Khoa học công nghệ - động lực tăng trưởng mới của nông nghiệp, môi trường

Chiều 22/12, tại Hà Nội, Vụ Khoa học và Công nghệ (KHCN) tổ chức Hội nghị tổng kết năm 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến chủ trì Hội nghị.

Công tác khoa học công nghệ đạt kết quả toàn diện

Ông Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ KHCN cho biết, năm 2025, công tác KHCN đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đạt nhiều kết quả toàn diện, thực chất và có chiều sâu. Bộ đã ổn định tổ chức bộ máy sau sắp xếp, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ và quy chế hoạt động của Vụ KHCN, bảo đảm vận hành thông suốt ngay từ đầu.

Công tác xây dựng thể chế được triển khai đồng bộ. Bộ đã tham gia xây dựng và góp ý 11 dự thảo luật lớn, ban hành Thông tư quản lý nhiệm vụ KHCN, rà soát, đề xuất sửa đổi nhiều cơ chế quan trọng liên quan nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ sinh học, tiêu chuẩn - quy chuẩn. Hoạt động cải cách thủ tục hành chính được đẩy mạnh, chuẩn hóa và đơn giản hóa 7 thủ tục, tạo thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh.

Cùng với công tác xây dựng thể chế, Bộ đã quản lý, điều hành hiệu quả hơn 483 nhiệm vụ KHCN, tổ chức 505 hội đồng chuyên môn, tăng cường kiểm tra, giám sát, chấn chỉnh tiến độ; giải ngân kinh phí KHCN đạt 100%.

Công tác xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đạt kết quả cao nhất trong nhiều năm. Bộ đã hoàn thành và ban hành 121 TCVN, 30 QCVN, cơ bản xử lý dứt điểm tình trạng tồn đọng kéo dài. Hoạt động chuyển giao công nghệ và khuyến nông được đẩy mạnh với 110 dự án trên cả nước, góp phần tăng năng suất 10-20%, hiệu quả kinh tế 15-30%, giảm chi phí, giảm phát thải và nâng cao chất lượng nông sản.

Đáng chú ý, Bộ cũng đạt kết quả nổi bật trong triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW, hoàn thành đúng hạn phần lớn nhiệm vụ được giao; thúc đẩy hợp tác quốc tế sâu rộng; tăng cường bảo hộ sở hữu trí tuệ giống cây trồng và ứng dụng công nghệ số, AI, dữ liệu lớn phục vụ quản lý ngành.

Đổi mới cách tiếp cận nhiệm vụ khoa học, gắn nghiên cứu với bài toán lớn 

Tại Hội nghị, lãnh đạo các đơn vị đánh giá cao những kết quả nổi bật trong công tác KHCN của Bộ Nông nghiệp và Môi trường thời gian qua, đồng thời lãnh đạo các đơn vị tập trung trao đổi, đề xuất nhiều giải pháp thiết thực nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả triển khai nhiệm vụ KHCN của Bộ trong giai đoạn tới.

Góp ý cho nhiệm vụ KHCN năm 2026, PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà - Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi Khí hậu - đề nghị Vụ KHCN tiếp tục quan tâm hoàn thiện cơ chế quỹ KHCN, bảo đảm nguồn lực tài chính ổn định, dài hạn cho nghiên cứu. Trọng tâm cần ưu tiên chi cho phát triển nguồn nhân lực, cơ chế khen thưởng sáng kiến, hỗ trợ đăng ký sở hữu trí tuệ và công bố các công trình khoa học trên tạp chí quốc tế, qua đó nâng cao vị thế và năng lực hội nhập của khoa học Việt Nam.

Bên cạnh đó, Viện trưởng Phạm Thị Thanh Ngà nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng cơ chế tài chính rõ ràng, linh hoạt để thu hút các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài tham gia trực tiếp vào các đề tài nghiên cứu của Bộ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính liên thông quốc tế của hoạt động KHCN.

Ở góc độ đào tạo và nghiên cứu chuyên sâu, GS.TS Phạm Văn Cường - Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam - cho rằng, trong xây dựng và triển khai kế hoạch KHCN cần ưu tiên phát triển, thu hút đội ngũ nhân lực trẻ, kế thừa đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Các nhiệm vụ khoa học cần tập trung vào những bài toán lớn, có tính chiến lược, gắn chặt kết quả nghiên cứu với hiệu quả ứng dụng trong thực tiễn quản lý, sản xuất của Bộ.

GS.TS Phạm Văn Cường đề nghị tăng cường hợp tác quốc tế, đưa tiêu chí tiếp thu, làm chủ và nội địa hóa công nghệ nước ngoài vào đánh giá nhiệm vụ KHCN. Việc đầu tư cơ sở vật chất cần được thực hiện theo hướng hiệu quả, tránh dàn trải, đồng thời thúc đẩy chia sẻ, sử dụng chung hạ tầng nghiên cứu giữa các đơn vị nhằm tối ưu nguồn lực.

Hoàn thiện thể chế, phát triển nhân lực, đưa KHCN thành động lực tăng trưởng

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định, KHCN là nền tảng then chốt, quyết định năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của ngành Nông nghiệp và Môi trường trong suốt nhiều thập kỷ qua.

“Thực tiễn cho thấy, không có KHCN thì không thể hình thành nền nông nghiệp hiện đại. Từ các công trình thủy lợi quy mô lớn, sự phát triển của chăn nuôi, thủy sản, trồng trọt đến những kết quả xuất khẩu nông - lâm - thủy sản ấn tượng hiện nay đều gắn liền với nghiên cứu khoa học, tiến bộ kỹ thuật và đổi mới công nghệ. Các chỉ số tăng trưởng về sản lượng và giá trị xuất khẩu trong nhiều năm liên tiếp chính là minh chứng rõ nét cho vai trò này”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Không chỉ trong sản xuất, theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, KHCN còn giữ vai trò trụ cột trong quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Từ xử lý chất thải, bảo tồn đa dạng sinh học, ứng phó biến đổi khí hậu đến điều tra, quy hoạch, sử dụng bền vững đất đai, tài nguyên nước, biển và hải đảo, đây đều là những lĩnh vực đòi hỏi KHCN làm nền tảng; nếu thiếu KHCN thì không thể triển khai hiệu quả và đúng hướng.

Tuy nhiên, Thứ trưởng chỉ ra rằng, trong bối cảnh mới, yêu cầu đặt ra đối với KHCN ngày càng cao. Điều này đòi hỏi, chúng ta không thể tiếp cận theo tư duy dài hạn chung chung, mà phải xác định mục tiêu, nhiệm vụ theo từng năm, từng nhiệm kỳ, từng giai đoạn cụ thể, gắn chặt với hiệu quả, tính thực tiễn và khả năng ứng dụng.

Trong điều kiện tổ chức bộ máy được tinh gọn, mô hình chính quyền hai cấp được triển khai, cạnh tranh thương mại ngày càng gay gắt và tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe, khoa học và công nghệ càng phải đi trước, mở đường, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp và môi trường.

Để đáp ứng được yêu cầu đó, trong thời gian tới, Thứ trưởng yêu cầu nhiệm vụ trọng tâm là hoàn thiện thể chế. Vụ KHCN cần rà soát, hoàn chỉnh các quy định, cơ chế quản lý nhiệm vụ khoa học theo hướng rõ trách nhiệm, rõ quy trình, dễ áp dụng, khắc phục tình trạng chồng chéo, hình thức. Các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật phải bám sát thực tiễn, phục vụ trực tiếp công tác quản lý nhà nước và sản xuất, kinh doanh, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.

Cùng với đó, phải đổi mới mạnh mẽ cách tiếp cận trong xây dựng và triển khai nhiệm vụ KHCN. Các đề tài, dự án phải xuất phát từ những bài toán lớn, cấp thiết của ngành, gắn với yêu cầu chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao giá trị gia tăng. Kết quả nghiên cứu phải đo đếm được, có địa chỉ ứng dụng cụ thể, tránh chạy theo số lượng, hình thức.

Bên cạnh việc đổi mới tiếp cận nhiệm vụ KHCN, cần phải nâng cao chất lượng nguồn nhân lực KHCN. Đội ngũ cán bộ quản lý khoa học, chủ nhiệm đề tài phải nắm chắc chuyên môn, hiểu sâu thực tiễn, chủ động cập nhật tri thức mới, công nghệ mới trong nước và quốc tế. Cùng với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, cần chú trọng phát hiện, đào tạo và tạo điều kiện cho lực lượng cán bộ khoa học trẻ, đủ năng lực đảm đương các nhiệm vụ lớn.

Thứ trưởng đề nghị Vụ đẩy mạnh liên kết và hợp tác. Vụ Khoa học và Công nghệ cần phát huy vai trò đầu mối kết nối các viện, trường, doanh nghiệp và địa phương; mở rộng hợp tác quốc tế, tăng cường tiếp thu, làm chủ và nội địa hóa công nghệ tiên tiến, phục vụ trực tiếp mục tiêu phát triển bền vững của ngành.

Cùng với đó, siết chặt kỷ cương, kỷ luật trong quản lý khoa học và công nghệ. Mỗi nhiệm vụ khoa học phải được quản lý chặt chẽ từ khâu lựa chọn, triển khai đến nghiệm thu và ứng dụng. Đã đăng ký là phải làm, đã làm là phải có sản phẩm cụ thể, tránh dàn trải, kéo dài, gây lãng phí nguồn lực.

“Tôi đề nghị Vụ Khoa học và Công nghệ khẩn trương tiếp thu đầy đủ các ý kiến tại Hội nghị, cụ thể hóa thành kế hoạch hành động cho năm 2026, xác định rõ việc cần làm, người chịu trách nhiệm và lộ trình thực hiện; qua đó đưa khoa học và công nghệ thực sự trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển nông nghiệp hiện đại, môi trường bền vững trong giai đoạn tới”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến yêu cầu.

Năm 2026, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung hoàn thiện thể chế KHCN, xây dựng và trình ban hành Nghị định về khu nông nghiệp công nghệ cao, sửa đổi các thông tư quản lý nhiệm vụ KHCN, phân công rõ trách nhiệm xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn.

Bộ triển khai Kế hoạch KHCN giai đoạn 2026-2030, phát triển các chương trình KHCN trọng điểm, chương trình quốc gia và chuyên ngành; nâng cao chất lượng tuyển chọn, đặt hàng nhiệm vụ, gắn nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn, doanh nghiệp và thị trường.

Trọng tâm năm 2026 là đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, ưu tiên công nghệ sinh học, nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn, truy xuất nguồn gốc, dữ liệu ngành; đẩy mạnh chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, mở rộng hợp tác quốc tế và phát triển nguồn nhân lực KHCN chất lượng cao, phục vụ mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, hiện đại và bền vững.