Cục Khí tượng Thủy văn được trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất

Huân chương ghi nhận những đóng góp to lớn của Cục Khí tượng Thủy văn vào sự  phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, bảo đảm an sinh xã hội, từ thiện nhân đạo, ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật. Phần thưởng cao quý này không chỉ biểu dương thành tích, nỗ lực của tập thể công chức, viên chức và người lao động Cục Khí tượng Thủy văn mà còn gửi gắm trách nhiệm lớn lao của ngành trong bối cảnh thiên tai đang ngày càng khốc liệt.

Đây cũng là dấu mốc đầy ý nghĩa trong dịp ngành Khí tượng Thủy văn Việt Nam kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống 3/10/1945 – 3/10/2025.

Những bước tiến chuyên môn vượt bậc

Trong giai đoạn từ năm 2021 đến tháng 6/2025, Tổng cục Khí tượng Thủy văn trước đây, nay là Cục Khí tượng Thủy văn đã theo dõi và dự báo sát, kịp thời 46 cơn bão, 11 áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, trong đó, 27 cơn bão và 4 áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền Việt Nam. Cùng với đó là 114 đợt không khí lạnh, 76 đợt nắng nóng, 111 đợt mưa lớn, 76 trận lũ trên các lưu vực sông trên phạm vi toàn quốc.

Năm 2021, công tác dự báo sớm, kịp thời của ngành đã giúp Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban chỉ đạo Quốc gia về Phòng, chống thiên tai cùng các cơ quan Trung ương và địa phương chỉ đạo quyết liệt, hiệu quả từ sớm. Nhờ vậy, thiệt hại về người giảm 54%, thiệt hại về tài sản giảm 78% so với trung bình 10 năm trước đó.

Năm 2022, ngành đã dự báo, cảnh báo sớm tác động của siêu bão Noru (cơn bão số 4) mạnh nhất trong vòng 20 năm qua trên Biển Đông góp phần giảm thiểu thiệt hại thấp nhất về người và tài sản cho cộng đồng.

Đặc biệt, năm 2024 xuất hiện siêu bão Yagi mạnh nhất trong 30 năm gần đây. Dù bão diễn biến phức tạp, bất thường với hàng loạt trị số cực đoan vượt xa mọi kịch bản dự báo thông thường của các quốc gia trong khu vực, cơ quan khí tượng thủy văn Việt Nam vẫn dự báo sát và kịp thời, tạo điều kiện cho chính quyền và người dân chủ động ứng phó để hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại. 

Những tình huống thiên tai nguy hiểm cụ thể cho thấy hoạt động dự báo, cảnh báo KTTV của Việt Nam đã có bước tiến rõ rệt. Mạng lưới trạm KTTV quốc gia hiện có 2.807 trạm KTTV - tăng tới 44% so với giai đoạn 2016-2020. Chỉ trong chưa đầy 5 năm, mạng lưới trạm KTTV quốc gia đã được đầu tư phát triển mới hơn 1.100 trạm KTTV, tập trung tại những nơi thường xuyên xảy ra mưa bão, lũ quét hay sạt lở đất của miền núi phía bắc, đồng bằng và trung du Bắc Bộ, Tây Nguyên. Các trạm mới được xây dựng đã mang lại những dòng số liệu liên tục và chính xác, dần lấp đầy những “khoảng trống” số liệu trước đây.

Tỷ lệ tự động hóa của hệ thống cũng đạt mức ấn tượng khi 100% trạm đo mưa và giông sét, gần 70% trạm thủy văn và hải văn đã vận hành tự động. Điều này giúp dữ liệu được cập nhật theo thời gian thực, giảm đáng kể áp lực cho người trực trạm. Các công trình kỹ thuật như trạm thu ảnh mây vệ tinh quỹ đạo cực hay trạm giám sát khí hậu toàn cầu ở Pha Đin cho thấy Việt Nam đã sẵn sàng ứng dụng những công nghệ tiên tiến bậc nhất, ngang tầm với các nước phát triển.

Phía sau mỗi con số ấy còn là sự kiên trì của hàng nghìn cán bộ kỹ thuật. Dù mưa bão hay nắng gắt, họ vẫn bám trạm, tu sửa thiết bị, đều đặn kiểm tra số liệu. Công việc âm thầm nhưng vô cùng quan trọng, bởi chỉ một sai số nhỏ trong quan trắc cũng có thể dẫn đến sai lệch trong dự báo.

Công nghệ hiện đại, hướng tới dự báo tác động

Điểm nổi bật trong giai đoạn vừa qua là ngành KTTV đã không chỉ dừng lại ở việc “dự báo thời tiết”, mà còn hướng tới “dự báo tác động”. Tức là thay vì chỉ thông báo có mưa to, bão lớn, bản tin còn chỉ rõ khu vực nào nguy cơ ngập lụt, nơi nào dễ xảy ra sạt lở, mức độ rủi ro ra sao.

Để làm được điều đó, ngành đã mạnh dạn ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ radar, định vị sét, mô hình tổ hợp… Cổng thông tin iWeather.gov.vn được đưa vào vận hành, cho phép người dân theo dõi dự báo tới từng địa phương, từng giờ. Hệ thống cảnh báo lũ quét và sạt lở đất theo thời gian thực hiển thị những khu vực có nguy cơ rủi ro tới cấp xã, và bất kỳ ai có thiết bị kết nối mạng internet cũng có thể truy cập để theo dõi thông tin.

Về hạ tầng tính toán, việc đưa siêu máy tính CrayXC40 vào vận hành là bước đột phá. Với công suất gần 80 TFLOPS, siêu máy tính này cho phép chạy dự báo phân giải 3 km cho toàn bộ lãnh thổ và Biển Đông chỉ trong 30-40 phút, đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có năng lực tính toán mạnh trong khu vực.

Công nghệ mô hình dự báo thời tiết số (NWP) cũng được nâng cấp mạnh mẽ. Các mô hình phân giải cao (1-3 km) được đồng hóa toàn bộ dữ liệu quan trắc trong nước, kết hợp với nguồn dự báo từ Trung tâm Dự báo thời tiết hạn vừa châu Âu để giảm độ trễ sản phẩm từ 5-8 giờ xuống còn 2-3 giờ. Hệ thống dự báo tổ hợp vừa giúp tạo bản đồ xác suất, dự báo tác động và mưa định lượng cho hơn 3.000 xã, phường.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã được ứng dụng trong nhận dạng bão, dự báo mưa cực ngắn, phân tích ảnh vệ tinh Himawari, cải thiện dự báo cường độ xoáy thuận nhiệt đới. Đây là bước chuẩn bị quan trọng để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ dự báo đa quy mô bằng AI, hướng tới phát triển mô hình mang thương hiệu Việt Nam.

Nhờ đổi mới công nghệ và nâng cao kỹ năng dự báo viên, chất lượng dự báo đã cải thiện rõ rệt: hạn dự báo bão nâng từ 24 giờ lên 3 ngày, cảnh báo đưa ra trước 5 ngày; sai số vị trí bão ở hạn 48 giờ giảm một nửa; dự báo mưa lớn, cảnh báo lũ trước 2-3 ngày đạt độ tin cậy khoảng 75%; cảnh báo mưa dông cục bộ trước 30 phút - vài giờ; dự báo rét đậm, rét hại và nắng nóng diện rộng đạt độ tin cậy 70-90%.

Dữ liệu KTTV – nền tảng của phát triển bền vững

Không nhiều người biết rằng dữ liệu khí tượng thủy văn có ảnh hưởng đến 11 trong số 17 Mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc. Ở Việt Nam, những con số tưởng chừng khô khan này lại là “chất liệu” đầu vào cho quy hoạch đô thị, phát triển nông nghiệp, giao thông, hàng không, năng lượng... Riêng phòng, chống thiên tai, thông tin KTTV giữ vai trò tối quan trọng ở cả 3 giai đoạn hoạt động là phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả.

Để có thể duy trì liên tục các dịch vụ dự báo, cảnh báo KTTV quan trọng suốt 24/7, đằng sau đó là cả một hệ thống hạ tầng công nghệ hiện đại. Từ trung tâm dữ liệu gần đạt chuẩn quốc tế Tier 3, đến hệ thống ảo hóa Proxmox. Hệ thống hội thảo trực tuyến từ trung ương đến toàn bộ đài KTTV khu vực, đài tỉnh đã giúp duy trì hoạt động nghiệp vụ không gián đoạn, nhất là khi có thiên tai hay dịch bệnh xảy ra.

Phong trào nghiên cứu, sáng kiến kỹ thuật trong ngành KTTV phát triển mạnh mẽ. Từ những đề tài cấp nhà nước về dự báo lũ, đến những sáng kiến giản dị như “phao chắn lục bình để bảo vệ thiết bị đo mực nước”, tất cả đều góp phần nâng cao chất lượng công tác. Hàng trăm sáng kiến đã được công nhận và áp dụng, thể hiện sự sáng tạo không ngừng của cán bộ, viên chức ở mọi cấp.

Hoạt động hợp tác quốc tế cũng giúp nâng cao trình độ cán bộ, mở rộng cơ hội học hỏi mô hình quản lý hiện đại, tiếp cận công nghệ tiên tiến, qua đó góp phần nâng cao vị thế của ngành KTTV Việt Nam trong khu vực và thế giới.

Sẵn sàng gánh trọng trách trên chặng đường mới

Trong giai đoạn vừa qua, cùng với nhiệm vụ chuyên môn, Cục Khí tượng Thủy văn đã có bước đổi mới mạnh mẽ về tổ chức bộ máy. Việc chuyển đổi từ Tổng cục sang Cục theo tinh thần Nghị quyết 18 và 19 của Trung ương khóa XII đã giúp tinh gọn, hiệu quả hơn: giảm gần một nửa đơn vị trực thuộc, giảm hàng chục tổ chức cấp phòng, đồng thời tinh giản biên chế theo đúng quy định. Bộ máy mới gọn nhẹ, linh hoạt, song vẫn bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị được giao.

Song hành với sắp xếp tổ chức, công tác xây dựng Đảng được chú trọng. Đảng ủy Cục và trước đây là Đảng ủy Tổng cục luôn giữ vững vai trò hạt nhân lãnh đạo, làm tốt công tác chính trị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên. Các tổ chức đảng nhiều năm liền được công nhận trong sạch vững mạnh, Đảng bộ Tổng cục đạt danh hiệu “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” 5 năm liên tiếp và được Ban Thường vụ Đảng ủy Khối các cơ quan Trung ương tặng bằng khen. Các tổ chức đoàn thể như Công đoàn, Đoàn Thanh niên cũng phát huy tốt vai trò, là điểm tựa đoàn kết và tạo môi trường để cán bộ, viên chức, người lao động yên tâm công tác.

Nhờ nỗ lực toàn diện, giai đoạn 2021-6/2025, Cục KTTV đã nhiều lần được Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tặng Cờ thi đua và danh hiệu Tập thể lao động xuất sắc. Đặc biệt, Huân chương Lao động hạng Nhất được trao tặng trong năm 2025 chính là phần thưởng cao quý ghi nhận thành tích xuất sắc của tập thể trong chặng đường vừa qua.

Đây còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm lớn lao trong chặng đường sắp tới. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và thiên tai ngày càng phức tạp, Cục Khí tượng Thủy văn sẽ tiếp tục phát huy truyền thống 80 năm, đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng dự báo, đưa khoa học vào thực tiễn đời sống, để xứng đáng với niềm tin của Đảng, Nhà nước và nhân dân.