Thức dậy sức sống mới từ chính sách đất đa mục đích

Chính sách mở đường cho nông nghiệp hiện đại, sinh thái

Luật Đất đai 2024 cho phép hộ nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp được sử dụng đất nông nghiệp kết hợp nhiều mục đích như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi thủy sản, trồng cây dược liệu, phát triển thương mại, dịch vụ hoặc du lịch nông nghiệp mà không phải chuyển mục đích sử dụng đất. Đây được xem là bước đột phá trong tư duy quản lý, khai thác đất đai, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn, bền vững.

Theo ông Lê Văn Bình, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đất đai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), quy định mới giúp người sử dụng đất phát huy tối đa tiềm năng, tạo giá trị gia tăng trên cùng một đơn vị diện tích. “Chính sách đất đa mục đích không chỉ thúc đẩy hiệu quả sản xuất, mà còn góp phần bảo vệ môi trường, duy trì hệ sinh thái và giảm thủ tục hành chính cho người dân”, ông Bình nhấn mạnh.

Quy định này đi kèm điều kiện chặt chẽ: diện tích sử dụng vào mục đích kết hợp không vượt quá 50% diện tích đất chính; công trình xây dựng phải có tính chất phù hợp, dễ tháo dỡ; đất mặt nước không được san lấp gây biến đổi dòng chảy, hệ sinh thái. Điều đó giúp ngăn chặn tình trạng “núp bóng” để chuyển đổi trái phép, đồng thời bảo vệ môi trường và cảnh quan.

Việc cho phép sử dụng đất kết hợp đa mục đích sẽ mang lại 5 tác động tích cực. Thứ nhất, việc sử dụng đất kết hợp đa mục đính sẽ làm tăng hiệu quả sử dụng đất, cho phép người sử dụng đất thu được giá trị gia tăng trên cùng một đơn vị diện tích.

Thứ hai là việc sử dụng đất nông nghiệp kết hợp với các mục đích khác sẽ phát huy cao hơn các giá trị của sản xuất nông nghiệp, đưa giá trị sản xuất nông nghiệp đến gần hơn với thị trường và người tiêu dùng. Ví dụ như kết hợp du lịch với sản xuất nông nghiệp chúng ta sẽ khai thác được các giá trị của nông nghiệp phục vụ du lịch và ngược lại du lịch sẽ giúp quảng bá các sản phẩm nông nghiệp ra thị trường và đến người tiêu dùng.

Thứ ba là việc sử dụng đất nông nghiệp kết hợp đa mục đích còn giúp bảo vệ và duy trì hệ sinh thái, giảm ô nhiễm môi trường, tạo không gian xanh cho các hoạt động được kết hợp. Pháp luật cũng quy định việc sử dụng đất kết hợp đa mục đích phải đảm bảo các yêu cầu không làm thay đổi loại đất theo phân loại đất của Luật Đất đai; phải đảm bảo hạn chế ảnh hưởng đến bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên, đa dạng sinh học, cảnh quan môi trường.

Thứ tư là việc sử dụng đất nông nghiệp kết hợp đa mục đích cho phép đơn giảm hóa thủ tục hành chính. Người sử dụng đất kết hợp không phải làm thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất. Đất nông nghiệp được bảo vệ chặt chẽ, người sử dụng đất vào mục đích kết hợp phải bảo đảm yếu cầu không làm mất đi điều kiện cần thiết để trở lại sử dụng đất vào mục đích chính.

Cuối cùng là việc sử dụng đất nông nghiệp kết hợp đa mục đích cho phép người sử dụng đất chủ động trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi để sản xuất theo nhu cầu thị trường, sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả nhằm phát huy giá trị cao nhất trên mỗi đơn vị diện tích.

Khơi dậy sức sống mới từ mỗi tấc đất

Từ vài héc-ta đất công ích, anh Phạm Khả Đức (xã Bình Lục, tỉnh Ninh Bình) đã dựng nên trang trại nông nghiệp tổng hợp hiệu quả, đón đầu chính sách sử dụng đất đa mục đích mà Luật Đất đai năm 2024 đang khuyến khích triển khai trên toàn quốc.

Trên 10 ha đất thuê, anh phát triển mô hình VAC khép kín (vườn - ao - chuồng): nuôi vịt, lợn, trồng cây, nuôi cá kết hợp. Phân vịt dùng nuôi cá, nước ao tưới cây, chất thải chăn nuôi được ủ sinh học làm phân bón. Nhờ đó, giảm chi phí đầu vào, tăng năng suất và tạo việc làm thường xuyên cho người lao động địa phương.

“Nếu có cơ chế cho thuê lâu dài và linh hoạt hơn, người nông dân sẽ mạnh dạn đầu tư, mở rộng sản xuất,” anh Đức chia sẻ. “Đất chỉ thực sự có giá trị khi được khai thác hiệu quả, đa dạng và gắn với thị trường.”

Còn ở Hợp tác xã nông nghiệp Hạ Vỹ (xã Vĩnh Trụ, Ninh Bình) đang cho thấy giá trị mới từ việc khai thác hiệu quả đất nông nghiệp theo hướng đa mục đích mà Luật Đất đai năm 2024 khuyến khích.

Trên vùng đất màu diện tích cây màu đạt 72,16 ha, gồm 9 ha ngô, 28 ha rau các loại và 35,16 ha cây trồng khác, người dân HTX Nông nghiệp Hạ Vỹ đang duy trì 28 ha rau, có 7,4 ha (chiếm 30%) được sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn và VietGAP, trong đó 5 ha rau an toàn và 2,4 ha đạt chuẩn VietGAP. Các loại rau như đậu cove, hành lá, bắp cải, súp lơ, dưa chuột, rau ngót, mồng tơi... được tiêu thụ ổn định tại hệ thống cửa hàng rau sạch ở TP. Phủ Lý và các siêu thị Vinmart thông qua liên kết với HTX Nông sản sạch Bảo An.

Không chỉ đem lại lợi ích kinh tế, mô hình sản xuất của HTX Hạ Vỹ còn thể hiện hướng đi phù hợp trong khai thác đất nông nghiệp đa mục đích - một trong những điểm mới của Luật Đất đai năm 2024. Theo đó, đất nông nghiệp có thể được sử dụng linh hoạt cho nhiều mục đích sản xuất nông nghiệp hàng hóa, kết hợp chế biến, bảo quản, du lịch sinh thái nông nghiệp hoặc dịch vụ hỗ trợ sản xuất - miễn đảm bảo nguyên tắc sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả, bền vững.

Ở Hà Nam trước đây, mô hình VAC đã được triển khai hiệu quả tại nhiều nơi như xã Nhân Đạo (huyện Lý Nhân) hay Tiên Hải (thành phố Phủ Lý), mang lại thu nhập bình quân 300-400 triệu đồng/hộ/năm. Ở Ninh Bình cũ, các mô hình VACR (vườn - ao - chuồng - rừng) tại Yên Mô, Nho Quan giúp nhiều hộ thoát nghèo bền vững.

Điểm mới hiện nay là các mô hình này không chỉ dựa vào kinh nghiệm, mà gắn với chính sách phát triển nông nghiệp tuần hoàn, ứng dụng khoa học kỹ thuật, và đặc biệt là chính sách đất đai linh hoạt, đa mục đích.

Nhìn từ mảnh đất từng hoang sơ, nay trù phú, có thể thấy tinh thần đổi mới của người nông dân hòa cùng hơi thở của chính sách mới. Luật Đất đai 2024 đã thổi luồng gió mới cho nông nghiệp, nông thôn, khơi dậy sức sáng tạo và niềm tin nơi người dân.

Những mô hình như ở Ninh Bình không chỉ làm giàu cho gia đình, mà còn góp phần định hình hướng đi bền vững cho nền nông nghiệp Việt Nam trong thời kỳ chuyển đổi xanh, nơi mỗi tấc đất đều sinh ra nhiều giá trị về kinh tế, môi trường và con người.