Diện mạo mới nông thôn TP.HCM: [Bài 4] Vành đai xanh - trụ đỡ kinh tế ven đô

Những trang trại quy mô giữa lòng đô thị

Nằm cách trung tâm TP.HCM chưa đầy 10km, trang trại rau hữu cơ rộng 12 ha của Công ty Nông nghiệp Nhất Thống (xã Phước Kiển) hiện ra như một “mảng xanh cố ý” giữa những khu dân cư mới mọc lên dày đặc. Từ sáng sớm, ông Phạm Hữu Thời, Giám đốc công ty đã có mặt trong khu nhà màng hơn 2 ha để kiểm tra hệ thống cảm biến độ ẩm và dinh dưỡng. Ông Thời kể, cách đây mười năm, khi quyết định đầu tư mô hình hữu cơ ngay sát trung tâm thành phố, nhiều người cho rằng ông “liều”.

“Quỹ đất ngày càng co lại, chi phí thì cao, nhưng tôi tin đô thị nào cũng cần một vùng đệm thực phẩm sạch. Thành phố 14 triệu dân nhưng không thể lệ thuộc hoàn toàn vào nơi khác. Từng bó rau mình trồng ra đều có khách đợi”, ông Thời nói chắc nịch. Đúng vậy, hiện trang trại cung ứng đều đặn rau hữu cơ cho chuỗi cửa hàng, bếp ăn và trường học trong thành phố.

Nếu Nhất Thống cho thấy nông nghiệp ven đô có thể phát triển với quy mô lớn và theo chuẩn hữu cơ, thì HTX Tuấn Ngọc (phường Long Trường) lại đại diện cho một hướng đi khác: nông nghiệp công nghệ cao, gọn nhưng hiệu quả, vận hành như một “nhà máy rau” ngay trong lòng đô thị.

HTX được thành lập từ một tổ hợp tác nhỏ với diện tích chưa tới 1.000m² và chỉ vài thành viên. Giám đốc HTX là ông Lâm Ngọc Tuấn vốn xuất thân từ ngành tài chính đã rẽ sang làm nông khi nhận ra thị trường rau sạch của TP.HCM luôn thiếu nguồn cung ổn định. “Tôi tin rằng sản xuất phải minh bạch và có công nghệ thì nông dân mới sống được bằng nghề trong đô thị. Nếu tiếp tục trồng kiểu cũ thì khó cạnh tranh”, ông Tuấn chia sẻ.

Từ diện tích nhỏ ban đầu, HTX từng bước mở rộng, đầu tư hệ thống nhà màng và thủy canh tuần hoàn. Đến nay, quy mô đã vượt 1 ha, sản xuất gần như khép kín với công nghệ IoT kiểm soát nhiệt độ, ánh sáng, dinh dưỡng cho cây. Năng suất đạt trung bình 20 - 25 tấn rau mỗi tháng, toàn bộ đều có truy xuất QR và được kiểm soát chất lượng theo từng lô.

Những năm gần đây, Tuấn Ngọc ký kết hợp tác kỹ thuật và tiêu thụ với nhiều đơn vị. Sự liên kết giúp HTX có thêm nguồn hàng ổn định khi cần mở rộng sản lượng, đồng thời học hỏi được kinh nghiệm tổ chức sản xuất quy mô lớn theo chuẩn hữu cơ - điều mà một HTX nhỏ khó tự làm được.

Nhờ liên kết với các trang trại trong và ngoài TP.HCM, Tuấn Ngọc hiện không chỉ sản xuất mà còn đóng vai trò “điều phối nguồn hàng” cho nhiều chuỗi siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch trong nội đô.

Song song với sản xuất, HTX còn đầu tư mạnh vào chuyển đổi số: nhật ký điện tử, hệ thống giám sát nhà kính, nền tảng quản lý đơn hàng… Việc minh bạch hóa quy trình giúp rau của HTX vượt qua các tiêu chí khắt khe của siêu thị và bếp ăn trường học, tạo đầu ra ổn định cho xã viên.

Không chỉ sản xuất, tại TP.HCM, nhiều mô hình còn tiếp cận theo hướng sản xuất - sơ chế - bán lẻ để khép kín chuỗi giá trị. HTX Rau sạch GAP (Rasafood) ở xã Đông Thạnh là ví dụ điển hình. Sau nhiều năm cung ứng rau cho thương lái, HTX quyết định mở cửa hàng riêng, bán hơn 500 mặt hàng nông sản sạch. “Nông dân chỉ sống được khi có đầu ra ổn định. Chúng tôi tự mở cửa hàng để chủ động, không bị ép giá”, ông Mai Văn Khánh, Giám đốc HTX cho biết.

“Vành đai xanh” - lá phổi đô thị và trụ đỡ sinh kế ven đô

Khái niệm “vành đai xanh” được nhắc đến nhiều khi TP.HCM bước vào giai đoạn đô thị hóa mạnh mẽ. Nhu cầu giữ lại những khoảng xanh sản xuất và sinh thái ngày càng trở nên cấp thiết. Đó không chỉ là câu chuyện trồng thêm rau hay duy trì vài vùng hoa kiểng, mà là bảo vệ một không gian đệm để đô thị thở, để nguồn thực phẩm tươi được đảm bảo tại chỗ và để nông thôn ven đô còn cơ hội phát triển sinh kế.

Theo ông Vũ Ngọc Đăng, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn, “vành đai xanh” của TP.HCM không chỉ là những vùng trồng rau, trồng hoa kiểng, mà còn là không gian sinh thái đặc thù gồm hành lang sông rạch, vùng dự trữ xanh, các mô hình du lịch - giáo dục trải nghiệm và hệ thống sản xuất gắn với chuỗi cung ứng thực phẩm an toàn trong nội đô. Vành đai này đóng vai trò như lá phổi giữ nhịp sống bền vững khi TP.HCM tiếp tục mở rộng đô thị.

“TP.HCM không thể phát triển nếu không giữ được những vùng sản xuất trọng điểm ven đô. Vành đai xanh chính là tấm đệm giúp Thành phố cân bằng giữa tăng trưởng và sinh thái, giữa nhu cầu thực phẩm và chất lượng sống”, ông Đăng nhận định. Tuy nhiên, để nông nghiệp đô thị phát triển theo hướng bền vững, điều quan trọng nhất là hình thành chuỗi liên kết giữa nông dân - HTX - doanh nghiệp và hệ thống phân phối. Đây là “chìa khóa” để nông sản TP.HCM đi được vào thị trường và nâng giá trị.

“Thành phố đã hỗ trợ hàng chục chuỗi rau, quả an toàn theo Nghị định 98, hỗ trợ HTX ký hợp đồng trực tiếp với siêu thị, hướng dẫn doanh nghiệp và nông dân sử dụng nhật ký điện tử, gắn tem QR, tiêu chuẩn VietGAP - OCOP… Những hỗ trợ này giúp đầu ra ổn định, hạn chế biến động giá và giảm tình trạng ‘được mùa mất giá’”, ông Đăng cho biết thêm.

Một hướng đi mới được Chi cục nhấn mạnh là chuyển đổi số trong nông nghiệp. Thành phố đang xây dựng nền tảng kết nối tiêu thụ nông sản trực tuyến, hỗ trợ HTX bán hàng trực tiếp đến người tiêu dùng, giảm khâu trung gian. Cùng với đó, các HTX được tập huấn về quản lý sản xuất bằng phần mềm, lập kế hoạch mùa vụ và kiểm soát chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế.

Không chỉ dừng ở sản xuất, TP.HCM đang khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nhà sơ chế, kho lạnh, logistics nông sản tại vùng các vùng nông thôn, vùng ven. Đây là mảnh ghép còn thiếu khiến nông nghiệp đô thị chưa bật lên mạnh mẽ trong nhiều năm qua. Khi logistics được đầu tư bài bản, chuỗi cung ứng rau quả tại chỗ mới có thể vận hành khép kín và bền vững.

Chuỗi liên kết bền vững không chỉ là chuyện tiêu thụ nông sản. Đó là cách để TP.HCM xây dựng nền nông nghiệp tự chủ, xanh và hiện đại ngay trong vành đai xanh đô thị.

Không chỉ giữ vai trò cung ứng thực phẩm, vành đai xanh còn là không gian sinh thái quan trọng giúp Thành phố điều hòa khí hậu, giảm ô nhiễm và tạo cảnh quan xanh. Những mô hình du lịch nông nghiệp và giáo dục trải nghiệm đang mở ra thêm chức năng mới cho nông thôn ven đô. HTX Tuấn Ngọc cũng là đơn vị đang làm rất tốt nhiệm vụ này, khi trở thành điểm đến tham quan, học hỏi của các tổ chức, trường học trong và ngoài TP.HCM.

Nhờ những mô hình như thế này, không chỉ giúp HTX tạo thêm thu nhập cho nông dân mà còn giúp người dân đô thị nhìn rõ hơn vai trò của nông nghiệp trong đời sống. “Vành đai xanh không chỉ để sản xuất mà còn để giáo dục, để nghỉ dưỡng và để kết nối thiên nhiên với đô thị”, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn TP.HCM khẳng định.

Xây dựng “nông thôn hiện đại trong lòng đô thị” không chỉ là khái niệm quy hoạch, mà là tầm nhìn phát triển dài hạn của TP.HCM. Ngành nông nghiệp TP.HCM cũng đang nghiên cứu các chính sách bảo vệ không gian sản xuất nông nghiệp, tăng ưu đãi tín dụng cho HTX công nghệ cao và đầu tư hạ tầng vùng ven. Khi vành đai xanh được giữ vững, TP.HCM không chỉ có rau sạch mỗi ngày, mà còn giữ lại những cộng đồng nông thôn bền vững - điều mà bất kỳ đô thị lớn nào cũng khao khát.