TP.HCM kích hoạt mô hình khu công nghiệp Net Zero

Với vai trò là cụm công nghiệp lớn thứ ba cả nước và đầu tàu tăng trưởng phía Nam, TP.HCM đang ở vị thế đặc biệt để dẫn dắt quá trình chuyển đổi xanh trong lĩnh vực công nghiệp.

Tại hội thảo “Tham vấn lộ trình chuyển đổi xanh các khu công nghiệp tại TP.HCM hướng đến Net Zero”, bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình hợp tác quốc tế - Trung tâm Climateworks Centre, cho rằng đây là thời điểm quan trọng để thành phố khởi động mô hình khu công nghiệp không phát thải - Net Zero Industrial Parks (NZIPs).

Theo bà Trang, TP.HCM đang sở hữu những điều kiện thuận lợi hiếm có như trung tâm công nghệ mới nổi, chính sách hỗ trợ mạnh mẽ và đặc biệt là năng lực thu hút đầu tư xanh đang ngày càng rõ nét. “Nếu đi đầu trong mô hình khu công nghiệp phát thải ròng bằng 0, TP.HCM không chỉ mở ra cơ hội tiếp cận các thị trường xuất khẩu xanh mà còn khẳng định vai trò dẫn dắt trong phát triển bền vững của Việt Nam”, bà Trang nhấn mạnh.

Khác với các khu công nghiệp xanh hay sinh thái, NZIPs đặt mục tiêu cân bằng hoàn toàn lượng khí nhà kính phát thải và lượng được loại bỏ thông qua các giải pháp đồng bộ. Mô hình này tích hợp sử dụng năng lượng tái tạo, chuyển đổi nhiên liệu sạch, nâng cao hiệu quả tiêu thụ năng lượng và áp dụng công nghệ thu giữ, lưu trữ carbon (CCS) hoặc cơ chế bù trừ khí thải khi cần thiết.

Ông Trần Thanh Tùng, Trưởng phòng quản lý môi trường - Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp TP.HCM (HEPZA), cho biết quá trình chuyển đổi xanh không chỉ dừng ở các dự án đầu tư năng lượng sạch hay hạ tầng xanh, mà đòi hỏi thay đổi toàn diện về quản trị, vận hành và nhận thức doanh nghiệp.

Ba trụ cột chính được xác định là: sử dụng tài nguyên hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, và quản lý chất thải theo mô hình tuần hoàn. Ông Tùng cho rằng nếu làm tốt, quá trình này sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, tăng năng lực cạnh tranh và đặc biệt là thu hút được các dòng vốn FDI thế hệ mới – vốn đặt tiêu chí môi trường lên hàng đầu.

Thực tế, một số khu công nghiệp tại TP.HCM và vùng phụ cận đã bắt đầu chuyển đổi. KCN Long Hậu dành 17% diện tích cho cây xanh và đạt chuẩn nước thải loại A, VSIP đạt độ phủ xanh cao, và nhà máy LEGO tại đây đã cam kết đạt chuẩn LEED Gold, tiến tới Net Zero năm 2040. Trong khi đó, Becamex – đơn vị phát triển hạ tầng lớn của khu vực đang triển khai hệ sinh thái năng lượng tái tạo toàn diện tại các khu công nghiệp vệ tinh.

Về năng lượng, TP.HCM đặt mục tiêu đạt 1.000 MWp điện mặt trời mái nhà. Về chất thải, nhiều khu công nghiệp đã bắt đầu triển khai mô hình cộng sinh công nghiệp, trong đó chất thải của doanh nghiệp này là đầu vào cho doanh nghiệp khác. Đây là hướng đi được các chuyên gia đánh giá là “lõi xanh” để tiến tới khu công nghiệp không phát thải.

Dự án thí điểm khu công nghiệp sinh thái Hiệp Phước do UNIDO và SECO tài trợ cũng ghi nhận những kết quả tích cực. Trong hơn hai năm, 31 doanh nghiệp đã được đánh giá sản xuất sạch hơn, với 300 giải pháp đề xuất, tiết kiệm gần 66 tỉ đồng mỗi năm và giảm hơn 22.000 tấn CO₂. Bộ chỉ số gồm 23 tiêu chí cho khu công nghiệp sinh thái do dự án xây dựng đã đóng góp vào Nghị định 35/2022/NĐ-CP của Chính phủ.

PGS.TS Nguyễn Hồng Quân - Viện trưởng Viện kinh tế tuần hoàn (ĐHQG TP.HCM) nhìn nhận, với tầm nhìn đến năm 2045, TP.HCM định hướng trở thành trung tâm khoa học - công nghệ xanh của Đông Nam Á. Mô hình khu công nghiệp không phát thải, nếu được triển khai thành công, không chỉ là lời cam kết với tương lai phát triển bền vững, mà còn là tấm hộ chiếu mới đưa sản phẩm Việt Nam vượt qua các hàng rào môi trường toàn cầu.

Dù vậy, để mô hình Net Zero thực sự đi vào thực chất, ông Quân cho rằng Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý cho việc tái sử dụng và chuyển giao chất thải, xây dựng cơ chế tài chính xanh, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch và đo lường phát thải minh bạch. “Không có khu công nghiệp Net Zero nếu thiếu nguồn nhân lực xanh và quản trị đổi mới”, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân nhấn mạnh.

Ông Trần Văn Bích - Trưởng phòng Nghiên cứu phát triển kinh tế (Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM) cho biết, thời gian tới TP.HCM sẽ chuyển đổi toàn diện Khu công nghiệp Bình Chiểu (phường Tam Bình, TP.Thủ Đức) theo mô hình khu công nghiệp xanh và phát triển bền vững. Đây là khu công nghiệp có quy mô nhỏ nhất trong số 17 khu công nghiệp đang hoạt động tại TP.HCM cũ, với diện tích hơn 27ha, đã vận hành từ năm 2000. Sau hơn hai thập kỷ khai thác, hạ tầng tại đây đã xuống cấp, công nghệ sản xuất của nhiều doanh nghiệp không còn phù hợp.

Cụ thể, giai đoạn 2025 - 2026, thành phố sẽ lập quy hoạch chi tiết, rà soát hiện trạng, và đến 2030 sẽ phát triển nhà xưởng cao tầng, sắp xếp lại hệ thống logistics, bổ sung chức năng lưu trú - thương mại. Mục tiêu đến năm 2045 là chuyển đổi toàn diện khu vực này thành khu công nghiệp tuần hoàn, thu hút các ngành công nghệ cao, sử dụng năng lượng tái tạo, quản lý chất thải hiệu quả và hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất.