Giai đoạn 1945 – 1980: Đất đai thuộc về người lao động
Theo bà Đoàn Thị Thanh Mỹ, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đất đai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngay sau ngày độc lập, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã tiến hành cải cách mạnh mẽ, xóa bỏ chế độ chiếm hữu phong kiến, tịch thu ruộng đất của đế quốc và Việt gian để chia cho nông dân. Đây là quyết sách lịch sử, giải phóng lực lượng sản xuất, đưa nông dân từ thân phận bị áp bức thành người làm chủ ruộng đất của mình, tạo nền tảng vững chắc cho một xã hội công bằng.
Bà Đoàn Thị Thanh Mỹ cho rằng, từ việc phân phối lại đất đai sau Cách mạng Tháng Tám đến việc hình thành một khung pháp lý hiện đại, toàn diện, chính sách đất đai đã trở thành công cụ quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và định hướng sử dụng đất bền vững cho tương lai. Ảnh: Trường Giang.
Trong giai đoạn 1945 - 1980, chế độ sở hữu đất đai được điều chỉnh từng bước: trước năm 1959 tồn tại song song sở hữu nhà nước và sở hữu tư nhân; từ 1959 đến 1980, hình thành ba hình thức sở hữu nhà nước, tập thể và tư nhân.
Những chính sách này đã đặt nền móng cho việc xác lập quyền sử dụng đất, tạo động lực cho sản xuất nông nghiệp và củng cố niềm tin của người dân vào chế độ mới.
Giai đoạn từ năm 1980 đến nay: Thể chế hóa quyền sử dụng đất – khẳng định vai trò quản lý thống nhất của Nhà nước
Cùng với công cuộc đổi mới, quan điểm của Đảng và Nhà nước về đất đai cũng có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Hiến pháp năm 1980 đã chính thức xác lập nguyên tắc “đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý”, trở thành quan điểm xuyên suốt trong quản lý đất đai. Đây là bước ngoặt lớn về tư duy, khẳng định đất đai là tài sản chung của quốc gia, phải được quản lý, sử dụng hiệu quả, công bằng, vì lợi ích của toàn dân.
Từ đó, các đạo luật đất đai ban hành và sửa đổi qua các thời kỳ (1987, 1993, 2003, 2013, 2024) đã không ngừng hoàn thiện hành lang pháp lý, mở rộng quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất, tạo cơ sở cho sự hình thành và phát triển thị trường bất động sản minh bạch, lành mạnh.
Trong đó, Luật Đất đai năm 198 khẳng định nguyên tắc sở hữu toàn dân, giao đất cho tổ chức, cá nhân sử dụng ổn định, lâu dài. Luật nghiêm cấm các hành vi mua bán, lấn chiếm, phát canh thu tô, thể hiện rõ tính chất phi thị trường của đất đai trong giai đoạn này.
Luật Đất đai năm 1993 mở ra cơ chế thị trường cho đất đai. Luật quy định Nhà nước giao đất cho tổ chức, hộ gia đình, cá nhân dưới hai hình thức: không thu tiền sử dụng đất và có thu tiền sử dụng đất. Lần đầu tiên, Luật công nhận quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, thế chấp quyền sử dụng đất được pháp luật công nhận, tạo động lực mạnh mẽ cho việc khai thác và sử dụng đất có hiệu quả.
Luật Đất đai năm 2003 tiếp tục hoàn thiện các quy định về quyền của người sử dụng đất, đặc biệt là quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, bảo lãnh, góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Đặc biệt, các quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất được cụ thể hóa, bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người dân.
Luật Đất đai năm 2013 tiếp tục khẳng định quyền của người sử dụng đất và bổ sung các quy định chi tiết về các hình thức chuyển quyền sử dụng đất. Một điểm mới quan trọng là việc các quyền của người sử dụng đất được thực hiện khi có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tạo sự minh bạch và chắc chắn về pháp lý.
Luật Đất đai 2024 đổi mới, đột phá và hội nhập
Luật Đất đai năm 2024 đã tiếp tục hoàn thiện các quyền của người sử dụng đất, đồng thời bổ sung nhiều nội dung mới mang đến nhiều thay đổi mang tính đột phá, thể hiện tư duy quản lý đất đai hiện đại, hội nhập và định hướng phát triển bền vững trong tương lai, trong đó đất đai được quản lý và sử dụng hiệu quả hơn nhất là đối với đất nông nghiệp.
Luật Đất đai năm 2024 đã tiếp tục hoàn thiện các quyền của người sử dụng đất, đồng thời bổ sung nhiều nội dung mới mang đến nhiều thay đổi mang tính đột phá, thể hiện tư duy quản lý đất đai hiện đại, hội nhập và định hướng phát triển bền vững trong tương lai, trong đó đất đai được quản lý và sử dụng hiệu quả hơn nhất là đối với đất nông nghiệp. Ảnh: VGP.
Theo bà Đoàn Thị Thanh Mỹ, những đổi mới, đột phá về quyền sử dụng đất thể hiện ở 6 điểm chính.
Thứ nhất, quy định người Việt Nam định cư ở nước ngoài có quốc tịch Việt Nam thì có các quyền và nghĩa vụ tương đương như quyền và nghĩa vụ của công dân Việt Nam trong nước. Đây là điểm mới quan trọng, tiến bộ của Luật Đất đai được đông đảo kiều bào đồng tình, ủng hộ.
Chính sách đất đai đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài có quốc tịch Việt Nam tương đương như quyền và nghĩa vụ của công dân Việt Nam trong nước nhằm thu hút kiều hối đầu tư về Việt Nam, tạo nguồn vốn ổn định cho sự phát triển kinh tế - xã hội, giúp đất nước giảm thiểu nhiều rủi ro trong quá trình huy động vốn, giảm sự phụ thuộc vào nguồn vốn nước ngoài.
Thứ hai, cho phép cá nhân không trực tiếp sản xuất nông nghiệp được nhận chuyển nhượng, nhận tặng cho quyền sử dụng đất trồng lúa trong hạn mức giao đất. Quy định này nhằm sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả, tạo thuận lợi cho người sử dụng đất có thêm thu nhập từ việc sử dụng đất.
Cho phép cá nhân sử dụng đất nông nghiệp được chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp trong cùng đơn vị hành chính cấp tỉnh cho cá nhân khác và không phải nộp thuế thu nhập từ việc chuyển đổi quyền sử dụng đất và lệ phí trước bạ. Quy định này đã mở rộng phạm vi chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp; tạo động lực mạnh mẽ thúc đẩy kinh tế nông nghiệp, nông thôn và sinh kế của người nông dân.
Thứ ba, mở rộng hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp của cá nhân lên không quá 15 lần so với hạn mức giao đất nông nghiệp của cá nhân đối với mỗi loại đất của địa phương; nhằm tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân có năng lực về vốn, khoa học kỹ thuật có quyền tiếp cận đất đai, đầu tư sản xuất nông nghiệp hàng hóa, hạn chế tình trạng bỏ hoang hoặc sử dụng đất nông nghiệp manh mún, không hiệu quả.
Thứ tư, bổ sung quy định cho phép người sử dụng đất được sử dụng đất kết hợp đa mục đích, được chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, được sử dụng một phần diện tích để xây dựng công trình phục vụ trực tiếp cho sản xuất nông nghiệp. Quy định này nhằm sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả, tạo thuận lợi cho người sử dụng đất có thêm thu nhập từ việc sử dụng đất kết hợp đa mục đích.
Thứ năm, người sử dụng đất được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất thì có quyền và nghĩa vụ như trường hợp không được miễn hoặc không được giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; người sử dụng đất được miễn tiền sử dụng đất, tiền thuê đất thì không phải làm thủ tục miễn tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, các cơ quan không phải xác định giá đất…
Quy định này nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất do không bị hạn chế các quyền như Luật Đất đai năm 2013; góp phần đơn giản hóa thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian, nhân lực cho người dân và doanh nghiệp, giảm chi phí tuân thủ.
Thứ sáu, cho phép người sử dụng đất được Nhà nước cho thuê đất trả tiền thuê đất hằng năm được bán tài sản gắn liền với đất và quyền thuê trong hợp đồng thuê khi có đủ điều kiện theo quy định, đồng thời bỏ quy định điều kiện của bên mua tài sản trên đất thuê trả tiền hàng năm.
Có thể khẳng định, hành trình 80 năm phát triển chính sách, pháp luật đất đai là quá trình liên tục đổi mới, gắn với từng bước phát triển của đất nước. Từ việc phân phối đất cho nông dân sau Cách mạng Tháng Tám, đến việc mở rộng quyền của người sử dụng đất trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mỗi lần đổi mới, sửa đổi đều hướng đến mục tiêu cao nhất: bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, đồng thời khai thác, phát huy tối đa giá trị đất đai như một nguồn lực chiến lược để xây dựng và phát triển đất nước.
