Đa dạng sinh kế [Bài 1]: Mở lối thoát nghèo ở xã Kép

Một buổi sáng cuối năm 2025, con đường dẫn vào thôn Đồng 1, xã Kép, tỉnh Bắc Ninh còn mờ ảo và se lạnh bởi làn sương trắng. Trong khu chuồng bò nép sau ngôi nhà cấp bốn, anh Vũ Văn Phú (sinh năm 1983), lặng lẽ dọn rơm, xới lại đống cỏ vừa cắt từ bờ ruộng ven làng. Công việc ấy, với nhiều người là bình thường, nhưng với anh Phú, đó là niềm vui của một hành trình sau biến cố của cuộc đời.

Cách đây vài năm, anh Phú vẫn còn là lao động cơ khí, thu nhập tuy không cao nhưng đủ nuôi gia đình. Thế rồi, tai nạn lao động bất ngờ ập đến với anh, khiến sức khỏe suy giảm nghiêm trọng, khả năng làm việc nặng gần như không còn. Từ trụ cột kinh tế, anh trở thành người phụ thuộc. Gia đình anh cũng vì thế rơi vào diện hộ nghèo, cuộc sống chồng chất lo toan. “Lúc ấy, tôi thực sự bế tắc, không biết bám víu vào đâu để sống tiếp”, anh Phú nhớ lại.

Năm 2024, khi xã Kép triển khai Dự án 2 - Đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững, gia đình anh Phú được hỗ trợ một con bò cái sinh sản. Con bò khi mới nhận về còn nhỏ, nhưng với anh, đó là tài sản lớn nhất mà gia đình từng có trong nhiều năm. “Nhà nước không cho tiền, mà cho con bò để mình tự làm ăn. Có cái để chăm, để hy vọng”, anh Phú nói.

Cũng từ con bò ấy, nhịp sống của gia đình anh dần thay đổi. Hàng ngày, anh Phú tự tay cắt từng bó cỏ để nuôi bò. Con bò lớn dần, khỏe mạnh, trở thành điểm tựa tinh thần cho cả gia đình. Với anh Phú, giảm nghèo không phải là câu chuyện một sớm một chiều, mà là quá trình kiên trì, bền bỉ tích lũy.

Anh Phú tính toán, nếu thuận lợi, bò sinh sản, gia đình sẽ có thêm nguồn thu ổn định. “Tôi không mong giàu, chỉ mong đủ ăn, đủ sống, để con cái không phải bỏ học vì nghèo”, anh nói, mộc mạc nhưng chân thành.

Không xa thôn Đồng 1 là thôn Hạ, nơi chị Nguyễn Thị Lành (sinh năm 1970), đang sống cùng con trai trong căn nhà nhỏ hơn 10 m². Là bà mẹ đơn thân, nhiều năm liền chị Lành thuộc diện hộ nghèo. Một mình chị cáng đáng ruộng đồng, nuôi con ăn học. Thu nhập bấp bênh, lúc nông nhàn phải đi làm thuê đủ nghề, nhưng vẫn không đủ để thoát khỏi vòng luẩn quẩn của đói nghèo.

Cũng như anh Phú, gia đình chị Lành được thụ hưởng chính sách hỗ trợ bò giống từ Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững. Với chị, con bò không chỉ là sinh kế, mà còn là chỗ dựa tinh thần. “Được Nhà nước hỗ trợ con bò, tôi thấy mình có thêm nhiều hy vọng. Ngày nào cũng có việc để làm, có cái để trông”, chị Lành chia sẻ.

Chị kể, lần đầu bò đẻ là một ký ức không thể quên. Con bê to nên bò khó đẻ. Mẹ con tôi phải nhờ cán bộ thú y của xã kịp thời hỗ trợ, lúc con bê cất tiếng kêu đầu tiên, thì chị Lành cũng bật khóc. “Lúc ấy tôi nghĩ, mình phải cố làm ăn để không phụ chính sách Nhà nước đã giúp”, chị nói.

Bò đã sinh sản, con trai chị đã có việc làm ổn định hơn trước, nhờ thế gia đình dần thoát khỏi cảnh thiếu trước hụt sau. “Nhờ có sinh kế, tôi thấy mình đứng vững hơn”, chị Lành nói.

Ông Nguyễn Ngọc Thấy, Trưởng ban Mặt trận Tổ quốc thôn Hạ, cho biết: “So với vài năm trước, diện mạo đời sống ở thôn đã khác nhiều. Nhiều hộ từng rất khó khăn nay đã thoát nghèo, có nhà cửa khang trang hơn. Chương trình giảm nghèo giúp người dân có sinh kế lâu dài, không còn tâm lý trông chờ, ỷ lại”.

Tuy vậy, theo ông Thấy, giảm nghèo bền vững vẫn còn nhiều thách thức. Một số hộ nghèo có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, hoặc vướng mắc về đất đai nên chưa thể tiếp cận chính sách hỗ trợ nhà ở. “Những hộ nghèo nhất lại là những hộ khó hỗ trợ nhất vì thiếu giấy tờ pháp lý. Chúng tôi rất trăn trở”, ông Thấy chia sẻ.

Sự thẳng thắn ấy phản ánh đúng tinh thần triển khai Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững tại xã Kép: không né tránh khó khăn, không tô hồng thành tích. Chính quyền địa phương xác định, giảm nghèo không chỉ là con số thống kê, mà là sự thay đổi thực chất trong đời sống người dân.

Câu chuyện của anh Phú, chị Lành không phải là cá biệt ở xã Kép. Sau sáp nhập từ ngày 1/7/2025, xã Kép được thành lập trên cơ sở hợp nhất thị trấn Kép, xã Hương Sơn và xã Quang Thịnh (huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang cũ). Bộ máy chính quyền mới nhanh chóng ổn định tổ chức, ban hành các kế hoạch cụ thể để triển khai Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững năm 2025, trong đó trọng tâm là đa dạng sinh kế.

Theo UBND xã Kép, trong năm 2025, địa phương đã triển khai mô hình chăn nuôi bò thương phẩm với tổng kinh phí 250 triệu đồng, hỗ trợ 12 con bò cho 12 hộ nghèo, cận nghèo tại 6 thôn. Song song đó, xã triển khai các tiểu dự án về truyền thông giảm nghèo, hỗ trợ việc làm bền vững, nâng cao năng lực cho cán bộ và cộng đồng. Các hoạt động không dàn trải, mà tập trung đúng đối tượng, đúng nhu cầu thực tế của đị phương.

Kết quả rà soát cuối năm 2025 cho thấy, toàn xã Kép còn 160 hộ nghèo, chiếm 1,42% số hộ toàn xã và 325 hộ cận nghèo, chiếm 2,89% tổng số hộ dân. Đây là con số phản ánh nỗ lực lớn của địa phương trong bối cảnh vừa sáp nhập, bộ máy còn mới, nguồn lực phân bổ có thời điểm chậm so với yêu cầu thực tiễn.

Điểm đáng ghi nhận là các mô hình sinh kế được triển khai đều gắn với tập huấn hướng dẫn kỹ thuật, giám sát cộng đồng và trách nhiệm của người thụ hưởng. Người dân được hướng dẫn cách chăm sóc bò, phòng chống dịch bệnh, chủ động liên hệ cán bộ thú y khi có vấn đề phát sinh. Chính điều này tạo nên sự khác biệt giữa hỗ trợ ngắn hạn và giảm nghèo bền vững.

Những câu chuyện của anh Phú, chị Lành cho thấy, hiệu quả của Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững không nằm ở khẩu hiệu, mà ở từng con bò được trao đúng người, từng mô hình sinh kế phù hợp với những hoàn cảnh cụ thể.