Câu chuyện mài rìu và bài học quản lý dự án

Nhiều dự án gặp khó, chậm tiến độ giải ngân

Theo ông Nguyễn Hải Thanh - Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình, năm 2021, Chính phủ giao Bộ NN-PTNT giải ngân 11.000 tỷ đồng vốn đầu tư công, trong đó vốn kéo dài từ năm 2020 là hơn 1.800 tỷ đồng; vốn kế hoạch năm 2021 là hơn 9.800 tỷ đồng (vốn trong nước là 6.557 tỷ đồng và vốn nước ngoài là 3.289 tỷ đồng).

"Kết quả giải ngân vốn đến ngày 20/8 đạt khoảng 43% so với kế hoạch cả năm. Bộ NN-PTNT thuộc nhóm Bộ, ngành, địa phương có tỷ lệ giải ngân cao”, ông Thanh cho hay.

Tuy nhiên, theo Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình, ngoài các chủ đầu tư giải ngân vốn đầu tư công tốt thì vẫn còn nhiều chủ đầu tư giải ngân không đạt cam kết, tiềm ẩn rủi ro. Nếu các chủ đầu tư không nỗ lực thì đến 30/9 khó có thể đạt lỷ lệ giải ngân tối thiểu 60% tổng vốn đầu tư công năm 2021 như chỉ tiêu Chính phủ giao.

Cũng theo ông Thanh, khối các dự án thuỷ lợi, đê kè có tổng cộng 49 dự án, với tổng vốn là 5.639 tỷ đồng. Trong đó hợp phần xây dựng là 4.593 tỷ đồng và hợp phần đền bù giải phóng mặt bằng 1.045 tỷ đồng. Đây là nhóm dự án có tỷ lệ giải ngân cao nhất với 3 dự án đã hoàn thành và 41 dự án đã hoàn thành cơ bản (và cuối năm sẽ hoàn thành toàn bộ).

Trong số 5 dự án thuỷ lợi phải lùi thời hạn hoàn thành sau năm 2021 do vướng mắc trong khâu giải phóng mặt bằng, Thủ tướng đã đồng ý 4 dự án gồm: dự án hồ chứa nước Bản Mồng (Nghệ An), dự án kênh Ngàn Trươi giai đoạn 2, dự án hồ chứa nước Sông Chò và dự án hồ chứa nước Krông Pách Thượng.

Riêng dự án hồ chứa nước Cánh Tạng (tỉnh Hoà Bình) đang gặp vướng mắc trong khâu giải phóng mặt bằng, Bộ NN-PTNT đang xin Thủ tướng kéo dài thời hạn hoàn thành.

Ông Nguyễn Hải Thanh cũng cho biết, đối với khối dự án nông, lâm, thuỷ sản, Viện, trường, có tổng vốn là 910 tỷ đồng, hiện nay tỷ lệ giải ngân của khối này là kém nhất (hiện mới giải ngân được khoảng 22,3-23,9% tuỳ từng đơn vị).

Các dự án này chủ yếu tập trung vào các hạng mục sửa chữa, nâng cấp cơ sở vật chất của các đơn vị. Do tình hình Covid-19 diễn biến phức tạp nên 12/14 công trình trong khu dân cư buộc phải ngừng thi công. “Đối với 59 dự án của khối này, phải khẳng định là năm nay không thể hoàn thành giải ngân vốn”, ông Thanh nói.

Cũng theo thống kê của Cục Quản lý Xây dựng công trình, về việc giải ngân 3.285 tỷ đồng vốn ODA trong năm 2021, một số đơn vị của Bộ đang gặp khó khăn trong giải ngân dự án, điển hình như dự án Quản lý nước Bến Tre (JICA3); dự án SAHEP (do Học viện Nông nghiệp Việt Nam làm chủ đầu tư) và một số dự án do Ban quản lý Trung ương các dự án Lâm nghiệp quản lý không thể hoàn thành giải ngân trong năm nay do những nguyên nhân cả chủ quan và khách quan.

Bởi vậy, theo ông Thanh, chúng ta gần như không thể giải ngân được 920 tỷ đồng nguồn vốn ODA trong tổng số 3.285 tỷ đồng trong năm nay. Dự kiến, đến ngày 30/9, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công của Bộ NN-PTNT có khả năng đạt 57%.

Lý giải về việc chậm giải ngân vốn đầu tư công năm 2021 theo kế hoạch (hiện mới chỉ đạt tỷ lệ 22,5%) của Tổng cục Thuỷ sản, ông Trần Đình Luân - Tổng cục trưởng Tổng cục Thuỷ sản cho biết, nguyên nhân chủ yếu là do 3 dự án tồn đọng từ năm 2020 là: Mở rộng, nâng cấp cảng cá Thọ Quang (Đà Nẵng); cảng cá Gành Hào (Bạc Liêu) và cảng cá Tắc Cậu (Kiên Giang) chậm tiến độ.

Trong đó, dự án mở rộng, nâng cấp cảng cá Thọ Quang gặp vướng mắc về thủ tục đấu thầu. Đến khi đấu thầu xong và bắt đầu thi công thì đúng thời điểm dịch bệnh Covid-19 bùng phát, 5 thành viên trong tổ thi công dương tính với virus SARS-CoV-2, buộc phải cách ly.

Dự án mở rộng, nâng cấp cảng cá Gành Hào vướng khó khăn do sự cố sạt lở và giải phóng mặt bằng, đến nay đã giải quyết xong thì dịch Covid-19 lại bùng phát tại Bạc Liêu, gây khó khăn trong việc vận chuyển vật liệu xây dựng từ Hậu Giang lên.

Còn dự án cảng cá Tắc Cậu giải ngân vốn chậm vì có nhà thầu năng lực yếu, Bộ NN-PTNT đã đưa vào danh sách cảnh báo.

Câu chuyện mài rìu và khoảng trống trong quản lý dự án

Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan chia sẻ, từ câu chuyện “Mài chiếc rìu cùn”, Abraham Lincoln - cố Tổng thống Mỹ, đúc kết lại bằng một câu nói nổi tiếng: “Nếu cho tôi 6 giờ để chặt một cái cây, tôi sẽ dành 4 tiếng để mài rìu”. Tức là trước khi làm việc gì, công tác chuẩn bị phải rất chu đáo. Nhưng nhiều khi chúng ta coi nhẹ vấn đề này.

Trong quá trình xây dựng các dự án, chúng ta khảo sát không kỹ và đưa ra các số liệu theo kiểu... áng chừng. Vậy nên, khi triển khai thi công công trình, chúng ta đụng phải những trở ngại lớn như chuyển đổi mục đích sử dụng rừng nguyên sinh; giải phóng mặt bằng... Từ đó, chúng ta phải tốn rất nhiều thời gian, công sức để tháo gỡ, dẫn đến chậm tiến độ (điển hình như dự án xây dựng hồ chứa nước Bản Mồng (Nghệ An), dự án xây dựng hồ chứa nước Sông Chò (Khánh Hoà) như thời gian vừa qua - PV).

Bây giờ là thời đại công nghệ rồi, chúng ta cần phải thay đổi. Chỉ cần chiếc flycam bay một vòng, chủ đầu tư cùng với địa phương ngồi xem là thấy hết chỗ nào là nhà cửa, chỗ nào là rừng, chỗ nào là đường sá, chỗ nào là đất quân sự, bao nhiêu hộ/người dân bị ảnh hưởng... Như vậy, chúng ta sẽ có những hình dung ban đầu tương đối sát thực để chuẩn bị xây dựng dự án, tiên liệu những rủi ro sẽ gặp phải trong tương lai.

“Trong chương trình đào tạo quản lý dự án, có một mục người ta gọi là quản lý rủi ro. Dự án càng lớn thì càng rủi ro. Nhiều khi dựa vào kinh nghiệm, chúng ta có thể hình dung những rủi ro có thể sẽ gặp phải. Nhưng ít khi nào chúng ta vạch rõ các đề mục rủi ro để bàn thật kỹ, từ đó tìm giải pháp, kế hoạch dự phòng nếu xảy ra tình huống bất lợi, đảm bảo thực hiện được mục tiêu đặt ra...”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nêu quan điểm.

Trước thực trạng tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA bị chậm so với kế hoạch, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh: Khi chúng ta trả vốn lại cho Chính phủ thì người dân sẽ phải trả lãi cho khoản vay từ nước ngoài đó, đâu phải chuyện đơn giản. Về mặt điều hành vĩ mô, đây là vấn đề rất lớn, không phải tôi làm không được thì tôi trả lại tiền.

Do đó, đối với những dự án giải ngân chậm tiến độ, phải có tài liệu chứng minh về những nguyên nhân dẫn đến việc đó, gồm cả nguyên nhân chủ quan và khách quan chứ không thể nói chung chung được.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan yêu cầu từ nay đến ngày 30/8, tất cả các đơn vị được phân bổ vốn đầu tư công phải gửi văn bản báo cáo giải trình về tình hình giải ngân vốn về Vụ Kế hoạch. Trong báo cáo phải nêu rõ tiến độ giải ngân vốn đến ngày 30/9 là bao nhiêu và đến 30/1/2022 (hạn chót hoàn thành giải ngân vốn đầu tư công năm 2021) là bao nhiêu.

Tiếp đến, các số liệu báo cáo tiến độ giải ngân dự án sẽ được cập nhật vài ngày hoặc mỗi tuần một lần để lãnh đạo Bộ theo dõi.

Bộ trưởng Bộ NN-PTNT cho biết: “Cần phải phân biệt rõ những đơn vị giải ngân tốt với đơn vị giải ngân không tốt”, từ đó tạo động lực cho các đơn vị làm tốt phát huy năng lực và các đơn vị làm chưa tốt sẽ chỉnh đốn lại tổ chức, hoạt động để làm tốt hơn.

Chỉ phê bình thôi thì chưa đủ

Trước đó, tại cuộc họp ngày 19/8, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp đã chỉ đạo Cục Quản lý Xây dựng công trình và Vụ Kế hoạch phải rà soát toàn diện tình hình giải ngân vốn của các dự án để cân đối thừa - thiếu. Chuyển nguồn vốn từ dự án giải ngân chậm sang các dự án có dư địa giải ngân lớn.

Bên cạnh đó, Cục Quản lý xây dựng công trình cũng lắp đặt camera để giám sát các công trình chậm tiến độ, hình ảnh ghi tại hiện trường sẽ được truyền về Cục để theo dõi. Cục cũng lập nhóm Zalo, trong đó có Tổ công tác của Bộ NN-PTNT và đưa các chủ đầu tư “trong tầm ngắm” có khả năng không hoàn thành giải ngân vốn theo kế hoạch để trao đổi hàng ngày.

Nếu các chủ đầu tư không báo cáo khó khăn hàng tuần, không báo cáo tiến độ mà giải vốn chậm thì Bộ sẽ có chế tài xử lý... Đồng thời, quy trách nhiệm người đứng đầu các đơn vị trực thuộc Bộ và các chủ đầu tư về kết quả giải ngân.

“Thông qua phản ánh của các cơ quan báo chí, vừa rồi chúng ta đã xử lý tương đối mạnh tay một số nhà thầu, chủ đầu tư không đủ năng lực và yêu cầu các đơn vị này tạm dừng đấu thầu. Khi nào các đơn vị đó khắc phục xong các tồn tại, hạn chế thì mới được đấu thầu”, ông Thanh nhấn mạnh.

Từ câu chuyện một đơn vị đăng ký kế hoạch sử dụng vốn đầu tư công từ ngân sách Trung ương năm 2021 khá lớn, nhưng khi được Bộ NN-PTNT phân bổ thì lại không giải ngân được, phải trả lại vài trăm tỷ đồng để Bộ cân đối vốn cho các dự án khác, ông Nguyễn Văn Việt – Vụ trưởng Vụ Kế hoạch (Bộ NN-PTNT) cho rằng: “Bộ NN-PTNT cần có động thái cương quyết với dự án mà chủ đầu tư không thực hiện cam kết giải ngân vốn, chỉ phê bình thôi là chưa đủ. Thậm chí, nếu cần thiết, phải có chế tài xử lý nghiêm, như dừng các dự án nhiều năm không giải ngân được”.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, đối với mỗi dự án xây dựng thường có 3 chủ thể gồm: chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị tư vấn. Đối với nhà thầu, rất mừng là tất cả công trình lớn đều do các nhà thầu có tiềm lực mạnh thực hiện.

Nhưng đối với những công trình hạng vừa, hạng trung thì rất khó kiểm soát được. “Hiện nay, bình quân mỗi công trình xấp xỉ 7 nhà thầu thì quá nhiều, vì chỉ một nhà thầu năng lực kém là tiến độ bị chậm lại. Thứ hai, nhiều dự án đơn vị tư vấn chưa thực sự đủ mạnh".

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cũng nhấn mạnh, trong điều kiện xấu nhất, từ nay đến mốc thời gian 30/9, chúng ta vẫn phải quyết tâm đảm bảo tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công đạt tối thiểu 60% so với kế hoạch cả năm 2021.