Hành trình xanh giữa đô thị hoá [Bài 1] Mối đe dọa từ khói bụi

Thực trạng đáng lo ngại

Những ngày vừa qua, bầu trời TP.HCM như “chìm” trong sương mù Đà Lạt. Đặc biệt là ngày 11/10, bầu trời dày đặc “sương mù” hơn mọi khi. Dù trời đã gần trưa nhưng nhiều tòa nhà cao tầng vẫn còn bị che khuất dưới lớp "sương mù". Đáng nói, đây không phải là sương mù tự nhiên mà thực tế nó là bụi mịn do ô nhiễm không khí ở mức độ nguy hiểm. 

Theo IQAir, chất lượng không khí TP.HCM phổ biến ở mức cảnh báo đỏ - đồng nghĩa không tốt cho sức khỏe, nhất là nhóm nhạy cảm. Đặc biệt, trong số 10 trạm có mức độ ô nhiễm cao nhất thì có đến 3 trạm chuyển sang màu tím (chỉ số AQI từ 201 - 300) rất không tốt cho sức khỏe với tất cả mọi người và nên hạn chế các hoạt động ngoài trời. TP.HCM cũng đứng thứ 3 thế giới về mức độ ô nhiễm không khí với chỉ số AQI bình quân 165, thấp hơn Delhi (Ấn Độ) 186 và Lahore (Pakistan) 167, trong khi đó Hà Nội đứng thứ 10 với 147.

Là đô thị đông dân và là đầu tàu kinh tế của cả nước, TP.HCM đang phải đối diện với tình trạng ô nhiễm môi trường, ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn... Mỗi ngày, khi hàng triệu chiếc xe máy, ô tô đồng loạt nổ máy cũng là lúc hàng loạt tiếng ồn và khói xe hòa khắp các nẻo đường. Hầu hết người dân khi ra khỏi nhà đều phải đeo khẩu trang kín mít – không chỉ để chống nắng mà còn chống bụi mịn.

Chị Ngọc Lan – ngụ phường An Hội Tây (TP.HCM) cho biết: “Trước đây, mỗi lần vợ chồng con cái ra khỏi nhà bằng xe máy thì chỉ mình tôi đeo khẩu trang mục đích để chống nắng, giữ làn da không bị đen. Giờ thì khác, chiếc khẩu trang đã trở thành vật “bất ly thân” với tất cả các thành viên trong gia đình, bất kể ngày hay đêm, cứ ra khỏi nhà là ai cũng phải đeo khẩu trang để hạn chế hít phải khói bụi”.

Đáng chú ý, TP.HCM liên tục nằm trong nhóm đô thị ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất thế giới với nồng độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên vượt ngưỡng an toàn. Các chuyên gia, cơ quan chức năng đưa ra nhiều cảnh báo cũng như các giải pháp, mô hình giảm ô nhiễm không khí tại các đô thị.

Các chuyên gia về môi trường chỉ ra rằng, ô nhiễm môi trường ở TP.HCM do tốc độ đô thị hóa nhanh, trong khi dân số và phương tiện cá nhân tăng quá nhiều, ý thức của nhiều người dân trong việc bảo vệ môi trường vẫn còn hạn chế... Do đó, để có một bầu không khí sạch, môi trường sống trong lành, rất cần sự chung tay người chính quyền, người dân và cộng đồng.

Cần hành động kịp thời

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho rằng, không khí giúp con người duy trì sự sống hằng ngày. Nếu nguồn này bị ô nhiễm sẽ tác động rất lớn đến chất lượng sống. Trong quý 1 và quý 2 năm nay, có hơn 65 ngày ô nhiễm vượt chuẩn. Hệ quả của ô nhiễm không khí tạo ra tình trạng những vấn đề khẩn cấp về sức khỏe. Tổ chức Y tế Thế giới thống kê, mỗi năm có khoảng 7 triệu ca tử vong sớm do ô nhiễm không khí với nhiều bệnh lý như: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi, nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính…

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, các đơn vị, địa phương cần rà soát, tham mưu xây dựng các chính sách lớn có tầm quan trọng vĩ mô liên quan đến quản lý chất lượng không khí. Thực hiện kiểm kê, giám sát chặt chẽ các nguồn phát sinh khí thải để xác định chính xác mức độ tác động nguồn khí thải, bụi gây ô nhiễm môi trường không khí. Ưu tiên bố trí nguồn lực cho hệ thống quan trắc môi trường đủ dày, phủ rộng; bố trí nguồn lực để thực hiện các biện pháp vệ sinh môi trường thường xuyên, liên tục.

Đáng chú ý, mới đây Sở Xây dựng TP.HCM có báo cáo gửi UBND về tổng hợp, tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý, phản biện xã hội đối với dự thảo Nghị quyết của HĐND Thành phố ban hành. Dự thảo nghị quyết quy định về lộ trình thực hiện chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh.

Theo Sở Xây dựng TP.HCM, thời gian qua, tình hình ô nhiễm môi trường không khí trong cả nước nói chung và trên địa bàn các thành phố lớn nói riêng diễn biến phức tạp, nồng độ các chất gây ô nhiễm không khí có xu hướng tăng. Ô nhiễm không khí trong đô thị do nhiều nguồn gây ra như công nghiệp, giao thông thông vận tải, sinh hoạt... Trong đó, hoạt động của các loại xe cơ giới nói chung và xe mô tô, xe gắn máy nói riêng là một trong những nguồn phát thải trực tiếp một số chất có ảnh hưởng nguy hại đến sức khỏe của con người.

Đặc biệt, TP.HCM mới (sau khi hợp nhất với tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu và Bình Dương) có quy mô dân số khoảng 14 triệu người và hơn 1,4 triệu ô tô... Giao thông đường bộ là nguồn phát thải chính, đóng góp tới 88% bụi so với tổng phát thải giao thông của thành phố; nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình năm ở TP.HCM là 31mg/m3 cao gấp 6 lần so với khuyến cáo của WHO (5mg/m3 ), trong đó GTVT đóng góp tới 40%.

UBND TP.HCM đã phê duyệt Đề án tăng cường vận tải hành khách công cộng, kết hợp kiểm soát sử dụng phương tiện cơ giới cá nhân tham gia giao thông trên địa bàn TP.HCM. Đề án bao gồm 27 nhóm giải pháp triển khai trong giai đoạn 2021-2030. Trong đó, có giải pháp: “Xây dựng và triển khai kế hoạch đầu tư phương tiện xe buýt theo từng giai đoạn, phù hợp với hạ tầng cung ứng nhiên liệu và ưu tiên phương tiện sử dụng nhiên liệu sạch và thân thiện với môi trường (CNG, LPG, năng lượng điện hoặc nhiên liệu thay thế khác phù hợp với xu hướng phát triển của các nước trên thế giới), thời gian triển khai từ năm 2021-2030”.

Chính quyền và các cơ quan chức năng đã bắt đầu siết chặt vấn đề khí thải xe, yêu cầu các dự án xây dựng tuân thủ quy định môi trường... Tuy nhiên, nếu không có sự chung tay của người dân như: hạn chế xe cá nhân, sử dụng phương tiện công cộng, trồng cây xanh… thì nỗ lực sẽ khó đạt hiệu quả. Giảm thiểu ô nhiễm không khí không thể làm trong một sớm một chiều, nhưng mỗi hành động nhỏ trong hôm nay sẽ giữ gìn bầu trời xanh cho ngày mai.