấp thành sản phẩm quốc gia và mở rộng xuất khẩu.

Sen quê Bác hiện đã nhận được các đơn hàng xuất khẩu sang Pháp, Hàn Quốc, khẳng định chỗ đứng không chỉ ở thị trường nội địa mà còn trên bản đồ nông sản quốc tế. Đặc biệt, thương hiệu “Sen quê Bác” đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu, là “tấm hộ chiếu” quan trọng giúp sản phẩm vươn xa.

“Chúng tôi cam kết giữ gìn bản sắc, chất lượng và an toàn thực phẩm. Mỗi sản phẩm đều là tinh túy của đất trời Kim Liên, chứa đựng tinh thần dân tộc, truyền thống văn hóa và sự tận tụy của người trồng sen”, ông Tiến chia sẻ.

Đến "thủ phủ" của sen và mô hình điểm của nông nghiệp xanh

Không chỉ mang lại giá trị nông nghiệp, sen đang dần trở thành biểu tượng của du lịch sinh thái cộng đồng tại Kim Liên nói riêng và Nghệ An nói chung. Những năm gần đây, địa phương đã tích cực phát triển các tour trải nghiệm như “Vinh - Cửa Lò - Kim Liên”, trong đó điểm nhấn là tham quan các đầm sen, chụp ảnh, trải nghiệm hái sen, làm trà sen cùng người dân địa phương.

Mỗi mùa sen, hàng vạn du khách từ mọi miền về thăm quê Bác, tham quan di tích và đắm mình giữa không gian sen ngát hương. Mỗi bức ảnh “check-in”, mỗi lần đi xuồng len lỏi trong đầm hoa đều trở thành kỷ niệm khó quên. Sen vừa giúp du lịch địa phương phát triển, vừa mở ra hướng đi mới cho nông thôn hiện đại - kết hợp nông nghiệp với dịch vụ.

Thống kê cho thấy, mỗi ha sen kết hợp làm du lịch mang lại thu nhập tăng thêm 40-50 triệu đồng/năm, tạo việc làm ổn định cho hàng trăm lao động thời vụ, nhất là phụ nữ và người lớn tuổi.

Ông Lê Trung Hòa, Chủ tịch UBND xã Kim Liên nhận định: “Sen vừa mang lại hiệu quả kinh tế, vừa tạo cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp. Chúng tôi đặt mục tiêu xây dựng làng nghề sen, gắn với phát triển nông thôn mới kiểu mẫu, tôn vinh nét đẹp truyền thống của làng Sen - quê Bác”.

Sen Kim Liên không chỉ để ngắm hay làm trà, mà còn trở thành nguyên liệu cho nhiều món ăn độc đáo. Tận dụng lợi thế vùng nguyên liệu, xã Kim Liên đang thúc đẩy xây dựng chuyên mục ẩm thực sen - một bước đi sáng tạo để mở rộng giá trị sản phẩm.

Từ hạt sen, lá sen, ngó sen đến nhụy sen, bông sen, người dân đã sáng tạo ra nhiều món đặc sản như sữa sen, rượu sen, sen sấy bơ, chè sen long nhãn, salad ngó sen, cháo hạt sen… Các nhà hàng, khách sạn, homestay trong khu vực cũng đưa món ăn chế biến từ sen vào thực đơn, phục vụ khách du lịch và quảng bá văn hóa ẩm thực địa phương.

Ông Trần Xuân Cường, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An, khẳng định: “Cây sen không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn mang giá trị biểu tượng về tinh thần, văn hóa và tâm linh. Nghệ An cần phát huy thế mạnh vùng nguyên liệu để xây dựng thương hiệu sen quốc gia, gắn với phát triển du lịch xanh và kinh tế tuần hoàn”.

Từ một loài hoa gắn với hình ảnh thanh tao, thuần khiết, cây sen nay đã trở thành cây chủ lực trong mô hình nông nghiệp xanh, mang lại sinh kế bền vững cho người dân quê hương Bác Hồ. Từ vùng đất lúa kém hiệu quả đến "thủ phủ" của sen và mô hình điểm của nông nghiệp xanh, hành trình ‘Sen quê Bác’ là minh chứng rõ nét cho sự giao thoa giữa văn hóa và kinh tế, giữa truyền thống và đổi mới. Đó cũng là khẳng định tính đúng đắn của triết lý: phát triển nông nghiệp không chỉ để tạo ra sản phẩm mà còn để tôn vinh giá trị của sản phẩm - một giá trị cốt lõi của nông nghiệp xanh, bền vững, đậm đà bản sắc Việt.