Hành trình xanh giữa đô thị hoá: [Bài 2] 'Hồi sinh' những dòng kênh

Những "dòng kênh đen”

TP.HCM có hệ thống kênh rạch chằng chịt, đây cũng chính là nét đặc trưng của thành phố và cũng là “mạch máu” nuôi sống đô thị đông dân này. Thế nhưng, những “mạch máu” này đang ngày đêm oằn mình bởi tình trạng ô nhiễm. Theo thống kê, TP.HCM hiện có hơn 1.000 km kênh rạch lớn nhỏ. Tuy nhiên, nhiều tuyến bị lấn chiếm, tắc nghẽn, ô nhiễm...

Các dòng kênh như: kênh Đôi, kênh Xáng, rạch Ông Bé, kênh Bến Nghé, sông Ông Lớn, rạch Nhụy, kênh Tẻ, kênh Ông Bức, Tân Hóa - Lò Gốm… đã và đang trong tình trạng ô nhiễm nặng, không chỉ gây mất mỹ quan đô thị mà còn ảnh hưởng đến chức năng thoát nước và ngập lụt. Hay hiện trạng sông Vàm Thuật, kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên, rạch Xuyên Tâm, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè… ở mức ô nhiễm ảnh hưởng đến cuộc sống người dân. 

Nhiều điểm tại các tuyến kênh rạch kể trên ngập ngụa rác thải sinh hoạt, lục bình phủ kín bề mặt... Nhiều người dân nhà ở cạnh các con kênh, rạch ô nhiễm đều than thở cuộc sống ngày qua ngày đều phải ăn, ở, ngủ cạnh bãi rác nổi và dòng chảy bốc mùi.

Anh Thanh Tuấn, sinh sống gần kênh Tham Lương cho biết, gia đình anh sống ở khu vực này đã gần 20 năm và cũng từng ấy năm sống chung với ô nhiễm. Lâu dần gia đình cũng quen và thích nghi được. Tuy nhiên, anh không muốn đến đời các con cũng phải sống trong môi trường có nguồn nước bị ô nhiễm bốc mùi lâu ngày như vậy. Do đó, đầu năm 2023, anh đã cho thuê nhà và chuyển gia đình đến sinh sống tại một khu chung cư ở quận Phú Nhuận (cũ) để tiện cho con cái đi học và tránh xa môi trường sống ô nhiễm.

Cũng như anh Tuấn, khoảng 10 năm trước, mỗi khi nhắc đến kênh Tân Hóa - Lò Gốm, người dân ở các quận 6, 11, Tân Phú (cũ)… không khỏi rùng mình vì độ ô nhiễm hiếm nơi nào bằng. Ngày đó, mọi người hay gọi dòng kênh Tân Hóa - Lò Gốm với tên "kênh chết", “kênh đen” vì dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối và không loài cá nào sống nổi. Ở các lòng kênh này rác thải chất đống, nước đen ngòm, ruồi, muỗi nhiều vô số. Rác sinh hoạt, nước thải… của hàng nghìn hộ dân xả thẳng xuống dòng kênh, hôi thối nồng nặc. Mỗi khi triều cường kết hợp mưa lớn nơi đây ngập không lối thoát, với rác trôi lềnh bềnh và nước đen kịt. Nhiều gia đình có điều kiện thì dọn nhà đi, người không có điều kiện thì đành tặc lưỡi “thôi, sống chung với lũ”.

Nỗ lực "thay áo mới"

Những năm qua, chính quyền TP.HCM đã nỗ lực rất nhiều trong quá trình "xanh hóa những dòng kênh". Thành quả đó là việc nhiều dòng kênh đã trở nên trong xanh, sạch đẹp mang lại cho thành phố một diện mạo mới như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, kênh Tân Hóa - Lò Gốm. Tiếp nối quá trình chỉnh trang đô thị ấy, thành phố đang thực hiện dự án xây dựng hạ tầng, cải thiện môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên, dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm… Việc cải tạo, chỉnh trang đô thị giải quyết tiêu thoát nước, chống ngập, cải tạo vệ sinh môi trường là những vấn đề cấp bách của TP.HCM. Những tuyến kênh, rạch này sau khi được cải tạo đã tạo nên môi trường sống trong lành, mang lại cuộc sống tốt đẹp cho người dân cũng như tạo nên một diện mạo mới cho TP.HCM.

Kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè từng được mệnh danh là một trong những dòng kênh ô nhiễm nhất thành phố, với những dãy nhà ổ chuột chen chúc, rác thải chất thành đống, dòng nước đen ngòm, hôi thối và là nỗi ám ảnh đối với người dân. Thế nhưng hiện nay, kênh đã trở thành biểu tượng tiêu biểu cho quá trình phát triển đô thị, mang lại sức sống mới cho thành phố.

Dài gần 10 km, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè chảy qua các quận 1, 3, Bình Thạnh, Phú Nhuận và Tân Bình (cũ), đổ ra sông Sài Gòn. Năm 1993, TP.HCM quyết tâm thực hiện cải tạo dòng kênh này bằng nguồn vốn ngân sách thành phố. Hơn 7.000 hộ dân sống dọc hai bên bờ kênh đã được giải tỏa, nhường chỗ cho hệ thống đường ven kênh và cảnh quan đô thị. Đến tháng 8/2012, giai đoạn 1 của dự án được đưa vào sử dụng sau gần 10 năm thi công, mang lại niềm vui lớn cho người dân thành phố. Giờ đây, người dân không còn "xa lánh" kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè nữa, mà nơi đây đã trở thành nơi để người dân nghỉ ngơi, tản bộ, tập thể dục mỗi ngày. 

Mỗi buổi sáng, bà Trần Thị Loan, ngụ đường Trường Sa, phường Phú Nhuận đều cùng nhóm bạn của mình ra bờ kênh tập thể dục và ngồi tán gẫu. Với bà Loan, việc này bà chưa bao giờ nghĩ tới. Bởi lẽ hồi đó con kênh này ngày đêm bốc mùi hôi tanh, ngập ngụa rác. Giờ thì khác rồi, dòng kênh đã được lột xác, có cây xanh mát, hoa khoe sắc được chăm sóc kỹ càng, dòng nước kênh đã trong xanh trở lại với nhiều loại cá sinh sôi nảy nở. “Từ khi kè kênh được hoàn thiện và nước được xử lý, người dân chúng tôi như được hồi sinh sau hàng chục năm sống chung với ô nhiễm", bà Trần Thị Loan vui vẻ cho biết.

Cùng chung niềm vui, người dân sống ven kênh Tân Hóa – Lò Gốm đã rất hồ hởi khi kênh Tân Hóa – Lò Gốm đã “lột xác” hoàn toàn, khoác lên mình diện mạo khang trang, sạch đẹp sau khi được thành phố đầu tư hơn 5.000 tỷ đồng cải tạo trong 4 năm (2011-2015). Từ khi hoàn thành đến nay, đời sống người dân những khu vực này cải thiện rõ rệt, đặc biệt giảm được ngập nước mỗi khi mưa, triều cường.

Với việc hoàn thành một số dự án nạo vét, xanh hóa các các kênh, rạch vốn nhiều “điểm nóng” về ô nhiễm, TP.HCM đang từng bước thoát khỏi hình ảnh vùng trũng ngập nước, “kênh đen”. Đồng thời, những dự án đang và sẽ triển khai hứa hẹn mang lại diện mạo mới cho thành phố. Các công trình không chỉ góp phần giải quyết bài toán chống ngập của TP.HCM, cải tạo ô nhiễm môi trường mà còn nâng cao chất lượng sống và thúc đẩy kinh tế - xã hội khu vực.