Chuyển đổi mô hình khu công nghiệp là yêu cầu tất yếu
Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hiện đại và bền vững. Trong tiến trình đó, các khu công nghiệp tiếp tục giữ vai trò then chốt trong thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và tạo lập động lực tăng trưởng vùng. Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, Khu công nghiệp (KCN) Việt Nam cần một cuộc “chuyển đổi mô hình” mang tính chiến lược.
Hiện nay, cả nước có 416 khu công nghiệp được thành lập, với tổng diện tích gần 129.000 ha, nhưng mới chỉ có 6 khu công nghiệp sinh thái được thí điểm theo hỗ trợ của UNIDO tại Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh.
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái định hình, Việt Nam tiếp tục là điểm đến hấp dẫn với dòng vốn FDI. Trong 5 tháng đầu năm 2025, tổng vốn FDI đăng ký đạt gần 12,8 tỷ USD, tăng 10,3% so với cùng kỳ năm ngoái.
Tuy nhiên, dòng vốn này đang dịch chuyển sang lĩnh vực công nghệ cao, trung hòa carbon và chuỗi cung ứng thân thiện môi trường. Các tập đoàn từ Nhật Bản, châu Âu, Hàn Quốc, Singapore không chỉ quan tâm đến chi phí mà đặc biệt coi trọng các vấn đề hạ tầng thông minh (Smart IP) ; tích hợp công nghệ số trong vận hành – giám sát – an ninh – năng lượng; cam kết giảm phát thải carbon theo chuẩn ESG; Liên kết vùng và tính sẵn sàng của lao động kỹ thuật số. Chuyển đổi sang KCN thông minh, KCN sinh thái, KCN tích hợp dịch vụ công nghệ – đổi mới sáng tạo – logistics xanh là yêu cầu để duy trì lợi thế cạnh tranh trong thu hút đầu tư chất lượng cao.
Xanh hóa trong các khu công nghiệp để đón sóng đầu tư mới. Ảnh minh họa.
Chính phủ đã thể hiện quyết tâm rõ ràng trong việc nâng cấp hệ sinh thái khu công nghiệp. Trong đó, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1285/QĐ-TTg ngày 02/11/2022 phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống KCN quốc gia thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến 2045, với mục tiêu “Phát triển các KCN theo mô hình thông minh, sinh thái, chuyên ngành, tích hợp dịch vụ – đô thị – logistics”.
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, có hiệu lực từ 2022, lần đầu tiên đưa ra khái niệm KCN sinh thái, với các tiêu chí cụ thể về tái sử dụng chất thải, sử dụng năng lượng tái tạo, và kết nối chuỗi cung ứng tuần hoàn.
Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030 định hướng rõ: khu vực công nghiệp phải chuyển dịch sang mô hình phát thải thấp, ứng dụng công nghệ sạch và tiết kiệm tài nguyên.
Việc chuyển đổi mô hình khu công nghiệp là yêu cầu tất yếu, phấn đấu năm 2030, cả nước dự kiến có trên 600 KCN với tổng diện tích khoảng 210.930 ha, trong đó ít nhất 40–50% KCN mới được xây dựng theo mô hình sinh thái và thông minh. Đây là một thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để chúng ta tái cấu trúc mạnh mẽ chuỗi cung ứng, nâng cấp hạ tầng đầu tư và chuyển dịch cơ cấu thu hút FDI theo hướng giá trị gia tăng cao.
Xây dựng hệ sinh thái công nghiệp xanh – số – đổi mới sáng tạo
Trao đổi với PV báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Trương Gia Bảo, Đại diện Ban thường trực Hiệp hội bất động sản Việt Nam, Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký Liên chi hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam cho biết, để đạt được mục tiêu này, cần có 5 giải pháp lớn.
Đầu tiên cần đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. Theo ông Bảo, KCN không thể đơn lẻ mà phải kết nối đồng bộ với đô thị, cảng biển, cao tốc và trung tâm đổi mới sáng tạo – giáo dục – hậu cần. Điều này đòi hỏi tư duy liên ngành, phối hợp liên vùng.
Tiếp đó cần hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN sinh thái thông qua việc xây dựng bộ tiêu chí cấp phép, ưu đãi thuế – tín dụng cho KCN áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch. Khuyến khích mô hình “khu công nghiệp tuần hoàn”.
Đồng thời, phải phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh. Cụ thể là xây dựng trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data trong giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics.
Gắn đào tạo – công nghệ – công nghiệp là một đòi hỏi tất yếu nhằm hình thành các cụm liên kết “KCN – Trường nghề – Trung tâm đổi mới sáng tạo”, từ đó tạo nguồn lao động kỹ thuật số, kỹ năng xanh, nhân lực AI – tự động hóa, sẵn sàng phục vụ sản xuất thông minh.
Cuối cùng, thiết lập các nền tảng xúc tiến đầu tư số, công khai dữ liệu quy hoạch, đất đai, logistics, dịch vụ hỗ trợ, từ đó giảm chi phí tiếp cận thông tin và tăng hiệu quả thu hút nhà đầu tư.
Từ một nền công nghiệp định hướng xuất khẩu, Việt Nam đang tiến đến xây dựng hệ sinh thái công nghiệp xanh – số – đổi mới sáng tạo. Trong tiến trình này, mỗi khu công nghiệp cần là một hạt nhân phát triển bền vững, không chỉ thu hút đầu tư mà còn lan tỏa công nghệ, giá trị gia tăng và cơ hội việc làm chất lượng.
