Du lịch quốc tế: Cánh cửa mới cho Yên Tử
Tối 17/8/2025, trong không gian linh thiêng và tráng lệ tại Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm (Yên Tử), Thủ tướng Phạm Minh Chính đã dự Lễ công bố giá trị toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc - di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam và cũng là di sản liên tỉnh thứ hai sau Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà.
Chương trình âm nhạc đặc biệt trong lễ công bố giá trị toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc. Ảnh: Nguyễn Thành.
Quần thể này không chỉ là nơi khởi nguồn Thiền phái Trúc Lâm - nền tâm linh tinh hoa được Phật hoàng Trần Nhân Tông khai sinh - mà còn hiện thân cho sự hòa quyện giữa dân tộc, đạo pháp và thiên nhiên. Với khung cảnh núi rừng, hành hương, kiến trúc cổ từ nhiều triều đại, di sản hiện lên vừa hùng vĩ vừa mộc mạc, trong lành.
Những ngày đầu khi UNESCO công nhận, báo chí quốc tế ca ngợi Yên Tử là "lời mời gọi hành hương, thiền định và du lịch tâm linh hàng đầu toàn cầu". Trên góc nhìn chuyên môn, UNESCO nhấn mạnh rằng di sản không chỉ là dấu ấn của quá khứ mà còn là nguồn sống để hình thành tương lai, hợp nhất bảo tồn với cơ hội kinh tế cho cộng đồng.
Tại Việt Nam, Yên Tử đã chứng tỏ sức hút mạnh mẽ qua cơ sở hạ tầng được đầu tư bài bản; các trải nghiệm như “Bình minh tại Đông Pagoda”, “Hành trình theo dấu chân Phật hoàng Trần Nhân Tông”, hay lễ hội mùa thu Yên Tử thu hút hàng triệu lượt du khách trong và ngoài nước. Đây không chỉ đơn thuần là tham quan, mà là hành trình văn hóa - tâm linh sâu sắc, phù hợp với du khách quốc tế tìm kiếm trải nghiệm đầy chiều sâu về văn hóa, con người Việt Nam.
Tuy nhiên, chinh phục trái tim du khách không được đánh đổi bằng tổn thương đất, rừng hay bản sắc. Việt Nam còn nguyên vẹn bài học từ Vịnh Hạ Long, nơi cảnh quan tuyệt mỹ từng bị đe dọa bởi ô nhiễm, xây dựng lấn biển, khai thác khai thác không kiểm soát. UNESCO từng cử chuyên gia đánh giá rủi ro cho Hạ Long vì mối đe dọa từ đô thị và dịch vụ quá tải.
Yên Tử sở hữu gần 3.000 ha rừng với nhiều loài thực vật quý hiếm. Ảnh: Nguyễn Thành.
Du lịch bền vững, thiên nhiên trường tồn
Khu rừng quốc gia Yên Tử có tổng diện tích tự nhiên 2.783ha, được xem như một bảo tàng lưu giữ và bảo tồn hệ sinh thái đa dạng của hệ thống rừng đặc dụng Việt Nam. Hệ thực vật Yên Tử được đánh giá là đa dạng về loài, chi và họ. Rừng Yên Tử có 5 ngành thực vật với 830 loài mà nhiều nhất là ngành hạt kín với 670 loài, trong đó có 38 loài thực vật đặc hữu quý hiếm.
Hệ thực vật ở đây được đánh giá là đa dạng về sự sống vì sự có mặt của tất cả các kiểu dạng sống khác nhau. Trong đó, ưu thế là nhóm cây có chồi trên đất, chiếm 84,29% tổng số loài. Trong nhóm cây có chồi trên đất thì chủ yếu là cây gỗ lớn và vừa.
Thực vật ở Yên Tử rất có giá trị về tài nguyên, trong đó có 547 loài cây có ích có thể sử dụng vào 13 nhóm công dụng khác nhau. Riêng nhóm cây thuốc có khoảng 300 loài, với nhiều loại cây có giá trị cao như: Ngũ gia bì gai, kim tuyến, cát sâm...
Ở Yên Tử còn có một số loài cây có tuổi đời hàng trăm năm tuổi gắn liền với sự nghiệp tu hành ở Yên Tử của Trần Nhân Tông cùng các sơn môn, Phật tử. Năm 2016, Khu rừng quốc gia Yên Tử đã công bố 144 cây đủ tiêu chí là cây Di sản, gồm: 1 cây đa tía, 1 cây thị, 102 cây hồng tùng (xích tùng), 10 cây thông nhựa khổng lồ, 21 cây mai vàng đặc hữu Yên Tử và 9 cây đại cổ thụ. Hệ thống cây Di sản ở Yên Tử không những nổi bật với sự hấp dẫn đặc biệt về giá trị lịch sử, văn hóa tâm linh mà còn nổi bật bởi tuổi đời cây từ 300 năm đến trên 700 năm.
Du khách đến với Yên Tử được hòa mình vào thiên nhiên trong lành. Ảnh: Nguyễn Thành.
Hệ động vật cũng đa dạng và phong phú không kém với 151 loài động vật ở cạn có xương sống. Trong đó, có 20 loài được xếp vào Sách Đỏ Việt Nam, như: Voọc mũi hếch, sóc bay lớn, ếch ang, ếch gai, thằn lằn cá sấu... có giá trị cao về bảo tồn nguồn gen, nghiên cứu khoa học, giáo dục và du lịch...
Với những nét độc đáo đó, Yên Tử cần thận trọng bước đi, khi du khách tìm đến để chiêm nghiệm và tĩnh lặng, thiên nhiên và rừng nguyên sinh mới là linh hồn. UNESCO luôn thúc đẩy chiến lược du lịch bền vững, nơi cộng đồng địa phương có tiếng nói, nơi bảo tồn và phát triển song hành. Các nghiên cứu đã chỉ ra sự cần thiết lồng ghép hướng dẫn viên địa phương vào khung quản lý di sản để kiểm soát dòng khách, bảo vệ cảnh quan và văn hóa, bởi họ là những người hiểu rõ hành vi khách du lịch và di sản nhất.
Trước yêu cầu phát triển lẫn bảo tồn, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ rõ 5 nhiệm vụ trọng tâm: khung pháp lý đầy đủ, xác định rõ trách nhiệm quản lý, kế hoạch bảo tồn gắn phòng rủi ro, phát triển du lịch bền vững và quảng bá di sản để mỗi công dân trở thành đại sứ văn hóa.
Yên Tử có tiềm năng trở thành điểm đến hàng đầu cho du lịch tâm linh, du lịch sinh thái và trải nghiệm văn hóa. Nhưng để bền vững, phải như người thầy tu: bình tĩnh, chọn lọc, nhẹ nhàng và chân thành. Bản sắc thiêng liêng, đa dạng sinh học, cộng đồng – đó là tứ trụ vững chắc cho tương lai rạng ngời của Yên Tử.
Yên Tử giờ không còn là câu chuyện riêng của Việt Nam, mà là bản trường ca giao thoa giữa tâm linh, thiên nhiên và hội nhập toàn cầu. Du lịch quốc tế đang mở cánh cửa, nhưng bảo tồn là chiếc chìa khóa giữ cho bản sắc không lạc lối. Khi quá khứ được trân trọng, thiên nhiên vẫn xanh ngời, du khách đến không chỉ bằng mắt, mà còn bằng trái tim.
Đặc biệt, Yên Tử có 20 loài thực vật quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam, 6 loài cần được ưu tiên bảo tồn và phát triển. Các loài thực vật điển hình gồm: Lim xanh, gụ lau, sến mật, táu mật, hoàng đàn giả (hồng tùng), trầu tiên, sú rừng. Thảm thực vật rừng Yên Tử thuộc 2 kiểu rừng chính là rừng kín thường xanh mưa nhiệt đới và rừng kín lá rộng thường xanh mưa á nhiệt đới núi thấp.
