Doanh nghiệp vẫn chưa sẵn sàng thực thi cơ chế CBAM

Không tiêu chuẩn, không đơn hàng

Đây là nội dung được đưa ra tại Hội thảo “Giải pháp xanh cho doanh nghiệp trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu” do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao tổ chức sáng ngày 4/6 tại TP.HCM.

Theo bà Vũ Kim Hạnh - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao (HVNCLC), làn sóng tiêu dùng xanh đang định hình lại thị trường toàn cầu, đặc biệt tại châu Âu - nơi ngày càng ít chỗ cho những sản phẩm “chưa chuẩn hóa”. “Ngay tại ThaiFex 2024, 8 trong 10 xu hướng sản phẩm thực phẩm, đồ uống nổi bật đều liên quan đến sức khỏe và môi trường. Người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến giá trị dinh dưỡng mà còn đặt câu hỏi: Sản phẩm này phát thải bao nhiêu, có nguồn gốc bền vững không?” bà Hạnh nêu thực tế.

Nhiều doanh nghiệp bị đối tác nước ngoài từ chối chỉ vì không có hồ sơ tiêu chuẩn. Ông Trần Thanh Tâm - Phó phòng Khoa học công nghệ và Quan hệ đối ngoại, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM chia sẻ câu chuyện một doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ bị yêu cầu nộp báo cáo Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) bất ngờ từ phía nhà nhập khẩu EU trong tháng 5 vừa qua. “Nếu không đáp ứng được, lô hàng sẽ bị từ chối. Đây không còn là cảnh báo mà là thực tế đang diễn ra”, ông Tâm nhấn mạnh.

Trong bối cảnh CBAM đang bước vào giai đoạn hoàn thiện dữ liệu, nếu doanh nghiệp không bắt đầu đo đếm phát thải và chứng minh hành động giảm phát thải, thì sẽ mất cơ hội tiếp cận các thị trường xuất khẩu chủ lực. Nhưng đáng lo ngại là không ít doanh nghiệp Việt hiện nay vẫn chưa nhận thức đầy đủ về CBAM cũng như tác động của cơ chế này. Việc thiếu kiến thức về định giá carbon và yêu cầu báo cáo lượng khí thải carbon khiến doanh nghiệp dễ rơi vào thế bị động.

Để xuất khẩu được hàng hóa vào thị trường EU, các doanh nghiệp có hàng hóa thuộc danh mục chịu sự điều chỉnh của CBAM EU cần phải xác định được nguồn phát thải/kiểm kê/tính toán tổng lượng phát thải; Xây dựng báo cáo đề cập đến lượng phát thải của từng dòng sản phẩm; Xác định, đánh giá giảm thiểu lượng carbon trong từng công đoạn của quy trình sản xuất; Xây dựng kế hoạch sản xuất, trong đó có dòng kinh phí cho việc xây dựng báo cáo phát thải theo yêu cầu của CBAM và trao đổi với nhà nhập khẩu để chuẩn bị các nội dung báo cáo theo yêu cầu.

Nhiều thách thức khi chuyển đổi xanh

Trước những thách thức từ CBAM, doanh nghiệp Việt Nam cần đầu tư vào công nghệ và phương pháp sản xuất thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, việc thực hiện chuyển đổi xanh của doanh nghiệp vẫn còn nhiều khó khăn.

Ông Lâm Ngọc Tuấn - Giám đốc Hợp tác xã (HTX) rau Tuấn Ngọc chia sẻ, hiện nay hợp tác xã đang trồng các loại rau thủy canh trong nhà lồng. Phương pháp trồng này giúp giảm phát thải ra môi trường, đồng thời giảm chi phí về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Để hướng tới sản xuất xanh, chúng tôi đã đầu tư hệ thống điện mặt trời nhằm tiết kiệm chi phí vận hành. Khâu vận chuyển cũng đã chuyển từ xe xăng sang xe điện để giảm phát thải. Sắp tới, chúng tôi sẽ thay đổi lại thiết kế bao bì theo hướng thân thiện môi trường. Hiện HTX đã đạt khoảng 60% tiêu chuẩn sản xuất xanh.

Tuy vậy, ông Ngọc cũng thẳng thắn nhìn nhận những trở lực không nhỏ trong hành trình này. Nguyên nhân là do phần lớn xã viên là người lớn tuổi nên việc thay đổi nhận thức, tiếp cận công nghệ mới còn hạn chế. Mặt khác, chi phí đầu tư vào mô hình xanh khiến giá thành sản phẩm tăng lên, trong khi người tiêu dùng hiện nay vẫn còn nhạy cảm về giá do áp lực chi tiêu.

Khảo sát gần đây của Ban Chuẩn Hội nhập - Hội DN HVNCLC cũng cho thấy, 80% doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện chưa có bộ phận chuyên trách ESG hay hệ thống dữ liệu phát thải. Việc này khiến nhiều doanh nghiệp không thể phản hồi kịp yêu cầu từ đối tác quốc tế, đặc biệt khi CBAM bắt đầu yêu cầu nộp báo cáo carbon định kỳ từ năm 2026.

Để hỗ trợ doanh nghiệp, cơ quan quản lý cần hướng dẫn chi tiết doanh nghiệp cách tính toán lượng khí thải carbon và cách gửi dữ liệu cho các đối tác liên quan; khuyến khích chuyển đổi xanhthông qua chính sách ưu đãi về thuế và tài chính...

CBAM(Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) là một cơ chế chỉ áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu chính ngạch vào thị trường EU. CBAM sẽ đánh thuế carbon đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất tại nước sở tại.

Từ năm 2026 trở đi, các nhà nhập khẩu hàng hóa vào EU sẽ đăng ký với cơ quan quản lý trong nước và mua chứng chỉ phát thải theo Cơ chế CBAM nếu lượng khí thải có trong hàng hóa nhập khẩu vượt quá tiêu chuẩn của EU. Các nhà nhập khẩu trong EU kê khai hàm lượng phát thải trong hàng hóa nhập khẩu và giao nộp số lượng chứng chỉ tương ứng của mỗi năm. Nếu nhà nhập khẩu có tài liệu chứng minh được giá carbon đã được thanh toán khi sản xuất hàng hóa đó, lượng phát thải tương ứng có thể được khấu trừ.