Hạt nếp vàng mở lối thoát nghèo

Khai mở tiềm năng từ quyết định chuyển đổi

Tại xã Nội Bài, câu chuyện về sự chuyển mình mạnh mẽ của cây lúa Nếp cái hoa vàng không những đã trở thành một minh chứng đầy cảm hứng thể hiện tầm nhìn chiến lược trong phát triển nông nghiệp, mà còn cho thấy vai trò then chốt của việc tiếp cận thông tin, tri thức và khoa học kỹ thuật trong hành trình giảm nghèo bền vững cho người nông dân vùng ven đô.

Từ diện tích ban đầu chỉ khoảng 200ha vào năm 2015, đến nay, toàn xã Nội Bài đã có gần 700ha trồng lúa Nếp cái hoa vàng. Đằng sau con số tăng trưởng ấn tượng ấy là cả một quá trình thay đổi tư duy sản xuất, trong đó thông tin, kiến thức thị trường và sự đồng hành của các cơ quan chuyên môn đóng vai trò nền tảng. Ông Nguyễn Văn Lịch, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Phú Minh chia sẻ, xã Nội Bài, với lợi thế vị trí tiếp giáp trung tâm Thủ đô cùng điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đặc thù, sở hữu dư địa lớn để phát triển các loại cây trồng thế mạnh. Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành giá trị thực, điều quan trọng nhất là người dân phải được tiếp cận đầy đủ thông tin, được hướng dẫn cụ thể và kịp thời.

Trước đây, sản xuất nông nghiệp của địa phương chủ yếu dựa vào kinh nghiệm truyền thống, manh mún và thiếu thông tin về giống, kỹ thuật canh tác cũng như nhu cầu thị trường. Thu nhập của người nông dân vì thế không ổn định, nhiều hộ gặp khó khăn trong việc nâng cao đời sống. Nhận thức rõ “nghèo thông tin” chính là một trong những rào cản lớn nhất, xã đã mạnh dạn thực hiện cuộc cách mạng về giống và cây trồng, đồng thời chú trọng công tác tuyên truyền, tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật tới từng hộ dân.

Từ những cây trồng truyền thống như lúa, bưởi, ngô, chè, địa phương đã dũng cảm thay thế những cây có giá trị thấp bằng các loại cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Quá trình chuyển đổi này không chỉ là sự thay đổi về cơ cấu sản xuất mà còn là sự thay đổi trong cách tiếp cận thông tin của người nông dân. Các lớp tập huấn, hội thảo đầu bờ, tài liệu kỹ thuật, thông tin về thị trường tiêu thụ được phổ biến thường xuyên đã giúp người dân hiểu rõ hơn giá trị của giống lúa đặc sản Nếp cái hoa vàng, từ đó chủ động tham gia và mạnh dạn đầu tư.

Song song với việc lựa chọn giống, xã Nội Bài còn dày công xây dựng thành công các vùng sản xuất tập trung theo ba mức độ an toàn là an toàn thông thường, VietGAP và hữu cơ. Đây không chỉ là sự cam kết về chất lượng sản phẩm mà còn là kết quả của quá trình nâng cao nhận thức, giảm nghèo thông tin cho người sản xuất. Người nông dân được hướng dẫn chi tiết về quy trình sản xuất an toàn, cách sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đúng quy định, cũng như cách ghi chép nhật ký đồng ruộng. 

Cụ thể, xã đã xây dựng được vùng sản xuất lúa Nếp cái hoa vàng theo tiêu chuẩn an toàn với diện tích ổn định khoảng 50 ha. Quá trình chuyển đổi này là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tư duy kinh tế thị trường và ý thức bảo vệ môi trường, sức khỏe người tiêu dùng. Đặc biệt, việc cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch về tiêu chuẩn sản xuất, truy xuất nguồn gốc đã giúp nông dân yên tâm gắn bó với giống lúa truyền thống, đồng thời tạo dựng niềm tin với thị trường.

Nếu những cánh đồng là linh hồn của nền nông nghiệp truyền thống thì Nếp cái hoa vàng chính là cốt cách, sản phẩm đã gắn bó sâu nặng với bao thế hệ nông dân nơi đây. Tuy nhiên, để cốt cách ấy được giữ gìn và phát huy, người nông dân không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm truyền đời, mà cần được tiếp cận thông tin khoa học, công nghệ mới.

Từ nền tảng sản xuất an toàn được xây dựng trước đó, địa bàn Sóc Sơn (cũ) đã hình thành nhiều nhãn hiệu tập thể như: Rau hữu cơ Sóc Sơn, Chè an toàn Bắc Sơn, Bưởi sạch Sóc Sơn. Trong số đó, lúa Nếp cái hoa vàng mang một ý nghĩa đặc biệt, một sản phẩm truyền thống nhưng vẫn đầy tiềm năng.

Hành trình phục hồi và khẳng định thương hiệu

Nhờ sự quan tâm, đầu tư đúng mức của các cấp, ngành và việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng có định hướng, Nếp cái hoa vàng đã vươn lên mạnh mẽ, trở thành sản phẩm có thương hiệu, được thị trường đón nhận.

Một dấu mốc quan trọng là từ năm 2015, với sự hỗ trợ của Trung tâm Phát triển cây trồng Hà Nội, thương hiệu này đã được Cục Sở hữu trí tuệ công nhận, cấp nhãn hiệu sở hữu tập thể “Nếp cái hoa vàng Sóc Sơn” vào tháng 11 cùng năm.

Tuy nhiên, hành trình ấy cũng đặt ra không ít thách thức. Theo ông Nguyễn Văn Lịch, dù giống lúa này vẫn được duy trì sản xuất tại Phú Minh từ năm 1986 với chất lượng gạo thơm, dẻo đặc trưng, nhưng qua thời gian, đã xuất hiện tình trạng thoái hóa giống. Thực tế này cho thấy, nếu thiếu thông tin khoa học và sự cập nhật kịp thời, giá trị của giống đặc sản có thể bị mai một. 

Trước thực trạng đó, việc phục tráng giống Nếp cái hoa vàng đặc sản được xác định là một nhiệm vụ quan trọng. Không chỉ nhằm khôi phục chất lượng giống, mục tiêu còn là nâng cao thu nhập cho nông dân, hoàn thiện tiêu chí nông thôn mới và giúp người dân tiếp cận sâu hơn với tri thức khoa học nông nghiệp hiện đại. Sau 4 năm triển khai phục tráng (2015 - 2018), giống lúa đã được phục tráng thành công, đủ tiêu chuẩn sản xuất hạt giống nguyên chủng vào năm 2019.

Địa phương đã quy hoạch vùng sản xuất tập trung với diện tích gần 5 ha để sản xuất lô hạt giống nguyên chủng từ nguồn giống siêu nguyên chủng. Những con số này cho thấy hiệu quả rõ rệt của quá trình phục tráng, khi quần thể giống trở nên đồng đều hơn, năng suất ước đạt 165 - 170 kg/sào (cao hơn năng suất giống thoái hóa), sản lượng đạt khoảng 23 - 23,5 tấn (cho hạt giống), tạo nền tảng vững chắc để xây dựng thương hiệu.

Thành công này không chỉ dừng lại ở giá trị kinh tế mà còn mở ra hướng đi lâu dài cho nông sản đặc trưng. Đây là tiền đề quan trọng để nhãn hiệu “Nếp cái hoa vàng Sóc Sơn” hướng tới trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu của huyện Sóc Sơn và TP. Hà Nội.

Thương hiệu này hiện đang được định hướng đạt chứng nhận OCOP 4 sao trong giai đoạn tới. Ông Nguyễn Văn Lịch bày tỏ mong muốn các cấp, ngành tiếp tục đầu tư hạ tầng cho vùng sản xuất, hỗ trợ công tác phục tráng giống, mở rộng diện tích canh tác và chuyển giao khoa học kỹ thuật.

Đặc biệt, việc đầu tư công nghệ sấy, chế biến, đóng gói sau thu hoạch được kỳ vọng sẽ giúp hạt gạo giữ trọn hương vị, nâng cao giá trị và khẳng định vị thế trên thị trường, giúp giá trị sản phẩm tăng thêm 15 - 20% so với phương thức sản xuất truyền thống.

Từ những thửa ruộng thuần nông, Nếp cái hoa vàng tại xã Nội Bài đã thực sự chuyển mình, khẳng định vị thế một đặc sản vùng, góp phần làm giàu cho nông dân và tạo nên dấu ấn riêng cho nông nghiệp Thủ đô trong quá trình phát triển bền vững.