Máy vớt rác tự động ‘giải cứu’ kênh Đông Củ Chi

Thực hiện Công điện số 134/CĐ-TTg về việc đẩy mạnh thu gom rác thải, bảo vệ, giữ gìn vệ sinh môi trường trên toàn quốc hướng tới Lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng UBND TP. Hà Nội tổ chức Lễ phát động Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường vì một Việt Nam sáng - xanh - sạch - đẹp, vào sáng ngày 23/8, tại Cung Thiếu nhi Hà Nội.

Chương trình được thực hiện bởi Cục Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hà Nội, Báo Nông nghiệp và Môi trường, với sự tham gia của hàng nghìn cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, đoàn viên thanh niên, học sinh và người dân trên địa bàn.

Từ dòng chảy bị bức tử đến diện mạo mới hồi sinh

Kênh Đông Củ Chi là công trình thủy lợi quan trọng bậc nhất ở ngoại thành TP.HCM, được ví như hệ thống địa đạo nổi tại khu vực đất thép. Kênh với chiều dài các cấp lên tới hơn 630 km, hệ thống này không chỉ cung cấp nước tưới cho hàng chục nghìn hecta đất nông nghiệp mà còn đảm nhận vai trò cấp nước sinh hoạt, sản xuất công nghiệp và nuôi thủy sản.

Thế nhưng, nhiều năm trước, kênh Đông từng trở thành nỗi ám ảnh với người dân bởi tình trạng rác thải khiến dòng kênh tắc nghẽn dòng chảy, xác động vật trôi trên kênh chưa được xử lý bốc mùi hôi thối.

Chị Nguyễn Thị Tám, sống ở xã An Nhơn Tây nhớ lại: “Trước đây, nhiều khi đi ngang đoạn kênh, mùi hôi nồng nặc xộc lên, ai cũng phải bịt mũi. Nước đục ngầu, bèo rác trôi lềnh bềnh, trẻ con không dám lại gần. Người dân chúng tôi rất bức xúc nhưng chẳng biết phải làm sao, vì công nhân vớt rác thủ công cũng chỉ làm được chỗ này chỗ kia, chưa kịp dọn xong thì rác lại nổi kín”.

Thực tế, thời gian đó, UBND huyện Củ Chi đã chỉ đạo làm sạch kênh nhưng chủ yếu trông chờ vào biện pháp thủ công. Công nhân dùng vợt, lưới để vớt rác từng đoạn, kết hợp tuyên truyền người dân không xả thải. Nhưng với một tuyến kênh có chiều dài lên tới 630 km, khối lượng rác đổ xuống mỗi ngày quá lớn, các biện pháp cũ gần như bất lực. Dòng chảy nhiều lúc bị “bức tử”, gây nguy cơ ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt, sản xuất.

Trước tình trạng đó, từ năm 2020, Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM (đơn vị vận hành và quản lý kênh) đã thử nghiệm và đưa vào lắp đặt hệ thống máy vớt rác tự động trên kênh Đông Củ Chi. Năm điểm xung yếu được chọn gồm K41, K45 trên tuyến kênh chính Đông, K8, K12 trên kênh N31A và K9 trên kênh N46. Tổng vốn đầu tư cho giai đoạn đầu hơn 10 tỷ đồng.

Máy có cấu tạo hiện đại, vận hành theo chu kỳ định sẵn, có thể kết nối hệ thống SCADA và điều khiển từ xa qua thiết bị di động. “Máy không ngại nắng mưa, có thể hoạt động liên tục cả ngày lẫn đêm, đảm bảo dòng chảy không bị ách tắc. Đây là bước tiến lớn so với cách làm thủ công trước kia vốn tốn nhiều nhân lực nhưng hiệu quả thấp”, ông Nguyễn Văn Đam, Giám đốc Công ty Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM cho biết.

Không chỉ có máy vớt, hệ thống camera giám sát cũng được lắp đặt tại các điểm tập trung rác. Camera truyền tín hiệu về trung tâm, phát hiện hành vi xả rác, phá hoại công trình để kịp thời nhắc nhở hoặc xử phạt. Rác sau khi vớt được đưa lên bờ, tập kết và thông báo cho đơn vị thu gom đến xử lý ngay trong ngày, tránh tình trạng tồn đọng gây ô nhiễm thứ cấp.

Công nghệ mở hướng quản lý bền vững

Sau hơn 4 năm đưa vào hoạt động, diện mạo kênh Đông Củ Chi đã thay đổi rõ rệt. Những mảng rác dày đặc từng bít dòng chảy nay gần như biến mất. Nước trong hơn, dòng chảy thông thoáng, giảm hẳn tình trạng ứ đọng. Người dân sinh sống dọc hai bên bờ kênh khẳng định sự khác biệt.

“Bây giờ đi dọc tuyến kênh, cảnh quan sạch sẽ hơn nhiều, ít khi thấy rác nổi. Tụi nhỏ trong xóm còn ra câu cá ven bờ, điều trước đây không ai dám nghĩ tới. Nhà cửa chúng tôi cũng đỡ bị mùi hôi hành hạ”, anh Nguyễn Văn Hòa, xã Tân An Hội chia sẻ.

Theo báo cáo của Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM, lượng rác được thu gom mỗi năm lên tới hàng nghìn tấn. Nhờ thiết bị vận hành tự động, số nhân công tham gia vớt rác giảm đáng kể, chi phí vận hành cũng tiết kiệm. Quan trọng hơn, việc duy trì dòng chảy thông suốt đã bảo đảm cho hệ thống cấp nước tưới cho hơn 11.500 ha đất nông nghiệp, tiêu thoát cho 17.000 ha, đồng thời cung cấp 450.000 m³ nước thô mỗi ngày cho sinh hoạt và sản xuất.

Ông Lê Đình Đức, nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Củ Chi, nhận định: “Việc đưa hệ thống máy vớt rác tự động vào vận hành không chỉ giúp làm sạch kênh, mà còn bảo đảm nguồn nước tưới tiêu, nuôi thủy sản, cấp cho khu công nghiệp Tây Bắc Củ Chi và các nhà máy nước. Đây là bước tiến lớn trong công tác quản lý thủy lợi ngoại thành”.

Còn theo Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, hiệu quả của giai đoạn một cho thấy hướng đi đúng đắn. Thành phố đang nghiên cứu mở rộng mô hình, đồng thời kết hợp kiên cố hóa bờ kênh, hiện đại hóa quản lý vận hành. Giai đoạn 2021 - 2025, riêng hạng mục nâng cấp kênh Đông dự kiến đầu tư hơn 1.140 tỷ đồng từ tổng nguồn vốn hơn 4.500 tỷ đồng dành cho hệ thống thủy lợi.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục nhân rộng hệ thống vớt rác tự động ở những điểm có nguy cơ ô nhiễm cao. Bài toán quản lý thủy lợi trong bối cảnh biến đổi khí hậu, dân số tăng nhanh đòi hỏi phải ứng dụng công nghệ, thay thế dần cách làm thủ công vốn nhiều hạn chế”, ông Nguyễn Xuân Hoàng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM cho hay.

Không chỉ mang ý nghĩa quản lý, hệ thống mới còn tạo thay đổi tích cực cho đời sống người dân. Bà Trần Thị Lan, xã Nhuận Đức phấn khởi: “Mấy năm nay kênh sạch, lúa cũng tốt hơn vì không lo nước tưới bị nhiễm bẩn. Nhà tôi gần bờ kênh, trước kia khổ sở vì ruồi muỗi, giờ môi trường trong lành hơn hẳn”.

Ở một góc độ khác, hệ thống còn góp phần nâng cao ý thức cộng đồng. Khi camera giám sát được lắp đặt, nhiều hộ dân không còn xả rác tùy tiện. “Biết có camera, ai cũng ngại, ít dám vứt rác xuống kênh. Chúng tôi cũng nhắc nhở nhau giữ vệ sinh chung”, ông Nguyễn Văn Hùng, một lão nông 60 tuổi, chia sẻ.

Câu chuyện ở kênh Đông Củ Chi gợi mở cách làm mới cho quản lý môi trường đô thị và nông thôn. Với các đô thị lớn, hệ thống kênh rạch giữ vai trò điều tiết thoát nước, chống ngập, cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất. Nhưng tình trạng ô nhiễm, rác thải lén lút đổ xuống kênh rạch vẫn là bài toán nan giải. Ứng dụng công nghệ tự động hóa như ở kênh Đông cho thấy hiệu quả không chỉ trong làm sạch môi trường, mà còn tiết kiệm chi phí lâu dài, đồng thời nâng cao năng lực quản lý.

Việc kết hợp công nghệ với giám sát cộng đồng đã tạo nên một “lá chắn kép”. Công nghệ đảm bảo dòng chảy không bị bức tử, còn người dân trở thành “tai mắt” giám sát, đồng hành với chính quyền. Đây chính là yếu tố quan trọng để giải pháp có tính bền vững, thay vì chỉ giải quyết tình thế.

Nhìn lại, kênh Đông Củ Chi từng bị xem là “điểm đen” ô nhiễm, nay đã dần trở thành hình mẫu của việc áp dụng công nghệ vào quản lý thủy lợi. Không chỉ dòng nước được “giải cứu”, mà niềm tin của người dân vào sự thay đổi cũng được khơi dậy.