Để học sinh thấy được vai trò của mình
Trong bối cảnh ô nhiễm rác thải nhựa ngày càng đe dọa hệ sinh thái và sức khỏe con người, trường học – nơi gieo mầm tri thức và hình thành nhân cách đang trở thành điểm khởi nguồn cho những thay đổi bền vững. Thông qua các dự án hợp tác giữa Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) và nhiều cơ sở giáo dục trên cả nước, mô hình “Trường học giảm nhựa” không chỉ mang đến giải pháp quản lý rác thải mà còn mở ra một phương thức giáo dục hành động, đưa học sinh trở thành trung tâm của chuyển đổi xanh.
Học sinh thực hiện kiểm toán rác thải để biết được thành phần và lượng rác, từ đó đưa ra phương án giảm thiểu rác thải phát sinh trong trường. Ảnh: WWF.
Chia sẻ về thành công của mô hình Trường học giảm nhựa tại TP. Huế, bà Hoàng Ngọc Tường Vân, Quản lý dự án WWF Việt Nam cho biết, từ năm 2022 đến 2024, tổ chức đã can thiệp tại 52 trường học với sự tham gia của hơn 17.000 học sinh và giáo viên. Dự kiến trong năm 2025, thêm 31 trường học với khoảng 18.800 học sinh sẽ đồng hành cùng chương trình. “Chúng tôi luôn đặt học sinh làm trung tâm trong mọi hoạt động. Thói quen và lối sống của các em không chỉ chịu ảnh hưởng từ nhà trường, bạn bè mà còn lan tỏa tới phụ huynh, hàng xóm, cộng đồng và thậm chí tác động tới chính sách địa phương”, bà Tường Vân nhấn mạnh.
Để hiện thực hóa mục tiêu đó, WWF cùng chuyên gia đã biên soạn “Cẩm nang Trường học giảm nhựa” và bộ tài liệu giáo dục giảm rác thải nhựa, cung cấp cho giáo viên công cụ trực quan, dễ áp dụng trong quá trình dạy học. Nội dung được lồng ghép linh hoạt vào các môn tiếng Anh, ngữ văn, khoa học, hoạt động trải nghiệm. Tính đến nay, hơn 581 tiết học lồng ghép đã được tổ chức, cùng nhiều cuộc thi trực tuyến, ngoại khóa như vẽ tranh, “rung chuông vàng”, kiểm toán rác thải.
Điểm nổi bật là phương pháp giáo dục hành động. Học sinh không chỉ học lý thuyết mà còn trực tiếp trải nghiệm các hoạt động như một ngày làm công nhân môi trường, tìm hiểu vòng đời của rác, phân loại – tái chế, sau đó mang túi giấy tự làm tặng tiểu thương ở chợ dân sinh. “Đây không chỉ là kế hoạch trên giấy mà các em đã thực sự thấy được vai trò của mình trong bảo vệ môi trường”, đại diện WWF chia sẻ.
Sự lan tỏa từ một trường học ở Huế
Trong số các cơ sở giáo dục tham gia, Trường THCS Thống Nhất (TP Huế) là một trong những đơn vị tiên phong. Từ năm học 2022-2023, nhà trường đã ký thỏa thuận với WWF để triển khai mô hình. Ban đầu, các giáo viên, nhân viên và học sinh được tập huấn về giảm thiểu rác thải nhựa, đồng thời được hỗ trợ hệ thống thùng phân loại rác. Đến năm học 2023-2024, nhà trường tiếp tục nhận tài trợ, xây dựng bộ công cụ truyền thông và hình thành Câu lạc bộ “Em yêu môi trường”.
Chia sẻ về dự án, bà Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh, giáo viên của trường, cho biết: “Khi dự án không còn tài trợ trực tiếp từ năm học 2024-2025, chúng tôi vẫn duy trì và mở rộng các hoạt động. Điều này chứng minh rằng mô hình thực sự có sức sống lâu dài, được học sinh và phụ huynh đón nhận”.
Bà Quỳnh cho biết, thành công của dự án đến từ cách tiếp cận hệ thống và toàn diện, bao gồm các hoạt động như truyền thông nâng cao nhận thức, tổ chức tiết dạy lồng ghép, ngoại khóa, kiểm toán rác, trải nghiệm thực tế.
Học sinh được học về ủ phân hữu cơ từ rác thải. Ảnh: WWF.
Bên cạnh đó, nhà trường còn mạnh dạn ban hành quy chế cấm ăn quà vặt, bởi phần lớn rác nhựa phát sinh từ đồ ăn nhanh. Để giúp học sinh cảm nhận sự vất vả của công nhân vệ sinh, nhà trường còn tổ chức hoạt động “1 ngày làm công nhân môi trường”. Ngoài ra, các em còn tham gia thu gom rác ở điểm du lịch địa phương, thể hiện tình yêu quê hương và trách nhiệm công dân.
Đặc biệt, phong trào đổi rác lấy quà, làm túi giấy tặng nhà sách, hay thi vẽ tranh tái chế nhựa đã khơi dậy sự sáng tạo. Hai học sinh của trường thậm chí đã phát triển sản phẩm sổ tay điện tử và website giảm nhựa, giành giải cao ở các cuộc thi cấp thành phố và quốc gia. Đây là minh chứng rõ rệt cho sự trưởng thành của thế hệ trẻ khi được trao cơ hội làm “người dẫn dắt”.
Điểm chung giữa WWF và các trường học là triết lý “từ nhận thức đến hành động, từ hành động đến lan tỏa và duy trì”. Không chỉ dừng lại ở lớp học, mô hình đã kết nối gia đình, chính quyền địa phương, doanh nghiệp như Công ty HEPCO để cùng nhau tạo ra chuỗi trải nghiệm giáo dục – sản xuất – tiêu dùng.
WWF còn đẩy mạnh truyền thông trên các kênh báo chí, mạng xã hội, tạo không gian cho học sinh tham gia sự kiện môi trường lớn, từ đó nâng cao vị thế của các em như những “đại sứ xanh” nhỏ tuổi.
Theo đánh giá của bà Quỳnh, để hoạt động bền vững, nhà trường cần kế hoạch rõ ràng với mục tiêu, nội dung, kinh phí, người phụ trách. Quan trọng nhất, mọi hoạt động phải lấy học sinh làm trung tâm, cho các em trực tiếp tham gia, sáng tạo, thậm chí trở thành người hướng dẫn bạn bè. Bên cạnh đó, việc duy trì Câu lạc bộ Môi trường với sinh hoạt định kỳ, trang bị kiến thức và kỹ năng truyền thông là điều kiện then chốt để lan tỏa lâu dài.
Từ góc nhìn của những nhà giáo và chuyên gia môi trường, mô hình “Trường học giảm nhựa” không chỉ giúp giảm lượng rác thải nhựa trong trường học, mà còn góp phần hình thành lối sống xanh cho thế hệ tương lai. “Mỗi học sinh hôm nay là một mầm non. Nếu chúng ta nuôi dưỡng được ý thức và thói quen bền vững, thì ngày mai sẽ có một tương lai xanh”, bà Tường Vân khẳng định.
