Tác giả Vũ Kim Hạnh. Ảnh: SGB.
“Sài Gòn bao thương” có dung lượng hơn 500 trang, được tác giả Vũ Kim Hạnh gom nhặt từng chi tiết, từng câu chuyện trong suốt 4 năm qua. Tác giả Vũ Kim Hạnh năm nay 75 tuổi, là một nhà báo nữ nổi tiếng bậc nhất Việt Nam. Không chỉ góp phần làm nên thương hiệu báo Tuổi Trẻ và báo Sài Gòn Tiếp Thị ở những năm sung sức đời mình, bà Vũ Kim Hạnh khi qua ngưỡng “thất thập cổ lai ly” vẫn đầy lôi cuốn khi chủ trì các chương trình “5 phút – Chuyện thị trường”, “Đối thoại với những người tiên phong” hoặc “Kịch và nghệ” trên mạng xã hội.
Khi viết “Sài Gòn bao thương”, tác giả Vũ Kim Hạnh khẳng định, bà không dùng tư cách nhà báo mà dùng tư cách người kể chuyện, với mục đích tái hiện một giai đoạn khó quên của đô thị phương Nam: “Trận dịch thảm khốc Covid-19 năm 2021 như một cơn sóng thần đổ ập xuống thành phố. Qua cuộc sống của người dân Sài Gòn trong dịch, người ta thấy điều nổi bật vượt lên trên cuộc chiến đấu sống còn khốc liệt là phẩm giá và nhân tính của con người. Một Sài Gòn bao thương, càng khốn khó ngặt nghèo càng hiển lộ những phẩm chất cao đẹp của lòng nhân ái, hy sinh thật tự nhiên, chân thực…”.
Tỉ mỉ về số liệu và cẩn trọng về dẫn chứng, tác giả Vũ Kim Hạnh đã kể chuyện với tư cách một người trong cuộc. Bà không đứng ngoài phán xét, mà bà trải nghiệm để đồng cảm. Bà cũng cay đắng chịu đựng thảm họa đại dịch và bà mạnh mẽ dự phần các hoạt động hỗ trợ nạn nhân khác. Bà đi cùng cộng đồng, bà khâm phục sự cao cả của những cán bộ y tế, bà trân trọng sự dấn thân của những chiến sĩ tình nguyện và bà bồi hồi trước sự chia sẻ giữa con người với con người lúc khốn đốn. Bà thổn thức trước tấm biển trước quán ăn nhỏ có ghi “Ở đây có tặng cơm gà/ Ăn kèm một trái chuối già rất ngon” kèm hai chữ “Thương Mời”.
Sau hơn một tháng phong tỏa, Sài Gòn trở nên ngột ngạt với những người nhập cư và họ dắt díu nhau rời khỏi Sài Gòn. Những dòng xe máy nối nhau thoát vùng tâm dịch, về miền Trung, lên Tây Nguyên, xuống đồng bằng sông Cửu Long. Họ trốn chạy đô thị từng là đất hứa cho những số phận gieo neo, vì không thể chịu đựng thêm sự túng bấn và sự hoang mang. Họ phải quay lại quê hương, nếu có chết thì họ cũng muốn được chết trên chính ngôi nhà từng in dấu ấu tuổi thơ họ, bên người thân của họ. Trong thời khắc ấy, ở các cửa ngõ Sài Gòn, có những tín hiệu nhân ái khác là những tấm biển bày tỏ san sẻ “Xăng 0 đồng. Bạc Liêu 2 chai. Cà Mau 3 chai” hoặc “Đổ xăng miễn phí. Bình Phước 2 lít. Đắk Nông 3 lít”.
Cái tên tác phẩm “Sài Gòn bao thương” rất đặc trưng phong vị Sài Gòn. Chữ “bao” được người dân sử dụng không phải một tính từ mà là một động từ, ví dụ “bao ăn”, “bao ngon”, “bao no”, “bao đẹp”, “bao rẻ”… Cho nên “Sài Gòn bao thương” vượt qua ý nghĩa biểu dương Sài Gòn bao (nhiêu) niềm thương, mà định hình giá trị hành động Sài Gòn bao (bọc) để thương.
Cuốn sách khái quát và chân thực về đại dịch Covid-19 ở đô thị phương Nam. Ảnh: SGB.
Trong “Sài Gòn bao thương”, tác giả Vũ Kim Hạnh không dằn vặt cho những mất mát của chính mình, mà hướng sự đồng cảm đến nhiều người. Bà nhắc đến những người bạn đã mất do Covid-19 như nhà văn Trần Hữu Lục, ca sĩ Quốc Trụ, bác sĩ Lương Lễ Hoàng… để nhìn thấy bức tranh rộng lớn hơn: “Tôi nhớ như in, ít nhất ba lần, hầu như mình đã trải qua kịch bản bất thường như ai đó lặng lẽ xếp đặt, là vừa rời khỏi một cảnh nhà cực kỳ nghèo khổ thì ngay sau đó là bước vào một ngôi biệt thự hay căn hộ rất khá hay rất giàu: Dịch Covid-19 không chỉ tấn công người nghèo, mà nó bất chấp. Và nghèo hay giàu thì sau biến cố cũng tang thương, đau thảm tận cùng”.
“Sài Gòn bao thương” khởi sự từ đầu tháng 6/2021, khi một số khu dân cư bất ngờ bị giăng dây để phòng chống Covid-19 vì chẳng may phát hiện một ca F0 và nối tiếp những văn bản “ngăn sông cấm chợ” không cho người vùng nọ sang vùng kia. “Sài Gòn bao thương” kết thúc bằng sự ra đời của Trường Hy Vọng do tập đoàn FPT xây dựng ở Đà Nẵng, dang tay thu nhận 300 đứa trẻ mồ côi vì Covid-19, trong đó 80% các em đến từ TP.HCM.
Ngoài giá trị một mái ấm dành cho những số phận bất hạnh, Trường Hy Vọng “còn có một mô hình rất đời thường là tổ chức tiệm tạp hóa mang tên Hy vọng. Ở đây, bán đủ thứ do tự tay các học sinh làm ra, như các món đồ thủ công, xà bông, bánh kem… Mỗi bạn có thể mua hàng bằng mấy nụ cười hoặc điểm 8, 9, 10 được cô thầy cho trong mỗi bài học. Các bạn cùng nhau thay phiên quản lý cửa tiệm, học cách ghi sổ sách thu chi, đóng mở cửa tiệm đúng giờ giấc”.
Vừa khống chế được Covid-19 để chuyển sang trạng thái “bình thường mới”, nhiều tác phẩm về đại dịch kinh hoàng ở đô thị phương Nam đã ra đời, gồm cả thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết… Với chất liệu phi hư cấu, “Sài Gòn bao thương” của tác giả Vũ Kim Hạnh là cuốn sách rất công phu, cung cấp một góc nhìn vừa toàn cảnh vừa chi tiết.
Tác giả Vũ Kim Hạnh không có dự định làm văn chương. "Sài Gòn bao thương” gửi gắm rất nhiều xúc động về sinh ly tử biệt do Covid-19: “Tôi đã từng ngồi tụng bài vãng sanh như vậy, không phải hằng đêm, mà cứ nghĩ đến tiếng mõ nhịp đều trong tiếng lẩm nhẩm cầu kinh đêm đêm đó, thật là đau buồn đến buốt lòng. Mong cho người ra đi siêu thoát mà lòng người ở lại đau biết bao nhiêu!”.
