Dự báo siêu dông: Còn khoảng cách giữa thông tin dự báo và thực tiễn

Siêu dông hay còn gọi là dông đa ổ, tức là tập hợp nhiều đám mây dông nhỏ cùng phát triển trong một không gian rộng lớn. Theo ông Trương Bá Kiên, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng Khí hậu (Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu), trận siêu dông gần đây nhất ở Việt Nam xuất hiện vào ngày 21/6/2015 tại Hà Nội và khu vực lân cận. Tuy nhiên xét về các chỉ số, cơn dông hôm 19/7 mạnh hơn rất nhiều.

Tính nguy hiểm cao hơn rất nhiều so với mưa dông thông thường

Ông Trương Bá Kiên chia sẻ: Hiện tượng dông lần này được xác định hình thành từ phía Nam Trung Quốc, sau đó di chuyển dần về phía Nam, đi qua Quảng Ninh và lan rộng khắp khu vực Bắc Bộ, thậm chí xuống đến các tỉnh Nghệ An - Hà Tĩnh. Độ bất ổn định khí quyển trong cơn dông rất cao, thể hiện qua nhiều chỉ số.

Chỉ số đối lưu tiềm năng (CAPE) đạt gần 4.500 J/kg. Theo thông lệ, chỉ số CAPE từ 1.500-2.000 J/kg đã đủ gây ra dông mạnh, trên 3.000 J/kg là dông rất mạnh, còn gần 4.500 J/kg như cơn dông chiều 19/7 là mức rất hiếm gặp và nguy hiểm.

Chỉ số lực nâng (LI) đo độ mạnh của quá trình không khí ẩm bốc lên, được ghi nhận ở mức -7, trong khi mức thông thường của dông mạnh chỉ là -2 đến -3. Chỉ số càng âm càng thể hiện không khí càng bất ổn và khả năng phát triển đối lưu không khí gây mưa dông càng cao.

Lượng hơi nước toàn bộ trong cột khí quyển đo được là 65 mm, vượt xa mức thông thường của các cơn dông phổ biến ( chỉ 20–30 mm). Điều này cho thấy độ ẩm rất cao, là điều kiện thuận lợi cho mây dông phát triển mạnh.

Ngoài trạm khí tượng Láng (Hà Nội), các trạm khác đã thả bóng thám không như Bạch Long Vĩ và một số trạm khí tượng cao không tại Trung Quốc cũng ghi nhận chỉ số độ ẩm và độ bất ổn định cao bất thường.

Theo số liệu quan trắc, tại Quảng Ninh đã ghi nhận gió giật cấp 10 (tương đương khoảng 25-26 m/s), thậm chí có thể lên đến cấp 11 tại một số nơi không có trạm quan trắc. Bên cạnh đó, hiện tượng mưa đá, sét giữa các đám mây dông và xuất hiện đường tố cũng được ghi nhận.

“So sánh với trận siêu dông từng xảy ra ngày 21/6/2015 tại Hà Nội, các thông số về độ bất ổn định khí quyển và độ đứt gió (mức chênh lệch tốc độ và hướng gió theo độ cao) lần này thậm chí cao hơn 1,5-2 lần”, ông Kiên cho biết.

Nên nhớ rằng, Bắc Bộ trước đó đã trải qua 3 ngày nắng nóng liên tục. Nền nhiệt tăng cao kết hợp với khối không khí ẩm và các điều kiện địa hình thuận lợi đã kích hoạt quá trình đối lưu mạnh, dẫn đến sự hình thành siêu dông. Quá trình này còn có thể tạo ra đường tố, gây gió giật mạnh ở nhiều nơi.

Chuyên gia cũng nhấn mạnh, trong ngành dự báo khí tượng, hiện tượng dông nói chung rất khó cảnh báo chính xác về thời điểm và vị trí cụ thể, mà chỉ có thể dự báo khả năng xuất hiện. Thông thường, một cơn dông chỉ tồn tại trong khoảng 30 phút đến 1 giờ. Siêu dông có thể kéo dài từ 2-3 tiếng, thậm chí đến 6 tiếng nhưng tốc độ hình thành và di chuyển rất nhanh.

Ngay cả ở các quốc gia có hệ thống dự báo tiên tiến như Mỹ, châu Âu hay Nhật Bản, việc dự báo dông cũng chỉ dừng ở mức cảnh báo sớm khoảng 1-2 tiếng và thường chỉ nhận diện được nguy cơ, khả năng có thể xảy ra dông.

Tại Việt Nam, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia và các Đài khí tượng thủy văn địa phương phát bản tin cảnh báo dông, tố, lốc, sét, mưa đá và mưa lớn cục bộ trước 2-3 tiếng. Trong trường hợp trận dông hôm 19/7, bản tin dự báo thời tiết biển vào sáng sớm đã thông tin: dự báo vùng biển vịnh Bắc bộ có mưa rào và dông vài nơi, trong mưa dông có khả năng xảy ra lốc xoáy và gió giật mạnh.

Đài Khí tượng thủy văn tỉnh Quảng Ninh khi phát hiện có mây đối lưu đang phát triển đã ban hành 2 bản tin vào lúc 11h45 và 13h30. Đáng tiếc, sự cố lật tàu tại Hạ Long rất hy hữu. “Tình huống này cũng cho thấy, vẫn còn khoảng cách giữa thông tin dự báo và thực tiễn. Đây là thách thức mà các cơ quan khí tượng thủy văn, phòng chống thiên tai đang cố gắng vượt qua” - ông Kiên nhấn mạnh.

Một số ý kiến cho rằng siêu dông có liên quan đến cơn bão số 3. Tuy nhiên, ông Kiên khẳng định điều này không chính xác. Cơn bão cấp 9 khi đó vừa vào Biển Đông, cách Hạ Long khoảng 900-1.000 km và bán kính ảnh hưởng chỉ 200-300 km. Do vậy, không có mối liên hệ trực tiếp giữa bão và siêu dông. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy có khả năng tồn tại mối liên kết xa giữa các hệ thống thời tiết lớn, có thể ảnh hưởng đến cường độ gió ở các khu vực lân cận, gián tiếp góp phần làm gia tăng điều kiện hình thành dông mạnh.

Theo dõi thời tiết cực đoan nhờ dữ liệu thời gian thực

Trong bối cảnh bão số 3 đang ảnh hưởng tới nước ta, những dải thời tiết xấu sẽ thường xuất hiện, gây mưa dông tại những khu vực khác nhau. Để biết chính xác thời điểm và khu vực xuất hiện mây dông, cũng như cường độ mưa dông, người dân có thể theo dõi dữ liệu quan trắc thời gian thực từ trang web https://iweather.gov.vn/.

Nền tảng này cho phép theo dõi phản hồi từ radar thời tiết, hiển thị rõ vị trí các vùng mây dông và những khu vực có sét đánh. Nhờ đó, người dân có thể xác định khu vực mình sinh sống có đang hoặc sắp bị ảnh hưởng bởi mưa dông hay không.

Dữ liệu trên được thể hiện bằng các thang màu trực quan. Màu xanh nhạt và xanh đậm cho thấy khu vực có mưa nhỏ đến mưa vừa. Màu cam và đỏ cảnh báo mưa dông mạnh. Ngoài ra, hệ thống cũng cung cấp cảnh báo ngắn hạn, cho biết trong vòng 10, 30 hoặc 60 phút tới, khu vực nào có khả năng xảy ra mưa dông mạnh, thậm chí dự báo tới cấp xã.

Các dữ liệu này được cập nhật liên tục 10 phút một lần, với độ trễ chỉ khoảng 5 phút so với thời gian thực. Ví dụ, vào lúc 17h15, người dùng có thể theo dõi dữ liệu mới nhất thu được lúc 17h10 và chủ động quan sát vị trí của mình trên bản đồ, theo dõi hướng di chuyển của các đám mây dông trong khoảng 30 phút đến 1 tiếng tới. Từ đó đưa ra quyết định phù hợp như hoãn hoạt động, tìm nơi trú ẩn, hoặc chuẩn bị các biện pháp đảm bảo an toàn.