Nhận diện điểm nóng ô nhiễm
Trên địa bàn thành phố Hải Phòng có 2 làng nghề là làng nghề Đúc, cơ khí Mỹ Đồng (phường Lê Ích Mộc) và làng tái chế phế liệu Tràng Minh (phường Phù Liễn) nằm trong Danh mục 47 làng nghề đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) xác định và đề nghị địa phương thực hiện xử lý ô nhiễm theo Công văn số 2436/BTNMT-TCMT ngày 26 tháng 6 năm 2013 của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Làng tái chế phế liệu Tràng Minh hiện có 91 hộ tham gia thu mua, nghiền thô phế liệu. Ảnh: Hoàng Phong.
Làng nghề đúc cơ khí Mỹ Đồng đã tồn tại nhiều năm nay, hiện có khoảng 168 đơn vị đang sản xuất, trong đó 22 cơ sở sản xuất đã di dời đến khu làng nghề mới theo quy hoạch, còn lại 148 hộ sản xuất kinh doanh, giải quyết cho khoảng 5.000 lao động có việc làm và thu nhập ổn định.
Tuy nhiên, với đặc thù luyện kim, đúc gang, đồng khiến cho làng nghề phát sinh nước thải, tro bụi và tiếng ồn. Không những vậy, hầu hết các cơ sở sản xuất còn lại trong làng nghề chưa có hệ thống thu gom, xử lý nước thải; tro bụi và một lượng chất thải công nghiệp, chất thải nguy hại phát sinh chưa được thu gom và xử lý đảm bảo theo quy định, gây ảnh hưởng đến môi trường không khí.
Tương tự, làng tái chế phế liệu Tràng Minh hình thành từ những năm 1980, hiện có 91 hộ tham gia, với khối lượng sản phẩm trung bình khoảng 50 tấn/ngày. Hoạt động tái chế phế liệu trong những năm gần đây hầu như tập trung chủ yếu thu mua và nghiền thô (hoạt động tái chế phế liệu cơ bản giảm). Tuy nhiên, do nhu cầu nguồn tiêu thụ phế liệu đầu ra hạn chế, dẫn đến việc ùn, ứ đọng phế liệu; rác thải không tận dụng được từ quá trình sản xuất vẫn tiềm ẩn nguy cơ tác động lớn, ảnh hưởng đến chất lượng môi trường đất, nước và không khí. Thậm chí, việc thu gom, xử lý rác thải (chủ yếu là rác thải công nghiệp và nguy hại), bụi và khí thải phát sinh cũng chưa được thu gom, xử lý triệt để, gây ảnh hưởng đến môi trường.
Cải thiện môi trường gắn với tái cấu trúc làng nghề
Trước thực trạng trên, thành phố Hải Phòng đã triển khai nhiều giải pháp khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường tại các làng nghề nguy cơ cao, với định hướng xử lý căn cơ, lâu dài. Đối với làng nghề Mỹ Đồng, thành phố xác định di dời các cơ sở sản xuất ra khỏi khu dân cư là giải pháp then chốt. Việc thành lập Cụm công nghiệp làng nghề cơ khí và đúc Thủy Nguyên với quy mô 20 ha được xem là bước ngoặt quan trọng, tạo điều kiện bố trí lại sản xuất, đầu tư hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng môi trường đồng bộ.
Theo lộ trình, khi Cụm công nghiệp hoàn thành và đi vào hoạt động, các cơ sở đúc, cơ khí sẽ từng bước di dời vào khu vực tập trung, qua đó giảm thiểu ô nhiễm trong khu dân cư, đồng thời tạo điều kiện áp dụng công nghệ sạch hơn, kiểm soát hiệu quả nước thải, khí thải và chất thải rắn. Đây cũng là cơ sở để nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về môi trường đối với làng nghề truyền thống.
Trạm xử lý nước thải làng nghề Tràng Minh. Ảnh: Hoàng Phong.
Đối với làng tái chế phế liệu Tràng Minh, dự án khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường được triển khai với trọng tâm là xây dựng trạm xử lý nước thải tập trung công suất 1.500 m³/ngày đêm cùng hệ thống thu gom đồng bộ. Việc đưa công trình vào vận hành đã góp phần kiểm soát nguồn thải lỏng, hạn chế xả thải trực tiếp ra sông ngòi, cải thiện đáng kể chất lượng môi trường nước khu vực.
Tuy nhiên, công tác cải thiện môi trường làng nghề không dừng lại ở đầu tư hạ tầng. Thành phố Hải Phòng đang tiếp tục triển khai các giải pháp bổ trợ như tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho các hộ sản xuất; rà soát, hoàn thiện hồ sơ pháp lý về môi trường; xây dựng phương án chuyển đổi ngành nghề đối với các hoạt động không còn phù hợp. Đồng thời, việc phân loại làng nghề theo mức độ ô nhiễm, ưu tiên nguồn lực cho các “điểm nóng” được xác định là hướng đi cần thiết trong giai đoạn tới.
Việc khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường tại các làng nghề nguy cơ cao không chỉ nhằm xử lý hệ quả trước mắt, mà còn góp phần định hình lại mô hình phát triển làng nghề theo hướng bền vững, hài hòa giữa bảo tồn nghề truyền thống và bảo vệ môi trường sống.
