Cần dự báo khí tượng thủy văn ngay bên nước bạn Lào

Trận mưa lũ đặc biệt lớn bất thường

Điều đó cho thấy những bất thường của thiên tai ngày càng rõ rệt. Để hiểu hơn về những vấn đề này và các giải pháp khuyến cáo nhằm hạn chế thiệt hại do thiên tai gây ra cho người dân trong thời gian tới, Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Xuân Tiến, Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An xung quanh vấn đề này.

- Thưa ông, sau trận lũ lịch sử ngày 23/7/2025 vừa qua, Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Nghệ An (Đài tỉnh) đánh giá như thế nào về mức độ bất thường của thiên tai lần này so với các năm trước?

Đây là trận mưa lũ đặc biệt lớn bất thường. Lưu lượng đỉnh lũ về hồ thuỷ điện Bản Vẽ lớn gấp 3 lần so với lưu lượng đỉnh lũ lịch sử đã xảy ra năm 2018, với tần suất xuất hiện rất hiếm.

- Lượng nước đổ về từ phía nước bạn Lào được cho là yếu tố gây bất ngờ lớn. Đài Khí tượng Thủy văn  hiện có cơ chế phối hợp như thế nào (hoặc Việt Nam có dự án lắp hệ thống dự báo ngay tại nước bạn Lào) với các cơ quan khí tượng của Lào trong việc chia sẻ thông tin dòng chảy và lượng mưa?

Hiện tại Đài tỉnh chưa có cơ chế phối hợp nào với nước bạn Lào. Đài tỉnh được thủy điện Bản Vẽ cung cấp số liệu đo mưa tự động tại 22 điểm thuộc địa phận Lào và 13 điểm thuộc địa phận Việt Nam để tính toán dự báo lưu lượng lũ về hồ Bản Vẽ.

- Với kinh nghiệm từ trận lũ vừa rồi, Đài tỉnh có kế hoạch gì để cải thiện độ chính xác trong công tác dự báo, đặc biệt ở khu vực miền núi, vùng thượng nguồn và các hồ thủy điện lớn như Bản Vẽ?

- Ngay sau đợt mưa lũ này, Đài tỉnh sẽ thu thập đầy đủ số liệu khí tượng thủy văn, số liệu mặt đệm, số liệu tại các hồ chứa (đặc biệt là hồ chứa Bản Vẽ, Nậm Mô), các vùng ngập lụt để hiệu chỉnh các thông số của mô hình nhằm nâng cao chất lượng bản tin.

Cần xây dựng các trạm khí tượng thủy văn trên lãnh thổ Lào

- Có ý kiến cho rằng cần tăng cường hệ thống cảnh báo sớm ở cấp xã, bản. Vậy hiện nay việc đầu tư thiết bị, hệ thống đo mưa, quan trắc lũ ở các khu vực vùng sâu vùng xa ra sao? 

Hiện nay Đài tỉnh đang sử dụng số liệu của 9 trạm khí tượng, 11 trạm thủy văn, 1 trạm ra-đa thời tiết Vinh, 1 trạm thám không vô tuyến Vinh, 45 điểm đo mưa tự động để dự báo cho tỉnh Nghệ An (trong đó có vùng sâu vùng xa).

Cơ bản hệ thống mạng lưới trạm khí tượng thủy văn trên đã đáp ứng tốt cho công tác dự báo hiện nay. Như đã nêu trên, thượng nguồn hồ Bản Vẽ đã có mạng lưới điểm đo mưa tự động khá tốt cho công tác dự báo, tuy nhiên cần bổ sung thêm các trạm khí tượng, thủy văn, đặc biệt là các trạm thủy văn quan trắc dọc sông (bên đất Lào) để nâng cao chất lượng dự báo lượng nước đến hồ.

Cần xây dựng các trạm khí tượng thủy văn trên lưu vực thủy điện Nậm Mô trên lãnh thổ Lào. Tăng cường thêm các điểm đo mưa tự động ở vùng sâu vùng xa, các xã vùng núi phía Tây của Nghệ An.

- Trước diễn biến thời tiết ngày càng phức tạp, ông có khuyến cáo cụ thể nào cho người dân miền Tây Nghệ An để chủ động ứng phó với nguy cơ mưa lũ trong thời gian tới?

Để ứng phó với nguy cơ mưa lũ trong thời gian tới, theo tôi, vấn đề chủ động phòng ngừa là quan trọng nhất. Di dời nhà cửa ra khỏi vùng nguy hiểm theo quy hoạch của chính quyền. Ngoài ra có một số khuyến cáo sau: Theo dõi chặt chẽ, cập nhật liên tục các bản tin dự báo khí tượng thủy văn; di chuyển đồ đạc, tài sản, gia súc đến nơi an toàn; chủ động đề phòng khi thấy ở địa phương có mưa to, gió lớn, không được chủ quan; có phương án di chuyển tránh trú nơi an toàn trước để kịp thời hành động khi cần thiết; chặt tỉa cây, chằng néo bảo vệ nhà cửa.

- Về lâu dài, theo ông, tỉnh Nghệ An cần ưu tiên đầu tư vào những hạng mục gì để nâng cao năng lực dự báo và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra?

Như đã nêu ở trên, mạng lưới khí tượng thủy văn là vấn đề rất quan trọng cho công tác dự báo. Ngoài ra cần nâng cao trình độ cho đội ngũ dự báo viên, quan trắc viên, kỹ thuật viên; nghiên cứu, đưa các mô hình dự báo tiên tiến vào dự báo tác nghiệp; nâng cấp trang thiết bị, hệ thống máy tính để phân tích, xử lý nhanh khối lượng dữ liệu ngày càng nhiều. Tạo điều kiện để Đài tỉnh được điều tra, thu thập điều kiện mặt đệm, hệ thống công trình thủy lợi, thủy điện trên phần lưu vực ở Lào.

- Cuối cùng, ông có thông điệp nào muốn gửi đến chính quyền và người dân về tinh thần chủ động phòng tránh và ứng phó với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét hiện nay?

Thông điệp tôi muốn đưa ra là “Không lơ là chủ quan, quyết liệt, liên tục”

Xin trân trọng cảm ơn ông!