Bày bán công khai
Tại phường Dương Nội, TP Hà Nội, quán trà đá của ông Nguyễn Văn Sáu, buổi sáng tấp nập khách ra vào. Trên chiếc bàn bên cạnh mấy chai nước giải khát, ông Sáu thản nhiên xếp sẵn 4 - 5 bao thuốc lá đủ loại từ Thăng Long, Vinataba, Sài Gòn cho tới Camel, để khách tiện chọn. Khi được hỏi về quy định bày bán thuốc lá, ông Sáu tỏ ra bất ngờ: “Tôi bán trà đá kèm thuốc lá nhiều năm nay ở đây, chưa từng thấy ai đến kiểm tra hay nhắc nhở. Bày ra cho khách dễ nhìn, dễ chọn thôi, chứ không biết là sai quy định”.
Trên thực tế, hành vi này đã vi phạm Điều 25 Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá quy định về quy định bán thuốc lá, bao gồm việc doanh nghiệp, đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ phải có giấy phép, người bán phải treo biển không bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi và không được trưng bày quá một bao/tút/hộp thuốc lá của một nhãn hiệu. Quy định rất rõ nhưng dường như chỉ nằm trên giấy?! Còn thực tế thì lại đi ngược với quy định.
Vi phạm bày bán sản phẩm thuốc lá tràn lan. Ảnh: Quán Dũng.
Không chỉ ở đường phố, vỉa hè, quanh khu vực trường Đại học Đại Nam và Đại học Phenikaa, chỉ trong vài trăm mét đã có hàng chục quán nước dựng ghế nhựa, bày bán thuốc lá công khai. Điều này đi ngược hoàn toàn với quy định cấm bán thuốc lá trong phạm vi 100m tính từ ranh giới trường học, một biện pháp nhằm bảo vệ học sinh, sinh viên, lứa tuổi dễ tò mò và dễ bị lôi kéo. Thế nhưng, vi phạm diễn ra ngay trước mắt, không hề có lực lượng nào nhắc nhở hay xử lý.
Tại các siêu thị mini, cửa hàng tạp hóa ở phường Dương Nội, Cầu Giấy, Đống Đa, Hà Đông… tình trạng còn đáng lo ngại hơn. Biển báo “không bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi” gần như không tồn tại, mỗi loại thuốc lá được bày thành từng hàng. Khi có thanh thiếu niên ghé mua, người bán sẵn sàng đưa hàng, chẳng cần hỏi tuổi. Nhiều chủ cửa hàng thẳng thắn: “Tôi chưa từng nghe đến quy định này”.
Cần xử lý nghiêm hành vi quảng cáo, bày bán
Những vi phạm trên có nhiều nguyên nhân, một phần xuất phát từ sự thiếu hiểu biết của người bán nhỏ lẻ, tất nhiên cũng không ít trường hợp biết sai vẫn làm, họ bán bất chấp giới tính, độ tuổi, thậm chí bày bán tràn lan, công khai vì việc này giúp họ tiêu thụ nhiều hàng và lợi nhuận tăng lên.
Theo Điều 32 Nghị định số 185/2013/NĐ-CP, quy định mức xử phạt về hành vi bày bán sản phẩm thuốc lá: “Cảnh cáo hoặc phạt từ 500.000–1.000.000 đồng nếu không treo biển thông báo không bán cho người dưới 18 tuổi; phạt 1.000.000–2.000.000 đồng nếu bán cho người chưa đủ tuổi hoặc sử dụng người dưới 18 tuổi bán thuốc; phạt 2.000.000–3.000.000 đồng nếu trưng bày sai quy định”.
Thuốc lá không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của người hút, mà còn tác động đến cộng đồng. Ảnh: Quán Dũng.
Tuy nhiên, việc kiểm tra và xử phạt trên thực tế lại rất ít. Chính sự buông lỏng này khiến quy định trở nên hình thức, không đủ sức răn đe, tạo tâm lý “cứ bán thoải mái, chẳng ai phạt”.
Ngoài ra, tình trạng quảng cáo, tiếp thị trá hình thuốc lá cũng khá phổ biến, mặc dù Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nghiêm cấm mọi hình thức quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị thuốc lá nhưng tại nhiều nhà hàng, quán bia... vẫn còn tình trạng nhân viên PR cầm thuốc lá tư vấn, bán hàng cho khách. Đây là hoạt động quảng cáo, bán hàng bị luật cấm, bởi nó đưa sản phẩm gây hại tiếp cận trực diện với người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ.
Tại Điều 32 Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá quy định về trách nhiệm xử lý vi phạm pháp luật về phòng, chống tác hại của thuốc lá. Bộ Y tế, Bộ Công an và Bộ Công thương có trách nhiệm cụ thể trong việc tổ chức xử lý vi phạm thuộc lĩnh vực phụ trách. Các bộ, cơ quan ngang bộ có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các bộ ngành liên quan tổ chức việc xử lý vi phạm hành chính về phòng, chống tác hại của thuốc lá thuộc lĩnh vực được phân công phụ trách. UBND các cấp có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan để tổ chức, chỉ đạo, bố trí lực lượng và phân công trách nhiệm cụ thể cho các tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc xử lý vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quy định về hút thuốc lá tại địa điểm có quy định cấm, kinh doanh thuốc lá nhập lậu, thuốc lá giả. Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm chủ trì, tổ chức việc xử phạt đối với hành vi hút thuốc lá tại địa điểm công cộng có quy định cấm thuộc địa bàn quản lý.
Trao đổi về vấn đề này, luật sư Nguyễn Trường Sơn, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng: “Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã quy định rất rõ ràng, chế tài xử phạt cũng cụ thể. Vấn đề nằm ở khâu thực thi. Nếu cơ quan chức năng không kiểm tra thường xuyên, không xử lý nghiêm minh, thì các quy định sẽ chỉ dừng lại trên giấy tờ, không đủ sức răn đe. Mức phạt vài triệu đồng hiện nay không tương xứng với lợi nhuận mà người kinh doanh thu được từ việc bán thuốc lá”.
Luật sư Sơn nhấn mạnh, thuốc lá nói chung và các loại thuốc lá điện tử, nung nóng... không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của người hút, mà còn tác động đến cộng đồng thông qua hút thuốc thụ động. Việc để tình trạng bày bán, quảng cáo thuốc lá vi phạm tràn lan đồng nghĩa với việc chấp nhận đánh đổi sức khỏe của hàng triệu người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.
