Biến đổi khí hậu 'gõ cửa' từng nhà

Thiên tai không chừa khoảng nghỉ

Mùa bão năm 2025 đã ghi nhận những con số cực đoan hiếm gặp cả về cường độ, tần suất và phạm vi ảnh hưởng. Chưa đầy 10 tháng đầu năm, Biển Đông đã xuất hiện 14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới (10 bão, 4 áp thấp nhiệt đới), cao hơn hẳn trung bình nhiều năm. Trong đó, 7 cơn (số 1, 3, 5, 6, 9, 10, 11) tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến nước ta, gây nên chuỗi thiên tai dồn dập, hầu như không có khoảng nghỉ để khắc phục hậu quả.

Theo Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ NN-MT), trong năm nay đã xảy ra rất nhiều hiện tượng cực đoan, bất thường. Điển hình là bão số 1 - cơn bão xuất hiện sớm nhất trên Biển Đông trong hơn 40 năm qua; siêu bão cấp 17 lần đầu tiên xuất hiện tại khu vực này. Các đợt mưa có lượng mưa kỷ lục theo đợt, theo ngày, theo giờ đã xảy ra trên hầu khắp các địa phương chịu ảnh hưởng của bão từ Bắc Bộ đến Trung Bộ. Kéo theo đó, hệ thống sông miền Bắc và miền Trung liên tiếp xuất hiện lũ kỷ lục, lũ vượt báo động 3...

Năm 2024 được đánh giá là một năm thiên tai khốc liệt, nhưng bước sang năm 2025, khó khăn tiếp tục chồng chất khi nhiều giá trị lịch sử về mưa, lũ bị xô đổ, gây thiệt hại nặng nề cho các địa phương, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất của nhân dân.

Thống kê chưa đầy đủ từ Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ NN-MT) cho thấy, 7 tháng đầu năm 2025, thiên tai đã làm 114 người chết, mất tích; thiệt hại kinh tế ước tính hơn 553 tỉ đồng. Bước sang tháng 8, bão số 5 và mưa lũ sau bão đã làm tăng mức thiệt hại thêm gần 3.000 tỉ đồng, khiến 8 người thiệt mạng và mất tích. Tháng 9, bão số 10 làm 66 người thiệt mạng, mất tích, càn quét các tỉnh, thành từ Thừa Thiên - Huế trở ra miền Bắc, gây thiệt hại kinh tế gần 16.000 tỉ đồng.

Lãnh đạo Bộ NN-MT dự tính thiên tai đang làm giảm khoảng 0,2 điểm phần trăm tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong năm 2025 (năm 2024, mức giảm khoảng 0,4 điểm phần trăm).

Chỉ trong chưa đầy 10 ngày của tháng 10, mưa lũ do hoàn lưu bão số 11 đã gây nên đợt ngập lụt lịch sử tại các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Ninh làm 18 người thiệt mạng, mất tích. Tổng thiệt hại ước tính trên 8.700 tỉ đồng. Riêng Hà Nội, đến ngày 15/10 vẫn còn hàng trăm ngôi nhà vùng ngoại thành bị ngập, thiệt hại chưa thể thống kê hết.

Những đợt bão, lũ nối nhau tràn về không chỉ cuốn trôi mái nhà, ruộng vườn mà còn cuốn theo biết bao mồ hôi, công sức của người dân vun vén suốt cả năm trời. Đằng sau những con số thiệt hại là giọt nước mắt ngoài đồng, là nỗi lo toan chất chồng trong những ngôi nhà ngập bùn đất. Lũ rút đi, nhiều gia đình trắng tay, phải bắt đầu lại từ đầu. Biến đổi khí hậu vì thế không còn là khái niệm xa xôi, mà là thực tế khắc nghiệt đang gõ cửa từng nhà, từng người.

Ứng dụng kịch bản biến đổi khí hậu để đầu tư đúng mức

Nhân Ngày quốc tế giảm nhẹ rủi ro thiên tai (13/10) năm nay, ông Kamal Kishore - Đại diện đặc biệt của Tổng Thư ký Liên hợp quốc về Giảm thiểu rủi ro thiên tai cho biết: Trong khoảng 10 năm trở lại đây, số người bị ảnh hưởng bởi thiên tai trên toàn cầu ngày càng tăng, còn thiệt hại kinh tế thì liên tục lập những kỷ lục mới.

Báo cáo đánh giá toàn cầu về rủi ro thiên tai năm 2025 ước tính, chi phí thực tế phải bỏ ra cho các đợt thiên tai cao gấp 11 lần so với thiệt hại kinh tế trực tiếp, tương đương khoảng 2,3 nghìn tỉ USD mỗi năm. Để đảo ngược xu thế này khi biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, các quốc gia cần tăng cường đầu tư cho các hoạt động chống chịu, giảm nhẹ rủi ro thiên tai.

“Cần đảm bảo các khoản đầu tư của khu vực công và tư đều dựa trên hiểu biết về tác động bất lợi từ biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai. Điều này không chỉ giúp ngăn ngừa rủi ro từ các đợt thiên tai cực đoan, lịch sử mà còn giúp bảo vệ các khoản đầu tư, tiết kiệm tới hàng tỉ USD cho việc phục hồi và tái thiết sau thiên tai,” ông Kamal Kishore nhấn mạnh.

Giảm nhẹ rủi ro thiên tai, giảm thiệt hại do khí hậu cực đoan gia tăng sẽ góp phần giảm tổn thất do biến đổi khí hậu tại Việt Nam. Đây cũng chính là mục tiêu Chính phủ đã đặt ra trong Kế hoạch quốc gia thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Xác định Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu, từ nhiều năm nay, Nhà nước đã chú trọng xây dựng nền tảng khoa học làm cơ sở cho quy hoạch, phát triển và thích ứng lâu dài của các địa phương. Đó là Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng, với chu kỳ cập nhật 5 năm một lần nhằm bám sát những diễn biến và tác động thực tế đến Việt Nam.

Trong lần cập nhật kịch bản năm 2025, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu - đơn vị chịu trách nhiệm xây dựng kịch bản cho biết, các nội dung đã được điều chỉnh phù hợp với địa giới hành chính mới và trở thành “hạ tầng dữ liệu nền” cho các bộ, ngành, địa phương.

Các tỉnh, thành phố có thể sử dụng dữ liệu Kịch bản năm 2025 để cập nhật quy hoạch tỉnh, quy hoạch đô thị, kế hoạch phòng chống thiên tai và thích ứng biến đổi khí hậu; khai thác bộ bản đồ số và dữ liệu từ hệ thống webgis nhằm tra cứu nhanh các chỉ số khí hậu, nước biển dâng và nguy cơ ngập đến cấp xã/phường; sử dụng kịch bản làm đầu vào cho các mô hình tính toán địa phương để xây dựng bản đồ nguy cơ ngập, hạn, xâm nhập mặn chi tiết. Đây là cơ sở để xác định các giải pháp cần đầu tư, giúp người dân địa phương có thể sống chung với tác động của biến đổi khí hậu về lâu dài.

Đặc biệt, Kịch bản 2025 lần đầu tiên cung cấp bộ dữ liệu khí hậu đô thị chi tiết, gồm mưa cực đoan (mưa 1 ngày, 5 ngày và dài hạn), nắng nóng, sóng nhiệt và căng thẳng nhiệt. Đây là cơ sở khoa học quan trọng giúp các thành phố lớn, bộ ngành và doanh nghiệp hạ tầng đô thị chủ động tính toán, cập nhật các mô hình chống ngập, quy hoạch hạ tầng, tiêu thoát nước, hồ điều hòa… trong điều kiện khí hậu mới.

Tiến sĩ Trương Bá Kiên - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu (Viện Khoa học KTTV&BĐKH) cho biết, Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng cập nhật năm 2025 không chỉ dừng lại ở việc mô phỏng các yếu tố khí hậu, mà đã dành hẳn một chương riêng về “Hướng dẫn khai thác và sử dụng Kịch bản BĐKH và Nước biển dâng”, trong đó có ví dụ cụ thể về kịch bản tác động của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp, giúp người sử dụng hiểu cách áp dụng kết quả mô hình vào thực tế sản xuất và quy hoạch. 

Bên cạnh đó, Viện luôn sẵn sàng phối hợp với các bộ, ngành và địa phương để đánh giá, lồng ghép tác động cũng như xây dựng kế hoạch thích ứng BĐKH theo từng lĩnh vực cụ thể - từ nông nghiệp, giao thông, xây dựng, tài nguyên nước cho đến đô thị và an sinh xã hội… Đây là định hướng xuyên suốt trong mọi phiên bản kịch bản từ năm 2009 đến nay, và được củng cố mạnh mẽ trong bản 2025 nhằm đưa khoa học khí hậu tiến gần hơn với thực tiễn đời sống.