Vườn quốc gia Xuân Liên gắn bảo tồn với phát triển du lịch

Phát hiện nhiều loài quý hiếm trong 'sách đỏ'

Vườn quốc gia Xuân Liên, tiền thân là Khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Liên, được thành lập năm 2000. Hiện nay, Vườn đang quản lý hơn 25,6 nghìn ha rừng và đất lâm nghiệp, nằm trên địa bàn 5 xã, thị trấn của huyện Thường Xuân cũ (tỉnh Thanh Hóa). Trong đó, đất rừng đặc dụng chiếm hơn 23,8 nghìn ha, được phân thành ba phân khu: Khu bảo vệ nghiêm ngặt, phục hồi sinh thái và dịch vụ - hành chính. Ngoài ra, khu vực còn có hơn 912 ha đất rừng sản xuất và hơn 873 ha đất bán ngập nước thuộc hồ Cửa Đạt.

Vườn quốc gia Xuân Liên có trên 1.228 loài thực vật bậc cao và 1.811 loài động vật hoang dã thuộc 241 họ. Đây là nơi phân bố tập trung của hai quần thể cây pơ mu và sa mu cổ thụ, trong đó có hai cây hơn 1.000 năm tuổi, được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam. Riêng nhóm thực vật nguy cấp, quý hiếm hiện có 56 loài, trong đó 35 loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam.

Đáng chú ý, Xuân Liên cũng là nơi phân bố quần thể vượn đen má trắng lớn nhất Việt Nam, với 64 đàn, 182 cá thể; cùng hơn 200 cá thể voọc xám. Đặc biệt, vào tháng 10/2014, các nhà khoa học đã phát hiện tại Xuân Liên khoảng 30 cá thể mang Roosevelt (còn gọi là mang Lào) - loài được cho là đã tuyệt chủng gần 100 năm và từng sinh sống tại tỉnh Hủa Phăn (Lào). Hiện mẫu sọ duy nhất của loài này được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ.

Ngoài ra, loài thực vật đầu tiên cũng được phát hiện tại Xuân Liên và chưa từng được ghi nhận trên thế giới mang tên Aristolochia xuanlienensis, thuộc họ Nam mộc hương (Aristolochiaceae). Tên loài được đặt theo địa điểm thu mẫu tại Xuân Liên và hiện mẫu chuẩn đang được lưu giữ tại Phòng Tiêu bản thực vật của Viện Sinh thái - Tài nguyên sinh vật Việt Nam.

Trong quá trình khảo sát đa dạng sinh học, các nhà khoa học còn phát hiện thêm 3 loài thực vật mới cho khoa học, gồm: Lindernia megaphylla P.C (lữ đằng đứng), Kailarsenia lineata R.Br (thủy thảo trắng) và Didymocarpus pupureobracteatus Smith (song quả lá bắc tím).

Theo đánh giá của các nhà khoa học, Xuân Liên hiện là một trong những vườn quốc gia có mức độ đa dạng sinh học hàng đầu Việt Nam, với nhiều loài động, thực vật được ghi nhận trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới, có giá trị đặc biệt về khoa học và sinh thái. Nhiều loài động vật quý hiếm được phát hiện thông qua hệ thống bẫy ảnh như: Voọc xám, vượn đen má trắng, tê tê vàng, rùa hộp trán vàng miền Bắc, rắn hổ mây Xuân Liên...

Gắn bảo tồn với phát triển du lịch sinh thái

Thực hiện Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong rừng đặc dụng theo Quyết định số 4023/QĐ-UBND năm 2023, Vườn quốc gia Xuân Liên đang đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững, gắn với bảo vệ hệ sinh thái rừng.

Ngay từ đầu năm 2025, Vườn đã tăng cường truyền thông nhằm thu hút du khách thông qua các bài viết đăng tải trên fanpage “Du lịch Xuân Liên xanh” và website chính thức, tập trung giới thiệu cảnh quan, sản phẩm du lịch, hoạt động trải nghiệm và văn hóa cộng đồng vùng đệm. Vườn cũng phối hợp với VNPT đưa thông tin lên hệ thống du lịch thông minh của tỉnh, giúp du khách tiếp cận dễ dàng các tour và điểm tham quan.

Dựa trên lợi thế về hệ sinh thái rừng đặc dụng, Xuân Liên đã phát triển nhiều sản phẩm du lịch đặc trưng như: Du lịch sinh thái trong Vườn quốc gia; du lịch cộng đồng Homestay Bản Vịn; các tuyến tham quan thác Yên, thác Thiên Thủy; khám phá rừng nguyên sinh và quần thể cây di sản. Nhiều dịch vụ phụ trợ được triển khai như du thuyền hồ Cửa Đạt, dịch vụ ẩm thực, dã ngoại, tắm suối, lửa trại, câu cá, chụp ảnh check-in…

Năm 2025, Vườn quốc gia Xuân Liên đã đón 14 đoàn khách với 346 lượt người đến nghiên cứu và tham quan. Con số còn khiêm tốn, nhưng tạo nền tảng để mở rộng hoạt động khi cơ sở hạ tầng từng bước được hoàn thiện.

Điểm nhấn đáng chú ý là việc hình thành các tour trekking mạo hiểm, phù hợp với du khách ưa khám phá. Thông qua hợp tác với Công ty CP Viện Du lịch bền vững Việt Nam (ART Vietnam) và Công ty TNHH Viện Phát triển Du lịch bền vững Việt Nam (VNST), Vườn đã khảo sát và công bố 4 tour: Chinh phục đỉnh Pù Gió cao 1.600 m; Thăm cây di sản Pơ Mu, Sa Mu; Ngắm Voọc xám và Vượn đen má trắng; Kết hợp ngắm linh trưởng và khám phá hệ cây di sản. Các tour trên không chỉ tạo sản phẩm du lịch độc đáo, mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn động vật hoang dã và hệ sinh thái rừng đặc hữu.

Ông Phạm Anh Tám, Giám đốc Vườn quốc gia Xuân Liên cho biết, việc phát triển du lịch được triển khai theo nguyên tắc không đánh đổi tài nguyên rừng để lấy tăng trưởng du lịch. Mỗi tuyến tham quan đều được khảo sát kỹ lưỡng nhằm đảm bảo không ảnh hưởng đến sinh cảnh tự nhiên. Song song đó, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng không chỉ tạo nguồn lực cho công tác bảo tồn mà còn mở ra cơ hội để du khách trực tiếp tham gia vào chuỗi giá trị bảo vệ rừng, góp phần duy trì hệ sinh thái bền vững tại Xuân Liên. 

Cũng theo ông Tám, với cảnh quan nguyên sơ và hệ động thực vật phong phú, Xuân Liên có nhiều điều kiện để trở thành trung tâm du lịch sinh thái của tỉnh. "Thời gian tới, Vườn quốc gia Xuân Liên sẽ tiếp tục hoàn thiện sản phẩm du lịch, đẩy mạnh quảng bá, mở rộng hợp tác với doanh nghiệp và tăng cường liên kết với cộng đồng để phát triển dịch vụ gắn với bảo tồn. Du lịch sinh thái không chỉ giúp cải thiện đời sống người dân vùng đệm mà còn góp phần bảo vệ "lá phổi xanh", góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xanh của địa phương", ông Tám chia sẻ.