Củ Chi - Tuyến đầu chống ngập khi triều cường và xả lũ

Căng mình trước mùa triều cường

Tháng 9, con nước trên sông Sài Gòn bắt đầu dâng cao. Trên tuyến đê bao xã Bình Mỹ, tổ trực phòng chống thiên tai túc trực bên các cống điều tiết. Công việc tưởng chừng đơn giản - đóng mở cửa van, kiểm tra thân đê nhưng lại quyết định sự an toàn cho hàng ngàn hộ dân bên trong.

Đặc biệt, sau sự cố sạt lở nghiêm trọng tại xã Bình Mỹ hồi tháng 6/2025, công tác đảm bảo an toàn cho các hộ dân ven bờ hữu sông Sài Gòn càng được đặt lên hàng đầu. Chính quyền UBND xã Bình Mỹ và đơn vị quản lý thủy lợi đã khẩn trương gia cố bờ bao, gia tăng lực lượng tuần tra, đồng thời bố trí sẵn phương án sơ tán khẩn cấp cho người dân trong tình huống xấu nhất.

Đây cũng là lời cảnh báo rõ ràng về áp lực ngày càng lớn của triều cường và xả lũ, buộc các địa phương tuyến đầu tại khu vực Củ Chi phải duy trì trạng thái “trực chiến” suốt mùa mưa bão.

Ông Nguyễn Bá Vinh, Giám đốc Xí nghiệp Quản lý khai thác công trình thủy lợi Củ Chi, cho biết, đơn vị có 138 cán bộ, công nhân trực 24/24 theo phương châm “4 tại chỗ” phục vụ phòng, chống, ứng phó thiên tai năm 2025. “Chúng tôi phải sẵn sàng cả con người, phương tiện, vật tư tại chỗ để xử lý mọi tình huống. Một vết nứt nhỏ, một điểm thẩm lậu nếu không phát hiện kịp thời có thể gây ra hậu quả khó lường”, ông Vinh nói.

Những điểm trọng yếu nhất là hệ thống cống qua đê như Đá Hàn, Ba Thôn, Ông Đụng, Cầu Sa. Mỗi kỳ triều cường, các cửa cống này vận hành hàng chục lần. Từ thao tác hạ cửa van, khởi động máy bơm dã chiến, đến việc gia cố bằng bao cát, cừ tràm đều đã được huấn luyện thành quy trình chuẩn.

Vùng Củ Chi không chỉ đối diện triều cường mà còn gánh rủi ro từ hồ Dầu Tiếng - công trình thủy lợi thượng nguồn có dung tích trên 1,5 tỷ m³. Khi mưa lớn kéo dài ở Tây Ninh buộc hồ phải xả lũ, dòng nước sẽ dồn về sông Sài Gòn, nếu trùng với đỉnh triều, tạo thành áp lực kép lên bờ hữu.

“Trong những kịch bản xấu, chúng tôi vừa phải ngăn nước ngoài sông, vừa phải tiêu nước trong đồng. Lúc đó, bơm di động và trạm bơm cố định được kích hoạt tối đa. Các đội cơ động sẽ hỗ trợ những khu vực ngập úng cục bộ như xã Bình Mỹ”, ông Nguyễn Văn Đam, Giám đốc Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM chia sẻ.

Thực tế những năm gần đây cho thấy nguy cơ này không còn là giả định. Năm 2022, khi Dầu Tiếng xả lũ trong mùa triều cao, nhiều đoạn bờ bao Củ Chi đã xuất hiện sạt lở, buộc đơn vị quản lý phải đắp khẩn cấp hàng ngàn bao tải cát trong đêm. Kinh nghiệm đó trở thành bài học để xây dựng phương án ứng phó năm nay.

Lá chắn chống ngập, xả lũ và sạt lở

Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM (I.M.C) hiện được giao nhiệm vụ quản lý, vận hành toàn bộ hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn thành phố, trong đó khu vực Củ Chi là điểm trọng yếu cần được bảo vệ nghiêm ngặt.

Theo kế hoạch năm 2025, công ty huy động hơn 315 người tham gia phòng chống thiên tai, riêng Củ Chi chiếm gần một nửa. Các phương tiện, vật tư được tập kết tại chỗ gồm máy bơm công suất lớn, xuồng, ca nô, máy phát điện, cùng hàng ngàn bao tải, cọc tre, vải bạt.

Mỗi năm, hàng trăm lượt kiểm tra, nạo vét kênh mương, củng cố mái đê được thực hiện tại khu vực Củ Chi. Riêng hệ thống tiêu nước chính như kênh Thầy Cai, TCC1, Quyết Thắng được nạo vét định kỳ để đảm bảo thông thoáng. “Không chỉ đê bao, mà cả mạng lưới kênh mương bên trong cũng phải thông suốt. Một khúc kênh tắc do bèo rác có thể khiến cả vùng ngập cục bộ”, ông Lê Trường Thọ, Phó Giám đốc Công ty I.M.C nhấn mạnh.

Một thách thức khác là tình trạng xe quá tải lưu thông trên đê, khai thác cát trái phép trên sông Sài Gòn, làm tăng nguy cơ sạt lở. “Mỗi khi thấy xe tải chạy trên đê, chúng tôi phải báo ngay cho địa phương xử lý. Áp lực không chỉ từ nước mà còn từ con người”, ông Thọ chia sẻ.

Đây cũng là một trong những nguyên nhân diễn ra trong nhiều năm, khiến đoạn đê bao dài 70m tại xã Bình Mỹ bị sụt lún, trôi thẳng xuống sông. Điều này cũng phản ánh một mâu thuẫn: đô thị hóa ngày càng lấn ra ven sông, trong khi bờ bao lại phải gồng mình chịu tải. Nhiều nhà xưởng, khu dân cư mọc lên sát đê khiến công tác bảo vệ, gia cố trở nên phức tạp. “Càng nhiều người sống sau đê, trách nhiệm của chúng tôi càng nặng nề”, một công nhân trực cống nói.

Không phủ nhận, hệ thống cống ngăn triều ở Thủ Đức, Gò Vấp, Hóc Môn… vận hành đồng bộ với Củ Chi, tạo thành mạng lưới khép kín. Thế nhưng, Củ Chi vẫn là tuyến đầu, nơi hứng sóng đầu tiên.

Ông Nguyễn Đức Vũ, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi TP.HCM, nhận định: Củ Chi là tuyến phòng thủ chiến lược trong hệ thống kiểm soát lũ và triều của thành phố. Nếu tuyến đầu này được vận hành an toàn, đồng bộ thì các khu vực hạ lưu như Thủ Đức, Gò Vấp hay trung tâm thành phố mới giảm bớt áp lực ngập.

“Đây không chỉ là câu chuyện của một địa phương mà là một mắt xích trong toàn bộ hệ thống phòng chống thiên tai của TP.HCM. Thành phố đang hướng tới quản lý tổng hợp, kết hợp đầu tư hạ tầng, ứng dụng công nghệ và nâng cao ý thức cộng đồng để bảo vệ lâu dài vùng ven sông Sài Gòn”, ông Vũ cho hay.

Củ Chi được ví như “lá chắn” đầu tiên của TP.HCM trước triều cường và lũ thượng nguồn. Nhưng để lá chắn ấy không bị bào mòn, thành phố phải nhìn nhận công tác thủy lợi như một phần trong chiến lược phát triển đô thị bền vững.