Cỏ dại mọc um tùm, tập kết rác thải, phế liệu xây dựng đổ kín lối vào khu di chỉ, tình trạng chăn thả trâu bò tự do và sự yếu ý thức của người dân tạo nên cảnh tượng nhếch nhác, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khu Di chỉ khảo cổ Cồn Điệp thuộc địa bàn xã Quỳnh Văn, huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An)....
Di chỉ Cồn Điệp ở địa bàn xóm 6, xã Quỳnh Văn, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An đang bị xâm hại nghiêm trọng từng ngày. Tình trạng xả rác thải bừa bãi, tập kết phế liệu xây dựng kin cả lối đi vào khu di chỉ, hay thành nơi chăn thả trâu bò, tận dụng đất trống để trồng rau… đã ảnh hưởng tới việc bảo vệ và nghiên cứu sau này.
Theo sử sách ghi lại, Cồn Điệp vừa từng là nơi cư trú vừa là khu mộ của người nguyên thủy. Đến nay, đã tìm thấy hàng chục ngôi mộ cổ và nhiều vật dụng bằng đá, gốm... Dựa vào vị trí của xương sọ và xương chân tay trong các ngôi mộ cho thấy rằng, người chết đã được chôn với tư thế ngồi xổm.
Từ những năm 1960, các đoàn khảo cổ đã tiến hành khai quật di chỉ khảo cổ này và tìm được hàng trăm hiện vật quý chứng minh sự có mặt của người Việt cổ với nền văn hóa cách đây khoảng 6.000 - 7.000 năm trước Công nguyên. Khoảng năm 1974, do nhu cầu họp chợ của người dân rất lớn nên khu đất này trở thành nền để xây dựng chợ. Trong quá trình xây dựng người ta đã đào bới, san ủi Cồn Điệp khiến nhiều hiện vật, vết tích lịch sử bị hư hỏng, ngoài ra, người dân còn đào lấy sò, điệp để đóng gạch làm nhà khiến cho di chỉ bị biến dạng nhiều.
Trước thực trạng di chỉ khảo cổ bị xâm hại và biến đổi do hoạt động mua bán của người dân, vào năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt cho xã Quỳnh Văn xây dựng chợ Vân ở địa điểm mới tại thôn 9, với tổng đầu tư 25 tỉ đồng, diện tích 1 ha, là chợ nông thôn loại 2 (2 tầng). Đến năm 2011, xã tiến hành quy hoạch và xây dựng chợ. Tháng 2/2014, công trình chợ Vân mới được hoàn thành. Toàn bộ hoạt động kinh doanh buôn bán của tiểu thương được chuyển xuống khu chợ mới, trả lại mặt bằng và hiện trạng khu di chỉ khảo cổ.
Để bảo tồn và gìn giữ di chỉ khảo cổ Cồn Điệp, ngay khi chuyển chợ mới, công trình xây dựng đã được triển khai để bảo vệ, tôn tạo khu di chỉ và ngăn chặn người dân đào trộm vỏ sò, vỏ điệp. Công trình bao gồm các hạng mục: Tường bao, cổng chính, bia dẫn tích có trị giá hơn 1 tỉ đồng.
Theo quan sát tại đây, sau 2 năm triển khai dự án công trình tường bao bảo vệ công trình vẫn còn dang dở, chưa có cổng chính che chắn. Bên trong di chỉ cỏ mọc um tùm. Người dân ngang nhiên tập kết vật liệu, đất thải, trồng chuối, trồng cỏ sữa... giống như đất vườn nhà mình, cảnh tượng khu di chỉ giống như bãi đất hoang, nhếch nhác, không người quản lý.
Ông Lê Văn Ba, Chủ tịch UBND xã Quỳnh Văn cho biết: “Dù được UBND tỉnh cho chủ trương và hỗ trợ kinh phí nhưng do nguồn vốn quá eo hẹp nên đến nay công trình vẫn chưa hoàn thành. Xã đã có công văn gửi tỉnh và huyện để có phương án đầu tư xây dựng, bảo vệ di chỉ. Dù chính quyền xã đã tuyên truyền nhưng một số người dân vẫn thiếu ý thức đem rác đến đây đổ trộm, bỏ vật liệu, trồng cây tại Khu di chỉ khảo cổ”.
Để phát huy giá trị của khu di chỉ khảo cổ này, các cấp chính quyền cần phối hợp với cơ quan chức năng sớm vào cuộc xử lý nghiêm các vi phạm, lập lại trật tự cảnh quan cho Khu di chỉ. Đặc biệt, cần có phương án đầu tư xứng đáng để bảo vệ, trùng tu một cách hiệu quả và lâu bền.
