Mở cống Ba Củi gây ngập úng: Khoảng trống trách nhiệm cần được làm rõ

Vào khoảng 0 giờ ngày 14/11/2025, người dân sinh sống ven tuyến kênh Ba Củi ấp Tân Qui 1, xã Tân Long Hội, tỉnh Vĩnh Long bất ngờ khi nước tràn qua đê, gây ngập nhà cửa, vườn tược và nhiều mô hình nuôi trồng thủy sản.

Theo thống kê ngày 14/11/2025 của Phòng Kinh tế UBND xã Tân Long Hội, sự cố ngập úng đã ảnh hưởng đến 25 hộ dân (ven kênh Ba Củi và kênh Rau Muống), trong đó có 20 hộ bị thiệt hại tài sản. Các tài sản bị hư hỏng gồm máy bơm, máy cưa, xe máy, tủ lạnh; gia cầm và thủy sản nuôi như cá, lươn, ếch; cùng thức ăn chăn nuôi và hoa kiểng.

Trong số các hộ bị ảnh hưởng, gia đình ông Võ Thanh Hải (trại lươn Chín Nhớ) chịu thiệt hại nặng nề nhất khi toàn bộ 0,45 ha diện tích nuôi lươn bị ngập hoàn toàn, kèm theo một máy bơm công suất 3Hp. Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Võ Thanh Nhựt, đại diện gia đình, cho biết: “Gia đình vừa thả 4,5 tấn lươn bố mẹ, ước tính thiệt hại khoảng 300 triệu đồng”.

Tương tự, ông Nguyễn Văn Mười cho biết gia đình ông bị hư hỏng 3 máy bơm công suất 2Hp, một máy cắt cỏ; thất thoát khoảng 300 kg cá rô, gần 200 kg cá trê, cá phi, tai tượng, 200 kg ếch cùng nhiều hoa kiểng, tổng thiệt hại lên đến hàng chục triệu đồng.

Nguyên nhân do mở cống lấy nước

Theo xác minh của địa phương, nguyên nhân gây nước tràn đê là do việc mở cửa cống Ba Củi để lấy nước phục vụ xới đất, chuẩn bị gieo sạ vụ đông xuân 2025-2026 theo kế hoạch của UBND xã Tân Long Hội (thời gian từ 11-16/12/2025).

Cụ thể, ông Lê Thành Mãnh, Bí thư Chi bộ kiêm trưởng ấp Tân Qui 1 đã chỉ đạo ông Phạm Văn Bảy, người trực tiếp quản lý cống Ba Củi, mở cửa cống vào đêm 13/11/2025. Trước đó một ngày, việc lấy nước đã được thực hiện nhưng chưa đạt mực nước mong muốn, nên tối 13/11 tiếp tục mở cống để lấy thêm nước.

Tuy nhiên, đến nửa đêm, mực nước dâng cao và tràn qua đường đan, gây ngập diện rộng khu dân cư và các mô hình sản xuất xung quanh.

Sau sự cố, gia đình ông Võ Thanh Hải ghi nhận lượng lươn bố mẹ thất thoát nghiêm trọng. Theo kinh nghiệm nuôi lươn khoảng 10 năm nay của ông Võ Thanh Nhựt, với diện tích 0,45 ha, mỗi đợt khai thác trứng lươn (15 ngày/lần) thông thường sẽ thu được khoảng 6-7 kg. Tuy nhiên, vì bị ngập, trứng lươn bị trôi sản lượng thu hoạch sau lần đầu chỉ 0,2 kg. Còn đợt sau đó chỉ thu được hơn 1 kg. Từ thực tế này, gia đình ước tính quá nửa số lươn bố mẹ đã bị thất thoát ra ngoài.

Gia đình ông Hải cho biết tổng chi phí đầu tư, gồm tiền mua 4,5 tấn lươn giống, nhân công chăm sóc, thức ăn và thuê đất, lên đến khoảng 600 triệu đồng; trong đó, thiệt hại trực tiếp ước khoảng 300 triệu đồng. Do khó khăn, gia đình đề nghị được hỗ trợ vay vốn lãi suất thấp và được hỗ trợ một phần thiệt hại để tái sản xuất, song chưa được chấp thuận.

Lời giải thích và những mâu thuẫn

Trong bản giải trình gửi UBND xã ngày 18/11/2025, ông Lê Thành Mãnh cho rằng sự cố xảy ra do “mực nước lớn bất thường, vượt quá dự tính” và khẳng định đây là tình huống phát sinh ngoài mong muốn, không phải cố ý.

Trao đổi với Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Lê Thành Mãnh cho biết, việc ông lấy nước để phục vụ cho sản xuất nông nghiệp của địa phương và khẳng định nhiều hộ dân đồng tình đây là lỗi vô ý và không có ý kiến gì thêm.

Tuy nhiên, theo phản ánh của người dân, cống Ba Củi là cống hở, khi mở sẽ rất khó kiểm soát lưu lượng nước, đặc biệt trong điều kiện triều cường. Thực tế, việc mở cống này gây ngập đã từng xảy ra vào các năm 2022 và 2023. Vì vậy, trong các kỳ họp Chi bộ ấp, nhiều ý kiến đã đề nghị hạn chế lấy nước tại cống Ba Củi, thay vào đó sử dụng đập Rau Muống - nơi có cửa đập nhỏ, dễ điều tiết lượng nước an toàn hơn.

Đáng chú ý, thông tin dự báo của Đài Khí tượng Thủy văn cho thấy mực nước trên các sông, kênh rạch trong tỉnh có xu hướng lên dần từ ngày 14 đến 18/11, đỉnh triều cao nhất rơi vào khoảng 17-20/11. Điều này cho thấy diễn biến mực nước không hoàn toàn “đột ngột” như lý giải nêu trong bản giải trình.

Trách nhiệm thuộc về ai?

Trao đổi với Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Trương Thành Phước, Phó Chủ tịch UBND xã Tân Long Hội cho rằng, đây “không phải trách nhiệm của riêng trưởng ấp mà là của tập thể” và xã sẽ xin ý kiến Ban Thường vụ Đảng ủy về hướng xử lý.

Tuy nhiên, khái niệm “tập thể” gồm những ai, vai trò và trách nhiệm cụ thể của từng cá nhân đến nay vẫn chưa được xã Tân Long Hội làm rõ.

Ông Nguyễn Thanh Tâm, một nông dân có nhu cầu lấy nước, khẳng định chỉ đề xuất lấy nước phục vụ xới đất, không yêu cầu phải lấy nước tại cống Ba Củi và từng nhắc nhở “năm nay nước lớn, không nên lấy nước cống Ba Củi”.

Ngày 8/12/2025, Đảng ủy xã Tân Long Hội đã ban hành Công văn số 161, gợi ý kiểm điểm Bí thư Chi bộ ấp Tân Qui 1 với nội dung tập trung vào trách nhiệm người đứng đầu trong quản lý hệ thống cống, thủy lợi nội đồng; làm rõ nguyên nhân chủ quan, hạn chế và biện pháp khắc phục nhằm tránh tái diễn thiệt hại cho người dân.

Sự việc nước tràn đê bao nội đồng do mở cống Ba Củi không chỉ gây thiệt hại kinh tế lớn cho nhiều hộ dân mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết phải rà soát lại quy trình vận hành thủy lợi nội đồng, đồng thời xác định rõ trách nhiệm cá nhân và tập thể trong từng khâu chỉ đạo, thực hiện.

Chỉ khi những “khoảng trống trách nhiệm” này được làm rõ, quyền lợi chính đáng của người dân mới được bảo vệ, và những sự cố tương tự mới không còn lặp lại. Nếu không xác định rõ trách nhiệm trong vận hành cống thủy lợi nội đồng, thì những thiệt hại tương tự sẽ còn tiếp diễn mỗi mùa triều cường.