Trong đời sống hằng ngày, vui chơi là hoạt động quen thuộc và tự nhiên của trẻ nhỏ. Thông qua vui chơi, trẻ quan sát, thử nghiệm và dần hiểu về thế giới xung quanh. Những trải nghiệm giản dị như xếp đồ chơi, chạy nhảy, trò chuyện hay khám phá không gian quen thuộc đều góp phần hình thành nền tảng trí tuệ của trẻ. Vui chơi vì thế không chỉ là khoảng thời gian giải trí, mà là một phần quan trọng của quá trình phát triển trong những năm đầu đời.
Trong những năm đầu đời, trẻ học hỏi chủ yếu thông qua trải nghiệm trực tiếp.
Theo Luật Trẻ em năm 2016, trẻ em có quyền được vui chơi và tham gia các hoạt động phù hợp với độ tuổi. Quyền này gắn liền với trách nhiệm của gia đình trong việc tạo điều kiện để trẻ được trải nghiệm và phát triển một cách an toàn.
Ở góc độ rộng hơn, Luật Giáo dục năm 2019 cũng nhấn mạnh vai trò của gia đình trong giáo dục trẻ em, coi việc hình thành nền tảng nhận thức ban đầu là một phần của quá trình giáo dục từ sớm, diễn ra trước hết trong đời sống gia đình.
Vui chơi và hình thành năng lực nhận thức của trẻ
Trong những năm đầu đời, trẻ học hỏi chủ yếu thông qua trải nghiệm trực tiếp. Khi vui chơi, trẻ quan sát sự vật, thử các cách khác nhau để giải quyết một tình huống và ghi nhớ những kết quả đạt được. Những hoạt động tưởng như đơn giản trong đời sống hằng ngày lại giúp trẻ phát triển khả năng chú ý, ghi nhớ và tư duy theo cách tự nhiên.
Vui chơi cũng giúp trẻ làm quen với các mối quan hệ nhân quả. Khi trẻ xếp đồ vật, tháo lắp hoặc di chuyển đồ chơi, trẻ dần hiểu được quy luật vận động và trật tự của sự vật. Những trải nghiệm này góp phần hình thành nền tảng nhận thức, tạo tiền đề cho khả năng học hỏi trong các giai đoạn tiếp theo. Điều quan trọng là các hoạt động này diễn ra trong môi trường quen thuộc, nơi trẻ cảm thấy an toàn và được khuyến khích thử nghiệm.
Gia đình giữ vai trò trung tâm trong việc tạo điều kiện cho trẻ vui chơi và trải nghiệm. Trẻ nhỏ chưa có khả năng tự tổ chức hoạt động, mà phụ thuộc vào không gian sống và sự hỗ trợ của người lớn.
Khi gia đình dành thời gian chơi cùng trẻ, quan sát phản ứng của trẻ và khuyến khích trẻ khám phá, quá trình vui chơi trở nên có ý nghĩa hơn. Trẻ không chỉ chơi một mình, mà được tương tác, trao đổi và mở rộng trải nghiệm nhận thức thông qua sự đồng hành của người chăm sóc.
Trong sinh hoạt hằng ngày, vui chơi không cần phải là những hoạt động phức tạp hay mang tính sư phạm cao. Những trò chơi quen thuộc, những trải nghiệm lặp lại trong không gian gia đình cũng đủ để trẻ rèn luyện khả năng quan sát và tư duy. Khi vui chơi được duy trì đều đặn, trẻ có điều kiện phát triển trí tuệ một cách tự nhiên và phù hợp với nhịp phát triển của mình.
Trải nghiệm hằng ngày và môi trường phát triển trí tuệ cho trẻ
Trí tuệ của trẻ không hình thành trong những tình huống riêng lẻ, mà được bồi đắp qua chuỗi trải nghiệm hằng ngày. Môi trường sống của gia đình, từ cách sắp xếp không gian đến nhịp sinh hoạt chung, đều ảnh hưởng đến cơ hội trải nghiệm của trẻ. Khi trẻ được tiếp xúc với các hoạt động đa dạng trong đời sống thường nhật, khả năng nhận thức và thích nghi của trẻ được mở rộng dần theo thời gian.
Ở góc độ này, vui chơi và trải nghiệm gắn chặt với môi trường sống của trẻ. Trẻ được tự do khám phá trong không gian an toàn, được khuyến khích đặt câu hỏi và thử nghiệm những điều mới sẽ có nhiều cơ hội phát triển trí tuệ hơn. Những trải nghiệm này không diễn ra trong một thời điểm nhất định, mà tích lũy qua từng ngày sinh hoạt cùng gia đình.
Trí tuệ của trẻ không hình thành trong những tình huống riêng lẻ, mà được bồi đắp qua chuỗi trải nghiệm hằng ngày.
Cách tiếp cận này cũng phù hợp với mục tiêu phát triển toàn diện trẻ em được đặt ra trong Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021-2030 ban hành kèm theo Quyết định số 23/QĐ-TTg. Trong đó, việc tạo điều kiện để trẻ em được phát triển về trí tuệ thông qua môi trường sống và các hoạt động phù hợp với độ tuổi được coi là một nội dung quan trọng.
Trong đời sống hằng ngày, việc tạo điều kiện cho trẻ vui chơi và trải nghiệm không đòi hỏi những biện pháp phức tạp. Gia đình có thể bắt đầu từ những hoạt động quen thuộc như cùng trẻ trò chuyện, chơi các trò chơi đơn giản hoặc khuyến khích trẻ khám phá không gian xung quanh. Khi những trải nghiệm này được duy trì đều đặn và phù hợp, trẻ có nền tảng tốt hơn để phát triển trí tuệ trong những năm đầu đời.
Từ góc nhìn đó, vui chơi và trải nghiệm không chỉ là hoạt động phụ trợ, mà là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển trí tuệ của trẻ. Khi gia đình chủ động tạo môi trường sống khuyến khích vui chơi và trải nghiệm, trẻ có điều kiện học hỏi một cách tự nhiên, ổn định và bền vững ngay từ những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
