Làm mát bền vững hướng tới đô thị thân thiện với khí hậu

Ngày 28/8, tại Hà Nội, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) tổ chức  cuộc họp “Tổng kết hoạt động hợp tác về giải pháp làm mát hiệu quả, thân thiện với khí hậu và chống nắng nóng cực đoan tại khu vực đô thị ở Việt Nam”. Sự kiện quy tụ các nhà quản lý, chuyên gia trong và ngoài nước, nhằm đánh giá kết quả thí điểm, chia sẻ kinh nghiệm và bàn thảo định hướng tiếp theo cho các đô thị thân thiện khí hậu.

Nhu cầu cấp thiết từ thực tế nắng nóng cực đoan

Theo ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu đang khiến thời tiết toàn cầu nóng lên nhanh chóng. Giai đoạn 2015–2024 được ghi nhận là nóng nhất từ trước đến nay, với nhiệt độ trung bình toàn cầu cao hơn 1,54°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hệ quả là băng tan, mực nước biển dâng, thiên tai cực đoan và đặc biệt là các đợt nắng nóng xảy ra thường xuyên hơn. Báo cáo của IPCC cũng cảnh báo xu hướng này sẽ tiếp tục kéo dài trong nhiều thập kỷ tới.

Tại Việt Nam, tình hình nắng nóng đã ở mức báo động. Tháng 4/2024, có tới 110 trong số 186 trạm khí tượng ghi nhận mức nhiệt cao kỷ lục. Riêng tại Hà Nội, ngày 4/8/2025 nhiệt độ lên tới mức kỷ lục 40,3°C. Nắng nóng cực đoan không chỉ đe dọa sức khỏe người dân, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ, mà còn gây áp lực lớn lên hạ tầng đô thị, hệ thống điện và các khu dân cư đông đúc.

“Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ cùng cộng đồng quốc tế. Năm 2023, chúng ta tham gia Cam kết Làm mát toàn cầu, hướng tới giảm phát thải từ hoạt động làm mát ít nhất 68% vào năm 2050 so với 2022. Năm 2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và khí nhà kính được kiểm soát (Quyết định 496/QĐ-TTg). Đặc biệt, năm 2025, lần đầu tiên khái niệm “làm mát bền vững” được thể chế hóa tại Nghị định 119/2025/NĐ-CP, mở đường cho các chính sách dài hạn” , ông Lê Ngọc Tuấn cho biết.

Song song với nỗ lực trong nước, hợp tác quốc tế đã mang lại nhiều kết quả thực chất. Từ tháng 6/2022, Cục Biến đổi khí hậu đã phối hợp cùng UNEP, GGGI và các đối tác triển khai hoạt động hợp tác về làm mát bền vững tại một số đô thị thí điểm. Các mô hình đã được áp dụng tại Cần Thơ, Đà Nẵng, Quảng Trị. Dự án đã hỗ trợ xây dựng nhiều kế hoạch hành động làm mát đô thị (UCAP), cũng cấp các phân tích chính sách và kỹ thuật, làm cơ sở cho việc nhân rộng toàn quốc.

Đặc biệt, trong khuôn khổ hợp tác, các địa phương thí điểm đã xác định danh mục dự án ưu tiên, trong đó, tiến hành 2 nghiên cứu tiền khả thi để đánh giá thách thức và cơ hội đối với các dự án làm mát bền vững. Đó là Dự án Trung tâm Công nghệ thông tin tập trung, thành phố Cần Thơ và Dự án Khu dân cư Phú Bình, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam (nay là Phường Quảng Phú, thành phố Đà Nẵng).

Ông Benjamin Hickman, Quản lý chương trình cấp cao, Liên minh tăng cường hiệu quả làm mát của UNEP cảnh báo vòng luẩn quẩn hiện nay: dùng thiết bị làm mát kém hiệu quả sẽ tiêu tốn nhiều điện, làm tăng phát thải, khiến đô thị nóng hơn. Ông nhấn mạnh: “Làm mát không còn là tiện nghi xa xỉ, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu gắn liền với sức khỏe cộng đồng và năng suất lao động. Nếu không có giải pháp bền vững, nhu cầu làm mát toàn cầu có thể chiếm tới 10% tổng phát thải khí nhà kính vào năm 2050”.

Phân tích từ dự thảo Kế hoạch Hành động Quốc gia về Làm mát cho thấy, nhu cầu làm mát tại Việt Nam có thể tăng 34% vào năm 2030, gây thách thức lớn cho mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Chính phủ đã cam kết.

Việt Nam tiên phong với hợp tác quốc tế và giải pháp thực tiễn

Ở góc độ tăng trưởng xanh, bà Maria Cecilia Pana, Phó trưởng đại diện GGGI tại Việt Nam cho rằng: Làm mát bền vững không chỉ là giải pháp khí hậu mà còn liên quan đến an ninh năng lượng, sức khỏe cộng đồng và đổi mới sáng tạo. Bà nhấn mạnh: “Chúng tôi coi vai trò của mình như chất xúc tác, kết nối chính sách, tài chính, công nghệ để biến các mục tiêu tham vọng thành hành động cụ thể”.

Trong ba năm qua, dự án hợp tác đã đạt nhiều kết quả trong hỗ trợ xây dựng các kế hoạch hành động đô thị lồng ghép giải pháp dựa vào thiên nhiên, cũng như tổ chức hàng loạt khóa đào tạo, hội thảo nâng cao năng lực cho cán bộ và khu vực tư nhân. UNEP và GGGI đã đồng hành cùng Chính phủ trong việc đặt nền tảng chính sách và cơ chế tài chính thuận lợi, mở đường cho sự tham gia của Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam và các nguồn vốn tư nhân.

Tại hội thảo, Kế hoạch hành động Làm mát đô thị cho Cần Thơ đã được công bố. Đây là kế hoạch hành động đầu tiên trong ASEAN, mở ra hình mẫu cho các đô thị khác trong khu vực. Theo ông Hickman, đây có thể xem là thành quả bước đầu từ việc Việt Nam đã sớm coi nắng nóng đô thị là thách thức ưu tiên và đưa nội dung làm mát vào Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) từ năm 2022, cũng như chiến lược Net Zero sau này. Phía UNEP đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam và sẽ tiếp tục ủng hộ các hoạt động về làm mát bền vững trong thời gian tới.

Từ phía địa phương, bà Nguyễn Thị Thùy Nhi, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ chia sẻ: Sau sát nhập, quy mô diện tích và dân số của Thành phố Cần Thơ đều mở rộng và cùng với quá trình đô thị quá, Thành phố có nhu cầu cấp thiết gắn kết hoạt động làm mát vào quá trình quy hoạch đô thị mới. Các đề xuất từ dự án sẽ giúp lồng ghép giải pháp làm mát bền vững vào ngay từ khâu thiết kế. 

Theo các chuyên gia, kết quả từ những dự án thí điểm sẽ là cơ sở quan trọng để Việt Nam xây dựng Kế hoạch Hành động Quốc gia về Làm mát. Dù vẫn còn thách thức về tài chính và năng lực kỹ thuật, nền tảng hợp tác quốc tế và cam kết chính trị mạnh mẽ đã giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tiên phong ở khu vực trong lĩnh vực này.

Bà Maria Cecilia Pana, Phó trưởng đại diện GGGI tại Việt Nam nhận định, chỉ riêng nhu cầu tài chính cho chuyển dịch sang làm mát bền vững ở các nước đang phát triển đã có thể lên tới 600 tỷ USD mỗi năm vào 2050. Với sự tham gia của khối tư nhân, Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng cơ hội để huy động vốn xanh, giảm chi phí năng lượng cho hộ gia đình, đồng thời bảo vệ môi trường.