80 năm quản lý đất đai: [Bài 4] Tháo gỡ điểm nghẽn lâu dài

Tháo gỡ “điểm nghẽn” 

Trong suốt hành trình 80 năm xây dựng và phát triển, ngành quản lý đất đai Việt Nam luôn đối mặt với thách thức: vừa bảo đảm hiệu quả quản lý, vừa linh hoạt tạo lập quỹ đất phục vụ phát triển kinh tế – xã hội. Một trong những giải pháp chiến lược để tháo gỡ “điểm nghẽn” lâu dài chính là sự ra đời và kiện toàn tổ chức phát triển quỹ đất nhằm bảo đảm Nhà nước chủ động nguồn lực đất đai, quản lý minh bạch, công khai, hạn chế tiêu cực, tham nhũng trong giao đất, cho thuê đất.

Theo Luật Đất đai năm 2013, các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phải thành lập Tổ chức Phát triển quỹ đất thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường có chức năng tạo lập, phát triển, quản lý, khai thác quỹ đất; tổ chức thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất của các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân; tổ chức thực hiện việc đấu giá quyền sử dụng đất và thực hiện các dịch vụ khác.

Tổ chức phát triển quỹ đất thành lập tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với nhiệm vụ rất lớn là tạo quỹ đất sạch để đấu giá quyền sử dụng đất và đóng vai trò quan trọng, tham gia tích cực, có hiệu quả cao trong việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất để thực hiện các dự án, công trình ở địa phương theo quy định. Việc bổ sung thêm vai trò tạo quỹ đất sạch để hạn chế giao đất theo chỉ định tránh tiêu cực, tham nhũng trong lĩnh vực đất đai.

Thực tiễn triển khai trong những năm qua cho thấy, mô hình Tổ chức Phát triển quỹ đất và Quỹ Phát triển đất đã nhanh chóng phát huy hiệu quả. Tại Quảng Bình, năm 2022 có tới 61 dự án phát triển quỹ đất đấu giá được ứng vốn từ Quỹ Phát triển đất, với tổng số vốn giải ngân 792,6 tỷ đồng. Nhờ vậy, nguồn thu từ đất đai của tỉnh tăng mạnh, đạt 4.881 tỷ đồng trong năm 2022, tăng hơn 52% so với 2021. Tổng lũy kế đến cuối năm 2022 là 5.344,6 tỷ đồng, trong đó 5.019 tỷ đồng nộp ngân sách nhà nước, tạo nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế – xã hội địa phương.

Ở Quảng Trị, Trung tâm Phát triển quỹ đất được giao chỉ tiêu thu từ đấu giá quyền sử dụng đất giai đoạn 2021–2025 là 2.050 tỷ đồng, đã thực hiện được 1.821,8 tỷ đồng, đạt tỷ lệ 88,9%. Trung tâm đồng thời góp phần kiến tạo các khu đô thị đồng bộ, hiện đại, tạo điểm nhấn cho TP. Đông Hà, đáp ứng nhu cầu đất ở, đất dịch vụ, góp phần chỉnh trang đô thị và phát triển bền vững.

Những con số trên là minh chứng rõ ràng: khi được tổ chức hợp lý, quỹ đất không chỉ là tài sản công cần quản lý chặt chẽ mà còn là nguồn lực phát triển kinh tế quan trọng, bổ sung đáng kể vào ngân sách và cải thiện đời sống nhân dân.

Nâng tầm thể chế, hoàn thiện tổ chức

Mới đây, việc thể chế hóa Nghị quyết số 18-NQ/TW của Trung ương về cải cách chính sách, pháp luật đất đai, cùng với Luật Đất đai 2024 đã đặt nền móng vững chắc cho việc kiện toàn bộ máy và cơ chế hoạt động của Tổ chức Phát triển quỹ đất, Quỹ Phát triển đất.

Theo Nghị định 102/2024/NĐ-CP, từ ngày 1/8/2024, Trung tâm Phát triển quỹ đất là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc UBND cấp tỉnh (hoặc cấp huyện tùy địa phương), có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng.

Trung tâm được giao một loạt chức năng trọng yếu như: Lập và thực hiện dự án tạo quỹ đất để đấu giá quyền sử dụng đất; Tổ chức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, đặc biệt là quỹ đất cho đồng bào dân tộc thiểu số; Xây dựng bảng giá đất, xác định giá đất cụ thể theo yêu cầu cơ quan quản lý; Đầu tư xây dựng quỹ đất tái định cư phục vụ phát triển kinh tế – xã hội; Thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất, cho thuê đất ngắn hạn; cung cấp các dịch vụ về đất đai theo quy định; Liên doanh, liên kết với các tổ chức, cá nhân để khai thác hiệu quả quỹ đất.

Việc sắp xếp lại mô hình, trao quyền tự chủ tài chính và nhân sự, đã tạo điều kiện để Trung tâm Phát triển quỹ đất trở thành cầu nối linh hoạt giữa chính sách của Nhà nước và thực tiễn địa phương, bảo đảm các quyết định về đất đai được triển khai nhanh chóng, hiệu quả, minh bạch.

Song song với đó, Quỹ Phát triển đất tiếp tục giữ vai trò “bà đỡ” tài chính, giúp các địa phương chủ động nguồn vốn bồi thường, giải phóng mặt bằng, tránh tình trạng dự án bị đình trệ do thiếu vốn. Nghị định 104/2024/NĐ-CP về Quỹ Phát triển đất đã hoàn thiện khung pháp lý, cho phép các địa phương bố trí ngân sách hợp lý và huy động thêm nguồn vốn hợp pháp khác, bảo đảm tính khả thi trong triển khai.

Có thể thấy, sau 80 năm hình thành và phát triển, ngành quản lý đất đai Việt Nam đã từng bước hiện đại hóa, đi từ hồ sơ giấy tờ thủ công đến quản lý bằng dữ liệu số, từ cơ chế phân tán sang mô hình thống nhất, tập trung. Trong hành trình đó, Tổ chức Phát triển quỹ đất và Quỹ Phát triển đất nổi lên như những công cụ hữu hiệu để Nhà nước chủ động điều tiết, phân bổ và khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai.

Năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quyết định thành lập Trung tâm Phát triển quỹ đất theo quy định tại khoản 1 Điều 14 và khoản 15 Điều 112 Nghị định 102/2024/NĐ-CP trước ngày 1/8/2025.