Đập Thảo Long - ‘điểm tựa’ cho sản xuất nông nghiệp bền vững ở xứ Huế

‘Kiến tạo’ sự ổn định cho nông nghiệp

Đập Thảo Long được chính thức đề xuất xây dựng sau sau trận lũ lịch sử năm 1999 gây thiệt hại nặng nề cho TP Huế. Dự án khởi công năm 2001 do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (cũ) xây dựng, hoàn thành cuối năm 2006 và được bàn giao đưa vào sử dụng chính thức vào 8/2008.

Thời điểm ấy, Thảo Long là công trình ngăn mặn, giữ ngọt lớn nhất Đông Nam Á, dài 575m, gồm 15 khoang cửa van, đóng mở bằng hệ thống xilanh thủy lực được điều khiển bằng thiết bị điều khiển tự động, từ xa, có thể điều tiết linh hoạt theo mùa. Trên thân đập là cầu rộng 10m, tải trọng H30-XB80, nối liền Quốc lộ 49B. Công trình sau đó giao cho Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi TP Huế quản lý, vận hành.

Suốt gần hai thập kỷ, công trình đã đem lại những hiệu quả tích cực trong việc ngăn mặn, giữ nguồn nước ngọt của sông Hương, phối hợp với hồ thủy lợi Tả Trạch, hồ thủy điện Bình Điền ở thượng lưu đảm bảo cung cấp đủ nước cho nhu cầu nông nghiệp, công nghiệp, môi trường sinh thái, dân sinh…

Theo Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu (Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Huế), trước khi có đập Thảo Long, việc sản xuất nông nghiệp của người dân ở vùng hạ du sông Hương luôn đối mặt với thách thức khôn lường, đặc biệt là trình trạng xâm nhập mặn vào mùa khô thường xuyên xảy ra làm cho hàng chục nghìn hecta đất canh tác không chủ động việc gieo trồng, hoặc năng suất bấp bênh.

Sau khi đập Thảo Long đưa vào vận hành đến nay đã chấm dứt hoàn toàn “bài toán” nan giải trên bởi chủ động trong việc quản lý tiêu triều, ngăn mặn, giữ ngọt và dâng nước theo nhu cầu mới. Công trình đã kiến tạo một “bức tường thành” vững chắc ngăn không cho nước biển xâm thực, đồng thời giữ lại nguồn nước ngọt quý giá từ thượng nguồn, tạo ra một vùng trữ nước ngọt ổn định, rộng lớn.

Ông Đặng Văn Hòa - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu đánh giá, đập Thảo Long đã “kiến tạo” sự ổn định chưa từng có cho sản xuất nông nghiệp của TP Huế. Đập đã chủ động nguồn nước tưới cho hơn 10.000 hecta đất sản xuất nông nghiệp, giúp nông dân yên tâm sản xuất ổn định 2 vụ lúa/năm.

Với nguồn nước được đảm bảo, việc chuyển đổi sang các loại cây trồng cạn có giá trị kinh tế cao (rau màu, cây ăn quả, hoa cảnh,..) trở nên khả thi, nâng cao thu nhập trên một đơn vị diện tích. Mực nước trên sông Hương, sông Bồ, sông An Cựu, sông Đại Giang thường xuyên được duy trì ở mức từ +0,2-0,5 và giữ ổn định vào mùa khô nên đã giúp và giảm đáng kể chi phí nạo vét các hói nội đồng, giảm chi phí bơm tưới cho người dân.

Ngoài ra, cảnh quan sông Hương được cải thiện, hệ thống kênh mương ổn định tạo tiền đề cho các mô hình nông nghiệp đô thị, nông nghiệp trải nghiệm, kết hợp phát triển du lịch sinh thái, từ đó nâng cao giá trị và thu nhập.

“Đập Thảo Long thực sự là “bệ đỡ” kiên cố, là yếu tố nền tảng giúp sản xuất nông nghiệp xứ Huế không chỉ thoát khỏi tình trạng bấp bênh mà còn từng bước phát triển theo hướng hiện đại, đa giá trị và bền vững. Việc tiếp tục đầu tư, nâng cấp và quản lý hiệu quả công trình này chính là chìa khóa để hiện thực hóa tầm nhìn phát triển nông nghiệp bền vững của Huế trong giai đoạn tiếp theo”, ông Hòa nhấn mạnh.

Phát huy hiệu quả bền vững

Ông Dương Đức Hoài Khánh - Quyền Chủ tịch Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi TP Huế cho biết, thời gian qua, đơn vị đã tổ chức đóng, mở cống ngăn mặn - giữ ngọt, duy trì dòng chảy hợp lý, kịp thời, hiệu quả, phù hợp với diễn biến thủy văn và yêu cầu sản xuất, đảm bảo ổn định nguồn nước ngọt cho cả vùng hạ lưu. Chủ động phối hợp với các ngành, địa phương trong điều tiết nước, hạn chế xâm nhập mặn, ngập úng và sạt lở, góp phần bảo vệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai.

“Tuy nhiên, đập cũng đang đứng trước nhiều nguy cơ tiềm ẩn, như thiên tai, biến đổi khí hậu, triều cường, nước biển dâng làm tăng áp lực lên công trình, nguy cơ xâm nhập mặn sâu hơn, đập và hệ thống cống qua thời gian khai thác đã xuất hiện hư hỏng, nếu không được sửa chữa bão dưỡng kịp thời sẽ ảnh hưởng đến an toàn công trình và hiệu quả vận hành, tác động của sản xuất, đô thị hóa và hoạt động xả thải, chất lượng nước ngọt sau khi giữ lại có thể bị suy giảm, ảnh hưởng đến dân sinh và môi trường. Vì vậy cần có giải pháp quản lý, vận hành khoa học, kết hợp đầu tư bảo trì, nâng cấp để bảo đảm an toàn và phát huy hiệu quả bền vững”, ông Khánh nói.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Huế, để tiếp tục phát huy vai trò “bệ đỡ” của đập Thảo Long, thời gian tới cần tập trung tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng và người dân trong việc sử dụng nguồn nước tiết kiệm, hiệu quả, chủ động áp dụng các ứng dụng, mô hình sản xuất nông nghiệp thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Đồng thời ứng dụng các công nghệ tự động hóa, giám sát thông minh vào vận hành đập để tối ưu hóa hiệu quả cấp nước và ngăn mặn, giữ ngọt,… Từng bước rà soát, điều chỉnh, bổ sung để tiếp tục hoàn thiện quy trình vận hành liên hồ chứa nước trên lưu vực sông Hương (Bình Điền, Hương Điền, Tà Trạch) nhằm đảm bảo nguồn nước bổ sung cho hạ du một cách chủ động, bền vững hơn.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa có quyết định phê duyệt điều chỉnh dự án sửa chữa cấp bách đảm bảo an toàn đập Thảo Long với tổng mức đầu tư hơn 348 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Trung ương do Bộ quản lý. Dự án do Ban quản lý dự án Đầu tư xây dựng công trình Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP Huế làm chủ đầu tư, triển khai trong vòng 4 năm. Dự kiến, dự án sẽ khởi công trong Quý 4 năm 2025.