Châu Phi trở thành điểm đến tiềm năng của hạt gạo Việt

Việc Chính phủ Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày, kể từ 1/9/2025, đã ảnh hưởng không nhỏ tới xuất khẩu gạo Việt Nam. Theo Cục Hải quan, trong tháng 9, lượng và giá trị gạo xuất khẩu đều giảm mạnh khi chỉ đạt 467 nghìn tấn, trị giá 232 triệu USD, giảm 46,2% về lượng và giảm 46,8% về kim ngạch so với tháng 8. So với tháng 9/2024, thì lượng gạo xuất khẩu giảm 43,3% và kim ngạch giảm 54,7%.

Do giảm mạnh trong tháng 9 nên tính chung 9 tháng đầu năm, lượng gạo xuất khẩu giảm 2% so với cùng kỳ khi chỉ đạt 6,8 triệu tấn, kim ngạch giảm 20% (đạt 3,5 tỷ USD).

Chưa dừng ở đó, mới đây, Chính phủ Philippines lại tiếp tục gia hạn thời gian tạm dừng nhập khẩu. Về việc này, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Đỗ Hà Nam cho biết, trong những ngày qua, có những thông tin cho rằng Philippines gia hạn lệnh tạm dừng nhập khẩu gạo thêm 60 ngày, nhưng đến nay, thông tin chính thức mà VFA nhận được là gia hạn thêm 30 ngày, tức là đến hết tháng 11/2025.

Việc gia hạn lệnh tạm dừng nhập khẩu của Philippines sẽ tiếp tục gây thêm khó khăn cho xuất khẩu gạo Việt Nam, bởi trong thời gian qua, Philippines luôn là thị trường lớn nhất, chiếm trên dưới 40% lượng gạo xuất khẩu. Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu 9 triệu tấn gạo, thì lượng gạo sang Philippines là 4,22 triệu tấn, chiếm 46,7%.

Trong 8 tháng đầu năm nay, lượng gạo xuất khẩu sang Philippines là hơn 2,9 triệu tấn. Với lệnh tạm dừng nhập khẩu của Philippines, con số này sẽ dừng lại ít nhất là cho đến hết tháng 11. Điều này đồng nghĩa với việc ngành lương thực và các doanh nghiệp phải nỗ lực rất nhiều trong thời gian tới để tìm lối ra cho một lượng gạo không nhỏ.

Chuyển hướng sang những thị trường khác, đang là giải pháp hàng đầu mà các doanh nghiệp xuất khẩu gạo tính đến. Trong những thị trường lớn, có thể giải tỏa được phần nào áp lực từ thị trường Philippines, đáng chú ý nhất là thị trường châu Phi.

Từ đầu năm đến nay, xuất khẩu gạo Việt Nam sang châu Phi tăng trưởng rất tốt. Nhiều thị trường ở châu Phi tăng trưởng tới 2 hoặc 3 con số. Chẳng hạn, trong 8 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo sang Ghana  đạt 662 nghìn tấn, trị giá 373 triệu USD, tăng 95% về lượng và tăng 59% về kim ngạch so với cùng kỳ 2024. Cũng trong thời gian nói trên, xuất khẩu gạo sang Bờ Biển Ngà đạt 754 nghìn tấn, trị giá 349 triệu USD, tăng 156% về lượng và tăng 96% về kim ngạch... 

Do nhu cầu cao từ thị trường châu Phi, trong 8 tháng đầu năm, ngoài việc đẩy mạnh xuất khẩu sang Philippines, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam đã tập trung nhiều vào việc đưa gạo sang châu lục này. Vì vậy, sau khi Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo, các doanh nghiệp Việt Nam đang tập trung nhiều hơn nữa vào thị trường châu Phi.

Khó khăn lớn nhất hiện nay của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo là chi phí tăng cao do gạo tồn kho lớn trong bối cảnh xuất khẩu giảm mạnh.

Theo ông Đỗ Hà Nam, khi thị trường xuất khẩu gạo gặp khó khăn do lệnh tạm dừng nhập khẩu của Philippines và thực hiện chỉ đạo của Chính phủ về tạm trữ gạo, nhiều doanh nghiệp đã tiến hành thu mua, tạm trữ gạo xuất khẩu. Đến nay, chưa có số liệu về lượng gạo đang được tạm trữ trong kho của các doanh nghiệp, nhưng với việc Philippines kéo dài thêm thời gian tạm ngừng nhập khẩu, chắc chắc những doanh nghiệp đã thu mua tạm trữ trong thời gian qua đang gặp khó khăn lớn khi chi phí tăng lên từng ngày đối với lượng gạo tạm trữ này.

Một khó khăn lớn mà các doanh nghiệp xuất khẩu gạo vẫn đang phải đối mặt là sự chậm trễ trong hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT). Trong mấy tháng cuối năm, để tiêu thụ hết lúa gạo hàng hóa cho nông dân, ước tính số tiền mà các doanh nghiệp phải bỏ ra để thu mua lúa gạo vào khoảng 2.000 tỷ đồng.

Nếu việc hoàn thuế GTGT tiếp tục bị chậm chễ, ngay cả các doanh nghiệp hàng đầu trong ngành lương thực cũng gặp khó khăn không nhỏ về tài chính, nhất là khi các doanh nghiệp vẫn đang nỗ lực thu mua, tiêu thụ hết lúa gạo cho nông dân và gánh thêm nhiều chi phí từ việc tạm trữ lúa gạo.