Tìm giải pháp khép kín vòng tuần hoàn nhựa tại Việt Nam

Ngày 16/6, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), Chương trình Đối tác hành động quốc gia về nhựa (NPAP) Việt Nam và Đại sứ quán Na Uy tổ chức buổi tọa đàm thứ hai, cũng là cuối cùng của chuỗi sự kiện Plastic Talk với chủ đề “Khép kín vòng tuần hoàn nhựa sau tiêu dùng” và công bố Nghiên cứu về Hệ thống Đặt cọc Hoàn trả (DRS) phù hợp với Việt Nam.

Chuỗi tọa đàm hưởng ứng Ngày Môi trường Thế giới 2025 với thông điệp "Chống ô nhiễm nhựa", nhằm chia sẻ các giải pháp thực tiễn để thúc đẩy mô hình tuần hoàn nhựa. Nội dung chương trình tập trung vào các giải pháp từ khối doanh nghiệp như tái chế nhựa giá trị thấp, công nghệ phân loại – xử lý chất thải hiện đại và sử dụng vật liệu tái chế sau tiêu dùng (PCR) làm nguyên liệu mới.

Tuần hoàn nhựa và vai trò của khu vực tư nhân

Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Vũ Đức Đam Quang – Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định: Việt Nam đang đối mặt với thách thức ô nhiễm nhựa ngày càng nghiêm trọng, đòi hỏi phải cải thiện toàn diện hệ thống quản lý vòng đời sản phẩm nhựa. Việc chuyển đổi sang mô hình tuần hoàn không đơn thuần là xử lý rác thải tốt hơn, mà là tái thiết kế toàn bộ chuỗi giá trị – từ sản xuất đến tiêu dùng – để biến nhựa từ gánh nặng môi trường thành tài nguyên tái sử dụng.

Hưởng ứng tinh thần này, các doanh nghiệp tham gia tọa đàm đã trình bày lộ trình chuyển đổi bao bì hướng đến sử dụng vật liệu PCR. Bà Anke Boykin, Giám đốc cấp cao về Chính sách Môi trường toàn cầu của PepsiCo, cho biết công ty đang triển khai chiến lược 3R: Giảm thiểu – Tái chế – Tái tạo.

Trong đó, Việt Nam là thị trường tiên phong của PepsiCo trong sử dụng chai nhựa tái sinh 100%. Tính đến tháng 4/2022, PepsiCo Việt Nam đã sử dụng chai hoàn toàn từ nhựa tái chế, trở thành đơn vị đầu tiên ở Việt Nam và khu vực châu Á – Thái Bình Dương triển khai mô hình này.

Bà Boykin nhấn mạnh mở rộng mô hình tuần hoàn không chỉ mang lại lợi ích môi trường mà còn tạo cơ hội kinh tế, giúp giảm khối lượng rác nhựa giá trị thấp, giảm dấu chân carbon trong bao bì, tạo việc làm cho người thu gom và xử lý nhựa mềm.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa các mô hình PCR, Việt Nam cần có chính sách thiết kế hiệu quả nhằm khuyến khích đầu tư, giảm rủi ro tài chính và tạo điều kiện cho hợp tác công – tư. Trong đó bao gồm cơ chế khuyến khích tái chế tuần hoàn chai – ra – chai, kết nối khu vực thu gom phi chính thức và đảm bảo quyền lợi người lao động.

Tại sự kiện, các doanh nghiệp khác bao gồm  Unilever Việt Nam cũng đã công bố mục tiêu đạt 100% bao bì có hàm lượng PCR, trong khi Indorama Ventures Việt Nam giới thiệu phương pháp phát triển hệ thống tái chế khép kín cho chai PET sau tiêu dùng.

Hướng đến hệ thống đặt cọc hoàn trả để khép kín vòng tuần hoàn nhựa

Cũng trong khuôn khổ sự kiện, nghiên cứu về Hệ thống Đặt cọc Hoàn trả (Deposit Return Scheme – DRS) phù hợp với điều kiện Việt Nam đã được công bố. Nghiên cứu do Đại sứ quán Na Uy tài trợ và Eunomia Research & Consulting thực hiện nhằm giới thiệu cơ chế DRS như một phần quan trọng của mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. 

Theo cơ chế DRS, người tiêu dùng sẽ trả một khoản tiền đặt cọc nhỏ khi mua đồ uống đóng chai hoặc lon, và được hoàn trả lại khi mang vỏ chai/lon đến điểm thu hồi. Các bao bì này sau đó sẽ được kiểm đếm, phân loại và chuyển đến cơ sở tái chế, giúp tăng tỷ lệ và chất lượng vật liệu tái chế, giảm xả rác ra môi trường.

Theo đó, để tạo đà cho việc áp dụng DRS tại Việt Nam, nghiên cứu đã phân tích hoạt động bán đồ uống, tái chế và thu gom chất thải ở cả khu vực chính thức và phi chính thức. Dữ liệu được thu thập thông qua khảo sát, phỏng vấn các bên liên quan, phân tích tài liệu, dữ liệu doanh thu và tổ chức hội thảo tham vấn thiết kế hệ thống.

Kết quả nghiên cứu chỉ ra, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 25 triệu tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó 60% đến từ khu vực đô thị. Khối lượng này tăng 10-16% mỗi năm, đặc biệt tại các đô thị, khu công nghiệp và vùng du lịch. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng thu gom và xử lý rác vẫn còn hạn chế: chỉ khoảng 84-87% rác được thu gom ở đô thị, 40-63% ở nông thôn và dưới 10% ở vùng sâu vùng xa.

Trong đó, chỉ khoảng 10–15% lượng rác thải sinh hoạt được tái chế – phần lớn là “tái chế hạ cấp”, tức không thể trở thành sản phẩm tương đương ban đầu. 83% rác nhựa được tái chế là nhờ hoạt động của khu vực phi chính thức. Tuy nhiên, do thiếu truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng, vật liệu tái chế từ khu vực này khó đóng góp vào mô hình tuần hoàn khép kín.

Vì vậy, các chuyên gia đề xuất cần triển khai hệ thống DRS bắt buộc, do ngành công nghiệp dẫn dắt, áp dụng cho chai PET và lon nhôm dùng một lần. Mức đặt cọc hoàn trả đề xuất là 1.000-2.000 đồng mỗi sản phẩm. Nếu được thực thi hiệu quả, hệ thống này có thể giúp giảm hơn 77.000 tấn chất thải bao bì mỗi năm, cắt giảm 265.000 tấn CO₂ tương đương, đồng thời tạo ra 6.400 việc làm chính thức và gần 10.000 cơ hội cho người lao động tự do.

Ngoài ra, các chuyên gia khuyến cáo thiết kế hệ thống DRS cũng phù hợp với chính sách Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) tại Việt Nam, qua đó đóng góp tích cực vào mục tiêu giảm ô nhiễm nhựa đại dương và đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Chia sẻ tại tọa đàm, bà Hilde Solbakken, Đại sứ Na Uy tại Việt Nam, cho biết: “Ở Na Uy, hệ thống đặt cọc hoàn trả đã giúp chúng tôi đạt được một trong những tỷ lệ tái chế chai nhựa cao nhất thế giới -  trên 90%. Trên toàn châu Âu, các hệ thống tương tự đã chứng minh rằng thiết kế thông minh, kết hợp với sự tham gia mạnh mẽ của công chúng kể cả khu vực doanh nghiệp, mang lại kết quả môi trường thực sự và tích cực. Tôi tin rằng với những cam kết ngày càng nhiều về tính bền vững, Việt Nam có thể hưởng lợi rất nhiều từ các mô hình đã được chứng minh này, qua đó thúc đẩy tỷ lệ tái chế và giải quyết hiệu quả vấn đề ô nhiễm nhựa”.