Lĩnh vực nhỏ, đóng góp lớn
Theo Báo cáo cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) 2022, chất thải là một trong 5 lĩnh vực phát thải lớn và được Việt Nam đưa vào lộ trình giảm phát thải đến 2030. Không rầm rộ như năng lượng hay công nghiệp, nhưng quản lý chất thải lại mang tiềm năng giảm phát thải đáng kể, đặc biệt là các khí nhà kính có cường độ tác động mạnh như mê-tan (CH₄).
Bộ số liệu mới nhất cho thấy, chỉ trong kịch bản không điều kiện, lĩnh vực này có thể giảm khoảng 8,7 triệu tấn CO₂ tương đương (CO₂tđ) vào năm 2030. Nếu có sự hỗ trợ quốc tế về tài chính, công nghệ và năng lực, con số này có thể tăng lên tới 29,4 triệu tấn CO₂tđ, đây là một đóng góp quan trọng trong tổng mục tiêu quốc gia.
Quản lý chất thải là lĩnh vực nhỏ nhưng đóng góp lớn trong thực hiện NDC, giúp giảm phát thải mê-tan, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và tiến tới phát thải ròng bằng 0. Ảnh: Khương Trung.
Trong NDC, lĩnh vực chất thải không chỉ được nhìn nhận dưới góc độ xử lý, mà mở rộng thành tư duy “chất thải là tài nguyên”. Nhiều giải pháp đã và đang được thúc đẩy. Có thể kể đến việc phân loại, tái chế và tái sử dụng chất thải rắn nhằm giảm lượng rác chôn lấp, nguồn phát sinh mê-tan lớn nhất trong quản lý chất thải; Sản xuất phân compost và nhiên liệu RDF từ chất thải hữu cơ, giúp biến rác thành nguồn nguyên liệu thay thế cho nông nghiệp và sản xuất công nghiệp.
Việc thu hồi khí mê-tan từ bãi chôn lấp và hệ thống xử lý nước thải để phát điện là cách vừa giảm phát thải, vừa biến khí gây hiệu ứng nhà kính thành nguồn năng lượng. Hay có thể ứng dụng công nghệ sinh học trong xử lý nước thải sinh hoạt và công nghiệp, giảm phát thải từ quá trình phân hủy hữu cơ.
Điểm chung của các giải pháp này là chi phí không quá lớn, tính khả thi cao và có thể triển khai ngay tại đô thị, nơi rác thải phát sinh hàng ngày.
Động lực quan trọng trong tiến trình khí hậu quốc gia
Không chỉ tại Việt Nam, nhiều quốc gia xem chất thải là một “mỏ tiềm năng” để giảm phát thải. Senegal hay Côte d'Ivoire đã tích hợp các giải pháp biogas, compost và quản lý rác hữu cơ vào NDC, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng mức giảm cam kết. Việt Nam cũng được đánh giá là quốc gia đi sớm hơn trong việc định lượng rõ mức giảm tiềm năng từ chất thải từ rác sinh hoạt, nước thải đến quản lý bãi chôn lấp.
Một trong những lý do khiến quản lý chất thải trở thành lĩnh vực có vai trò nổi bật trong NDC là tính “đa mục tiêu”. Khi rác được xử lý tốt, môi trường được cải thiện, chất lượng sống đô thị nâng cao, phát thải khí nhà kính giảm rõ rệt và nguồn tài nguyên mới được tạo ra từ những gì trước đây bị coi là bỏ đi.
Đối với các đô thị đang phát triển nhanh như Hà Nội, TP.HCM hay các tỉnh đang đô thị hóa mạnh, những giải pháp quản lý chất thải không chỉ là cách giảm phát thải mà còn là bước đi chiến lược để hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn.
Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, lĩnh vực quản lý chất thải sẽ tiếp tục được mở rộng vai trò với những công nghệ mới, mô hình tuần hoàn mới và sự tham gia ngày càng lớn của doanh nghiệp, cộng đồng và chính quyền địa phương.
Theo ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, chất thải thực phẩm chiếm tỷ trọng cao nhất, dao động từ 50 - 70% tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh. Chất thải này nếu được phân loại từ nguồn có thể biến thành phân compost chất lượng cao hoặc tạo thành điện sinh khối, đồng thời giảm phát thải khí mê-tan từ chôn lấp.
