Biến đổi khí hậu không còn là vấn đề môi trường thuần túy mà đã trở thành rủi ro pháp lý nghiêm trọng đối với doanh nghiệp và tổ chức tài chính. Sau ý kiến tư vấn gần đây của Tòa án Công lý Quốc tế khẳng định biến đổi khí hậu xâm phạm quyền con người và nhấn mạnh nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả giá”, trách nhiệm thẩm định khí hậu của các ngân hàng đang bị đặt vào tâm điểm.
Điều này không bất ngờ khi phía sau mỗi tập đoàn nhiên liệu hóa thạch luôn có nguồn tài chính từ ngân hàng. Kể từ sau Thỏa thuận Paris năm 2015, 65 ngân hàng lớn nhất thế giới đã tài trợ tới 7,9 nghìn USD cho các dự án dầu, khí và than, trong bối cảnh khoa học khí hậu kêu gọi dừng ngay việc mở rộng hạ tầng nhiên liệu hóa thạch.
Hai vụ kiện đang diễn ra tại châu Âu có thể tạo bước ngoặt cho ngành tài chính toàn cầu. Tại Hà Lan, tổ chức môi trường Milieudefensie đã đưa ngân hàng ING ra tòa, cáo buộc chính sách khí hậu của ngân hàng này không tuân thủ cam kết quốc tế và chưa đủ mạnh để giảm phát thải gián tiếp từ các dự án được cấp vốn. Nguyên đơn yêu cầu ING điều chỉnh danh mục đầu tư theo mục tiêu giữ nhiệt độ trái đất không tăng quá 1,5°C và chấm dứt cấp vốn cho các doanh nghiệp tiếp tục mở rộng khai thác nhiên liệu hóa thạch.
Một tòa án tại Hà Lan đã phán quyết rằng tập đoàn năng lượng Shell phải có trách nhiệm ngăn chặn nguy cơ biến đổi khí hậu nghiêm trọng. Ảnh: Jakob Rosen.
Tại Pháp, BNP Paribas cũng đối mặt với cáo buộc vi phạm "nghĩa vụ cảnh báo" khi vẫn hỗ trợ các dự án phát triển nhiên liệu hóa thạch, gây tổn hại môi trường và quyền con người.
Hai vụ kiện này phản ánh chiến lược mới, thay vì chỉ thúc đẩy đầu tư xanh, các nhà hoạt động muốn buộc ngân hàng thoái vốn khỏi lĩnh vực carbon cao.
Đồng thời, những vụ kiện này dựa trên luật trách nhiệm dân sự, nhân quyền và nghĩa vụ doanh nghiệp, lập luận rằng ngân hàng có "nghĩa vụ chăm sóc" đối với xã hội và môi trường. Nếu tòa phán quyết có lợi cho nguyên đơn, các ngân hàng sẽ bị ràng buộc pháp lý trong việc giảm phát thải gián tiếp từ hoạt động cấp vốn, đồng thời đối mặt với nguy cơ kiện tụng, siết giám sát từ cơ quan quản lý và áp lực minh bạch đối với khách hàng.
ING đang tự bảo vệ mình trước những cáo buộc cho rằng ngân hàng này không làm đủ để giảm lượng khí thải được tài trợ. Ảnh: emka74.
Điều này không chỉ ảnh hưởng đến dòng vốn mà còn gây ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống tài chính, buộc doanh nghiệp vay vốn phải chứng minh kế hoạch chuyển đổi khí hậu rõ ràng. Một thông điệp đã và đang trở nên rõ ràng: kỷ nguyên cấp vốn cho hoạt động phát thải cao mà không chịu hậu quả pháp lý sắp kết thúc.
