Hiệp ước chấm dứt nhiên liệu hóa thạch, do nhà hoạt động khí hậu Tzeporah Berman khởi xướng năm 2020, đặt mục tiêu chấm dứt việc khai thác và mở rộng dầu, khí, than - chiếm tới 86% lượng phát thải CO2 toàn cầu.
Trong bối cảnh các cuộc đàm phán khí hậu của Liên hợp quốc COP thường tiến triển chậm, sáng kiến này tìm cách tạo nên một liên minh mới. Tại Hội nghị COP30 ở Belém (Brazil), các bên kỳ vọng sẽ khởi động quá trình đàm phán hiệp ước chính thức vào năm 2026, với Amazon và các quốc gia Nam bán cầu đóng vai trò điểm tựa.
17 quốc gia chính thức tham gia hiệp ước chấm dứt nhiên liệu hóa thạch, cùng 10 nước quan sát viên thể hiện sự quan tâm. Ảnh: Discover Magazine.
Theo Berman, thế giới có xu hướng sản xuất nhiều hơn 110% lượng nhiên liệu hóa thạch. Tuy thế giới muốn giữ mức tăng nhiệt dưới 2 độ C, nhưng hầu hết các quốc gia vẫn tiếp tục trợ giá, khoan dầu, khai thác than và khí, bất chấp thiệt hại môi trường. "Chúng ta chỉ đang cắt bằng một nửa chiếc kéo, khi chỉ tập trung giảm cầu mà không hạn chế nguồn cung," bà nhấn mạnh.
Sau 4 năm, hiệp ước này đã nhận được sự ủng hộ từ hơn 4.000 tổ chức xã hội dân sự, 120 thành phố, 101 nhà Nobel và hơn 3.000 nhà khoa học. Mục tiêu là hình thành khối liên minh giống như cách các hiệp ước cấm mìn sát thương hay vũ khí hóa học đã từng làm.
Điểm đặc biệt là phong trào được khởi nguồn từ các cộng đồng bản địa ở Amazon - những người từ lâu đã đấu tranh để giữ nguyên dầu khí dưới lòng đất. Hiện nay, Colombia đã trở thành quốc gia đầu tiên cam kết một “Amazon không nhiên liệu hóa thạch”, đồng thời vận động các nước khác tham gia.
Vấn đề công bằng khí hậu cũng được đặt lên bàn đàm phán: quốc gia nào sẽ cắt giảm trước, trong bao lâu, và làm thế nào để hỗ trợ tài chính cho những nước phụ thuộc nhiều vào khai thác? Nhóm chuyên gia tài chính toàn cầu đang đề xuất các cơ chế như xóa nợ, điều chỉnh thuế, thỏa thuận thương mại, hay quỹ chuyển dịch công bằng, dành riêng cho những nước tham gia hiệp ước.
Berman thẳng thắn cho rằng nhiên liệu hóa thạch ngày nay chính là vũ khí hủy diệt hàng loạt, giết chết 8 triệu người mỗi năm chỉ riêng bởi ô nhiễm không khí. Vì vậy, COP30 không chỉ là một chương trình nghị sự khí hậu, mà có thể là cột mốc mở đường cho một hiệp ước lịch sử, đặt nền móng cho thế giới thoát khỏi phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, hướng tới kỷ nguyên năng lượng sạch, tái tạo.
