Động vật hoang dã không phải là thuốc

Báo cáo của TRAFFIC thông tin, giai đoạn từ 2000-2014, có hơn 1 triệu cá thể động vật bị giết hại. Theo IRF (Quỹ Tê giác quốc tế), từ đầu thế kỷ 20, số lượng tê giác hoang dã trên toàn cầu đã giảm mạnh từ 500 nghìn cá thể xuống còn chưa tới 28 nghìn con.

“Chỉ riêng năm 2023, 586 cá thể tê giác đã bị giết hại do nạn săn trộm trên khắp châu Phi”, báo cáo của IRF nêu, “thế giới hiện chỉ còn 5 loài tê giác; 3 trong số 5 loài này đang bị đe dọa tuyệt chủng ở mức cực kỳ nguy cấp. Tổng cả 5 loài cộng lại cũng chưa tới 28.000 con”. 

Nhiều người vẫn không biết các sản phẩm như mật gấu, cao hổ, sừng tê giác, vảy tê tê đều là các sản phẩm bất hợp pháp. Họ tìm mua và lầm tưởng về tác dụng bị thổi phồng của các vị thuốc cổ truyền từ động vật hoang dã (ĐVHD).

Hoạt động mua bán ở mức báo động

Một khảo sát từ 2021 đến 2023 của TRAFFIC nói rằng loài nguy cấp mục tiêu bao gồm: voi, tê giác, tê tê, rùa cạn và rùa nước ngọt… vẫn đang được buôn bán trái pháp luật trên thị trường trực tuyến của Việt Nam.

“Hoạt động buôn bán không bền vững và trái pháp luật các sản phẩm ĐVHD như ngà voi, sừng tê giác, vảy tê tê và xương hổ đang gây ra sự suy giảm chưa từng có ở một số loài nổi tiếng nhất thế giới, cũng như một số loài ít được biết đến hơn”, báo của của TRAFFIC nêu.

Những niềm tin mù quáng, quan niệm vào các tác dụng như điều trị bệnh, tăng cường sức khỏe, khiến trong vài thập kỷ qua Việt Nam đã được xem là một thị trường tiêu thụ lớn và là điểm trung chuyển quan trọng đối với các sản phẩm từ ĐVHD trái pháp luật đến các nước châu Á khác.

“Hơn 22.497 tin/bài quảng cáo rao bán 5 loài mục tiêu đã được ghi nhận. Điều này cho thấy các sản phẩm từ ĐVHD trái pháp luật vẫn đang được mua bán ở mức báo động”, khảo sát của TRAFFIC nêu.

Báo cáo của Trung tâm giáo dục Thiên nhiên (ENV) cũng chỉ rõ, trong năm 2015, vi phạm về ĐVHD trên Internet chỉ chiếm khoảng 21% (284 vụ). Nhưng trong giai đoạn 2018-2023, tỷ lệ vi phạm về ĐVHD trực tuyến đã gia tăng đáng kể, chiếm tỷ lệ 54% (9.344 vụ).

TRAFFIC làm một khảo sát và cho thấy, cao sừng tê giác, một loại sản phẩm mới chưa từng thấy trong các kỳ khảo sát trước đây cũng được bán. Loại cao này được quảng cáo là có những lợi ích tăng cường sinh lực nam giới, tốt cho thận, gan và mắt, giúp ăn ngon miệng, chắc khỏe xương khớp, giải độc, phòng ngừa ung thư và giảm mất ngủ.

Vảy tê tê và các sản phẩm thuốc chứa vảy tê tê chiếm phần lớn các sản phẩm từ tê tê được bán trực tuyến. Vảy tê tê chủ yếu được sử dụng trong Y học cổ truyền (YHCT) để điều trị các bệnh ngoài da và các bệnh khác, bao gồm ghẻ, mụn nhọt, nổi mề đay, mụn trứng cá… Tất cả 8 loài tê tê trên thế giới hiện nay đều đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, theo báo cáo của IUCN: “Tại châu Á, số lượng tê tê đã giảm hơn 80% trong 20 năm qua do bị săn bắt để lấy vảy và thịt”.

Mai rùa, bột mai rùa và cao mai rùa là loại sản phẩm phổ biến thứ ba, được sử dụng cho mục đích chữa bệnh, thực phẩm. Cao hổ cốt, được sử dụng trong YHCT, và rượu ngâm cao hổ cốt là những sản phẩm từ xương phổ biến nhất được quảng cáo với mục đích làm thuốc.

Trong 3 năm, từ 2022 đến 2024, Kiểm lâm Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) đã xử lý hành chính 94 vụ việc liên quan đến ĐVHD với số tiền gần 500 triệu đồng với tang vật 2 cá thể tê tê, đã chết bị lột hết vảy; 4 và 1 bộ da đầu của loài gấu chó; 1 bộ da vọoc chà vá chân nâu; 1 cá thể rùa đầu to đã chết.

ENV thống kê từ năm 2015 đến 2024, tổng cộng 34 vụ buôn bán ĐVHD trái phép đã được phát hiện tại các cảng biển ở Việt Nam với gần 80 tấn ngà voi, sừng tê giác và vảy tê tê bị tịch thu.

Thuốc chữa hay nguồn cơn gây bệnh?

Tổ chức Thú y thế giới (WOAH) cho biết trong vòng 60 năm qua đã có 144 bệnh lây truyền từ động vật hoang dã sang con người. Còn theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), 75% bệnh truyền nhiễm mới ở người trong ba thập niên qua có nguồn gốc từ động vật.

TS. BS. Đoàn Văn Minh, Trưởng Khoa YHCT, Trường Đại học Y-Dược, Đại học Huế khuyến nghị, chúng ta nên phòng bệnh, có những lối sống tốt cho sức khỏe, khi có bệnh nên đến các cơ sở uy tín để khám chữa bệnh. Trong chương trình dạy, các y văn có nói về thuốc từ động vật hoang dã đều được Khoa đưa ra khỏi chương trình giảng dạy.

“Không tin theo lời đồn để rồi ảnh hưởng đến sức khỏe. Sừng tê giác hay các sản phẩm từ ĐVHD không phải là một thần dược”, Tiến sĩ Minh nhấn mạnh.

Việc dùng các bài thuốc từ động vật bất kể là loài ngoài tự nhiên hay được nuôi nhốt đều tiềm tàng những rủi ro, nguy cơ lây bệnh.

Trên trang Animalsasia.org đăng tải thông tin, trong số những con gấu đã chết tại trung tâm cứu hộ, 38% chết do ung thư, được cho là do quá trình chiết xuất mật gây ra. Trong quá trình này, gấu được tiêm lượng lớn kháng sinh để kiểm soát viêm nhiễm. Dư lượng kháng sinh trong các sản phẩm mật gấu. Gây hại cho sức khỏe của người tiêu thụ mật gấu từ gấu nuôi”.

Ông Avinash Basker, Chuyên gia pháp lý và chính sách-Cơ quan Điều tra môi trường, Vương quốc Anh cho rằng, khi một cơ quan nhà nước chấp nhận dù là nhỏ nhất một thành phần từ ĐVHD trong thuốc thì cũng không thể chấm dứt được tình trạng này. Sức khỏe con người, động vật đều có mối quan hệ với nhau. Chúng ta phải duy trì sự hài hòa với tự nhiên. Hơn ai hết, WHO phải nêu ra, YHCT không được sử dụng ĐVHD làm thuốc.

“Y học cổ truyền phải tôn trọng sự sống”

Bà Lixin Huang, Nguyên Hiệu Trường Đại học Y học cổ truyền Hoa Kỳ nói rằng, phải nêu cao được nhận thức, tầm quan trọng của bảo vệ ĐVHD. Thực hành YHCT phải tạo ra được ý nghĩa, nêu cao đạo đức, tông trọng tất cả sự sống. Phải hiểu rằng, một loài nào đó mất đi sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự đa dạng sinh học, thiên nhiên và chính con người chúng ta.

“Tê tê, sừng tê giác, hổ đang bị tuyệt chủng, vấn đề này đang ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của YHCT. Thực hành YHCT không thể làm khác những gì đã đưa ra. Phải duy trì được sự cân bằng giữa thân-tâm-trí. Phải thực hành cách sống như một phần của thiên nhiên”, bà Lixin Huang nói.

Theo YHCT mật gấu có thể dùng hạ sốt, giải độc, giảm viêm, sưng và đau. Ngoài ra còn điều trị nhọt nhiệt độc, các bệnh mủ trên da, bệnh trĩ, tình trạng dư thừa hỏa ở gan, co giật do dư nhiệt, động kinh. Nhưng các thảo dược vẫn có thể thay thế mật gấu trong điều trị.

Thạc sĩ, Bác sĩ Trương Thanh Tú, Khoa YHCT, Đại học Y Dược Huế cho rằng chất thay thế phải có thành phần hóa học hoặc đặc tính dược lý tương tự với mật gấu. Các dược liệu thay thế mật gấu rất tốt cho sức khỏe, an toàn như cây hoàng cầm, đan sâm, hoàng liên, chi tử…

Các thảo dược thay thế mật gấu có thể đáp ứng các tiêu chí về hiệu quả, khả năng tiếp cận và tính bền vững, đồng thời không ảnh hưởng tiêu cực đến động vật và môi trường.

“Như cây hoàng cầm, có tên (Radix Scutellariae) nghiên cứu cho thấy nó cho thấy tác dụng trên hoạt động của IL-6 promoter và CYP3A4, tham gia vào quá trình chuyển hóa thuốc, giải độc và nhiều hợp chất ngoại sinh khác trong cơ thể”, Thạc sĩ Tú cho biết.

Hay như cây hoàng liên, theo Thạc sĩ Tú, hợp chất sinh học chính của loài cây này là Berberine cho thấy hiệu quả thuyết phục trong điều trị nhiều bệnh lý gan. Tổn thương gan cấp và mãn tính do CCl4, rượu, thắt ống mật, xơ gan và ung thư gan.

“Ở Việt Nam đã xác định được ít nhất 32 loại thảo dược thay thế mật gấu, bao gồm quế, cỏ mật gấu, nghệ, huyết giác, ngải cứu,... có khả năng điều trị các bệnh như sưng viêm và đau khớp, bảo vệ gan và chống viêm”, theo Hội Đông y Việt Nam.

Giáo trình giảng dạy của Đại học Y Dược Huế nói rằng, cây ba kích dùng rễ đã phơi hay sấy khô. Loài này có tính vị hơi ấm, vị ngọt, cay. Công năng dùng ôn bổ thận, kiện cân cốt, bình can tiềm dương, khư phong thấp. Trị liệt dương, di tinh, tảo tiết, đau mỏi thắt lưng-gối, tăng huyết áp, đau thần kinh cơ xương khớp.

Với cây cẩu tích, dùng thân rễ sau khi đã loại bỏ lông và phơi hay sấy khô của cây. Cây này có tính vị hơi ấm, vị ngọt đắng, với chức năng bổ can thận, kiện cân cốt, khư phong thấp. Cẩu tích có thể dùng chữa trị đau thắt lưng gối, liệt dương, đới hạ, di tinh, tiểu đường, đau thần kinh, cơ xương khớp. Những dược liệu này có thể thay thế cao hổ cốt.

Các chuyên gia khẳng định việc sử dụng dược liệu thay thế cho các bài thuốc đến từ động vật hoang dã sẽ có tính khả thi hơn vì dễ sản xuất, thu hoạch, bào chế, dễ kiểm soát chất lượng, số lượng và không gây hại cho hệ sinh thái.

Tiến sĩ Lixing Lao, Hiệu trưởng Đại học Y học Tích hợp Virginia, Hoa Kỳ nhấn mạnh, là một người hành nghề Y học cổ truyền, chúng tôi phải lên tiếng, chúng tôi phải cất lên tiếng nói và để công chúng nghe thấy rằng chúng tôi phản đối việc sử dụng các loài có nguy cơ tuyệt chủng.

“Đó không phải là một phần của thực hành Y học cổ truyền. Chúng tôi nhấn mạnh sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Bảo vệ môi trường là nguyên tắc của chúng tôi”, Tiến sĩ Lixing Lao nói.

TRAFFIC là một tổ chức phi chính phủ hàng đầu hoạt động nhằm đảm bảo hoạt động buôn bán các loài hoang dã là hợp pháp và bền vững, vì lợi ích của hành tinh và con người.