Bịt ‘lỗ hổng’ mất an toàn thực phẩm: [Bài 3] Từ 'hữu cơ' trên giấy đến chợ đầu mối, lò mổ nhỏ lẻ

Những gì chúng tôi ghi nhận suốt nhiều tuần bám theo nguồn hàng, đối chiếu với hồ sơ “nông nghiệp hữu cơ, công nghệ cao, tuần hoàn” mà doanh nghiệp này đem đi chào thầu, cho thấy một khoảng cách lớn giữa những tờ giấy đóng dấu đỏ và bữa ăn thật của trẻ nhỏ.

Thực phẩm an toàn, rau củ hữu cơ… tất cả chỉ trên giấy

Trong bộ hồ sơ chào thầu, Công ty Việt Tân xuất hiện như một “ông lớn” nông nghiệp sạch: Giới thiệu mô hình nông nghiệp hữu cơ, công nghệ cao, tuần hoàn, “ứng dụng khoa học kỹ thuật hiện đại và kinh nghiệm sản xuất thực tiễn nhằm tạo ra sản phẩm chất lượng, an toàn, thân thiện với môi trường”; 

Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm cho ngành nghề trồng trọt rau, củ, quả trên diện tích 2.500 m²; nuôi trồng thủy sản (cá nước ngọt, tôm, cua) trên diện tích 6.000 m²;         

Giấy chứng nhận địa điểm sản xuất tại thôn 13, xã Khánh Mậu (cũ) với 2,02 ha rau củ quả, sản lượng dự kiến 85 tấn/năm, “phù hợp TCVN 11892-1:2017 về thực hành nông nghiệp tốt trong trồng trọt”, do một đơn vị chứng nhận độc lập cấp;

Kèm theo đó là một tập dày kết quả kiểm nghiệm, giấy tập huấn ATTP, giấy chứng nhận “thu gom, sơ chế, chế biến sản phẩm động vật” và loạt hợp đồng liên kết với hộ gia đình, cơ sở sản xuất “cung cấp nguyên liệu cho Công ty Việt Tân”.

Hồ sơ ấy vẽ ra hình ảnh một chuỗi sản xuất, cung ứng khép kín, chuẩn chỉ từ ruộng đến bàn ăn.

Nhưng khi rời khỏi những tờ giấy được sắp xếp rất đẹp đó, đi theo hành trình thực tế của từng mớ rau, cân thịt, câu chuyện lại rẽ sang một hướng hoàn toàn khác.

Trong nhiều ngày tại Chợ đầu mối tổng hợp Ninh Bình, chúng tôi ghi nhận một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng rau củ quả cho Công ty Việt Tân là hộ kinh doanh Minh - Việt.

Mỗi trưa, khoảng 13-14h, bà Minh cùng người nhà xuất hiện tại các dãy rau, củ, quả. Sổ trên tay, bà đi dọc các sạp lớn, nhỏ gom từng loại rau củ theo đơn đã chốt từ trước.

“Nhà chị là bán buôn hết. Giờ về là phải soạn để mang hàng ra cho nhà Việt Tân này”, bà Minh nói.

Một tiểu thương khác tại chợ xác nhận: “Rau nó lấy ở chợ hết. Cái giấy an toàn thực phẩm là hai bên làm với nhau để có trách nhiệm thôi, chứ rau thì ở đây cái gì cũng có. Tầm 10 giờ là đủ hết từ hàng quê đến hàng Tàu (hàng Trung Quốc - PV)”.

Người này giải thích thêm, với hàng rau trái vụ, nguồn cung chủ yếu là… hàng nhập: “Bây giờ ăn rau Tàu hết. Rau mình thì có rau muống thôi. Cải bắp, súp lơ… chưa đến mùa thì toàn hàng Trung Quốc”.

Câu chuyện của chính bà Minh, đầu mối cung cấp rau cho Công ty Việt Tân càng phơi bày rõ hơn một thực tế, giấy tờ “rau sạch” chỉ là lớp vỏ cho nguồn hàng xuất phát từ chợ đầu mối.         

Cứ thế, khoảng 17 - 18h mỗi ngày, sau khi đã phân loại theo đơn hàng của Việt Tân, nhà Minh - Việt chở rau củ bằng xe máy về giao tại kho của công ty. Bên trong, nhân viên của công ty Việt Tân tiếp tục phân chia, đóng gói theo từng trường, chuẩn bị cho chuyến giao hàng sáng hôm sau.

Nếu rau, củ, quả bắt đầu từ chợ đầu mối, thì thịt lợn, một thành phần chính trong khẩu phần ăn lại xuất phát từ một lò mổ gia đình ở xã Khánh Nhạc, do vợ chồng ông bà Tiến - Thủy cung cấp.

Từ 3-4h sáng, lò mổ này đã sáng đèn. Tiếng lợn kêu eng éc, tiếng nước xối, tiếng dao thớt chan chát vang cả khu dân cư. Các “con buôn” nhỏ lẻ, chủ hàng chợ, người bán phở, hàng ăn… tấp nập ra vào, chọn thịt rồi chở đi phân phối.

Giữa dòng người ấy, thịt dành cho Công ty Việt Tân cũng được xẻ, phân loại, chất lên xe. Lái xe của lò mổ, người trực tiếp chở thịt cho Công ty Việt Tân cho biết: “Cấp cho nhà trẻ thì đi giao cho một nhà cung cấp, xong nhà cung cấp lại đi giao cho trường. Thịt lợn, gà, vịt, cá, đậu… nói chung là từ cái giấy vệ sinh, người ta nhận cung cấp hết”.

Khi được hỏi về giấy phép, kiểm soát, hóa đơn, bà Thủy, chủ lò mổ cho biết: “Ngày trước nhà chị được cấp đủ an toàn vệ sinh giết mổ. Nhưng hết hạn, lên xin đổi thì Chi cục không cấp nữa, giao về xã, phường. Giờ chỉ cần xã xác nhận vào đơn là đủ. Nhà chị giết mổ, đủ điều kiện là người ta xác nhận cho thôi”.

Về hóa đơn: “Nhà bà Phượng (Công ty Việt Tân - PV) chị xuất thịt trần, không xuất hóa đơn. Bà ấy là công ty, bà ấy chịu hóa đơn. Nhà chị chỉ làm hợp đồng bán thẳng, không thuế”.

Tức là, đầu vào thịt cho bữa ăn học đường đang dựa trên một tờ xác nhận của xã đối với lò mổ gia đình, không còn thấy bóng dáng kiểm soát trực tiếp từ cơ quan thú y, không hóa đơn đỏ đầu vào. Ở đầu ra, Công ty Việt Tân vẫn đứng tên cung cấp, vẫn xuất hóa đơn, vẫn mang bộ hồ sơ “đẹp như mơ” tới các trường.

Quy mô không hề nhỏ. Bà Thủy thừa nhận: “Nhà đó (bà Phượng) đang làm hết dưới Kim Sơn, Yên Khánh (phạm vi huyện cũ), các trường mầm non là chủ yếu. Khoảng 22 trường. Ngày nào cũng hơn tạ thịt, hôm nhiều thì hơn nữa, còn những ngày ăn gà, bò thì thịt lợn ít hơn”.

Một bên là lò mổ nhỏ lẻ, xung quanh không thấy bóng dáng lực lượng kiểm dịch. Một bên là bếp ăn trường học mầm non, trên giấy tờ yêu cầu “thủy hải sản, thịt gia súc, gia cầm phải có tem mác, truy xuất nguồn gốc,...”. Khoảng trống giữa hai đầu ấy đang được lấp bằng những gì?

Thực phẩm "hàng chợ" niêm yết giá "mặt trăng"

Khoảng 5h sáng, xe ô tô chở thịt mang biển số 35A-018.54 của gia đình Thủy - Minh chạy thẳng đến kho tập kết của Công ty Việt Tân, cách đó chừng vài km. Tại đây, xương, thịt được bốc xuống, chia đều theo đơn đặt hàng từng trường, đóng vào khay nhựa lớn.

Đến khoảng 6h, hai xe tải nhỏ 35C–149.22 và 35C–182.87 chất đầy khay rau, khay thịt bắt đầu tỏa đi các trường mầm non: Khánh Hải, Khánh Hồng, Khánh Lợi, Ân Hòa, Kim Định, Hồi Ninh, Chất Bình, Xuân Chính, Hùng Tiến, Hoa Hồng Phát Diệm, Cồn Thoi…

Lái xe tên Diệm (35C-182.87) kể với phóng viên: “Một sáng tôi đi 9 trường. Bình thường hàng đầy đủ thì giao nhanh, chứ thiếu với lằng nhằng như nay thì lâu lắm. Thịt thì lấy bao nhiêu người ta cân sẵn, bỏ vào túi theo cân, của đơn vị nào thì để đơn vị ấy. Rau thì sáng ra phải phân lại, xếp lại, làm như con mọn”.

Lái xe Thế Anh (xe 35C-149.22) một tài xế khác của Việt Tân thì nói chi tiết về chuyện tem nhãn, truy xuất: “Thường ngày xưa là có mẫu dán tem, dán mã mấy loại thực phẩm đấy, để còn mà truy xuất nguồn gốc chẳng may nó xảy ra chuyện gì. Còn như chị Phượng bây giờ là chị ấy bỏ mỗi nhà trong một cái khay xong mang xuống trường. Chỗ nào mà có kiểm tra ấy thì mình chỉ dán cái tem vào thôi, kiểm tra thì có báo trước. Kiểm tra thì bên An toàn thực phẩm tỉnh về, 1 năm khoảng 1 lần”.

Phóng viên đã dành nhiều ngày để ghi nhận lại quá trình này tại Trường Mầm non Khánh Hồng. Tại đây, “quy trình giao nhận thực phẩm tại trường phải đảm bảo đủ ba bên gồm, đại diện nhà trường, nhân viên bếp ăn, đại diện nhà cung cấp cùng kiểm đếm, đối chiếu chất lượng, ký nhận” chỉ còn là lý thuyết, thực tế chỉ có bảo vệ hoặc người trực thay bảo vệ ra nhận hàng.

Mặc dù công ty Việt Tân chỉ cung cấp thực phẩm "hàng chợ", không rõ nguồn gốc cho các bếp ăn trường học nhưng giá thực phẩm lại tính rất cao. 

Theo ghi nhận thực tế của phóng viên, cùng là thịt lợn nhưng giá ghi nhận tại mỗi trường mỗi khác. Chẳng hạn, tại Trường Mầm non Xuân Chính (xã Chất Bình), thịt vai sấn được báo giá 130.000 đồng/kg; trong khi ở Trường Mầm non Hoa Sen (xã Yên Khánh), cũng loại thịt vai sấn đó chỉ 125.000 đồng/kg. Tại Trường Mầm non Hoa Hồng Phát Diệm (xã Phát Diệm) hay Trường Mầm non Như Hòa (xã Quang Thiện), giá thịt nạc vai lại lên tới 142.000 đồng/kg.

Đáng chú ý hơn, giá một số thực phẩm tại Trường Mầm non Kim Định (xã Kim Sơn) được công khai còn cao bất thường so với mặt bằng chung thị trường. Trên bảng công khai tài chính ngày 29/10, thịt lợn được ghi với giá 267.000 đồng/kg; cá trắm 137.000 đồng/kg. Ngay chính bà Hà Thị Liên, Hiệu trưởng Trường Mầm non Kim Định cũng phải thừa nhận những con số này “bất thường và không thể cao đến thế được”, và cho biết sẽ cho kiểm tra lại việc ghi giá.

Cùng một đơn vị cung cấp, cùng một loại thực phẩm, nhưng giá lại nhảy múa giữa các trường. Nếu nguồn hàng chung là chợ đầu mối và lò mổ gia đình, thì sự chênh lệch ấy phản ánh điều gì?