Bỏ quên lá chắn an sinh: Nhiều lao động mất quyền lợi vì hiểu sai luật

Mất quyền lợi – khi “lá chắn” bị lãng quên

Không ít người lao động sau khi nghỉ việc đã bỏ lỡ thời hạn nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, hoặc không biết mình đủ điều kiện tham gia các chính sách hỗ trợ như học nghề, tư vấn giới thiệu việc làm. Thiếu kiến thức về quyền lợi, quy trình và thời gian thực hiện khiến họ đánh mất chính những gì lẽ ra được bảo vệ.

Khi “lá chắn” chính sách đã có sẵn nhưng người trong cuộc không biết cách sử dụng, đó không chỉ là thiệt thòi cá nhân mà còn làm giảm hiệu quả của cả hệ thống an sinh xã hội. Hệ quả là nhiều người rời thị trường lao động với hai bàn tay trắng – không trợ cấp, không tái định hướng nghề nghiệp, không điểm tựa cho giai đoạn chuyển tiếp.

Rời Hà Nội sau khi từ bỏ công việc văn phòng với mức lương 7 triệu đồng/tháng, anh Khổng Bá Duy (21 tuổi, xã Xuân Hoà, huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc) trở về quê khởi nghiệp mà không mảy may quan tâm đến bảo hiểm thất nghiệp. “Lúc đi làm thì tôi cũng có đóng bảo hiểm nhưng khi nghỉ thì chẳng nghĩ đến. Trước giờ chỉ nghe loáng thoáng vài lần, cũng không nghĩ có ngày mình cần đến…” – anh Duy chia sẻ.

Toàn bộ số vốn đầu tư cho quầy trà hoa quả tại quê nhà – khoảng 25 đến 27 triệu đồng – đều là tiền anh tích luỹ sau hơn một năm đi làm. Nhìn lại, Duy tiếc nuối: “Giá mà biết đến quyền lợi đó, có khi cũng đỡ gánh nặng được phần nào. Nhưng giờ thì cũng muộn rồi…”.

Cũng ở xã Xuân Hoà, chị Dương Thị Hiền (26 tuổi) rơi vào hoàn cảnh tương tự. Chị nghỉ việc khi đang mang thai do không còn đủ sức khoẻ để tiếp tục công việc, song lại nghỉ ngang trước khi kết thúc hợp đồng lao động. Vì thế, chị Hiền không đủ điều kiện để hưởng bảo hiểm thất nghiệp. “Cũng đành thôi, không biết làm sao cả. Lúc đó mà không nghỉ thì cũng không đi làm nổi” – chị chia sẻ.

Hai câu chuyện chỉ là lát cắt nhỏ trong bức tranh rộng lớn về tình trạng nhiều người lao động thiếu hiểu biết pháp lý, từ đó vô tình đánh mất tấm lưới an sinh vốn được thiết kế để bảo vệ họ trong những giai đoạn khó khăn nhất.

Nhận thức chưa đầy đủ về trợ cấp thất nghiệp

Luật sư Dương Lê Ước An (Công ty Luật Hợp danh Đại An Phát) chỉ ra nhiều hiểu lầm phổ biến khiến người lao động đánh mất quyền lợi bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), dù đã đóng đầy đủ.

“Hiểu lầm lớn nhất là nhiều người vẫn tách rời khái niệm bảo hiểm thất nghiệp và trợ cấp thất nghiệp, cho rằng đó là hai chế độ khác nhau. Trong khi thực tế, trợ cấp thất nghiệp chỉ là một trong bốn chế độ thuộc BHTN, bên cạnh hỗ trợ tư vấn, giới thiệu việc làm; hỗ trợ học nghề; và hỗ trợ đào tạo, nâng cao kỹ năng nghề cho người lao động hoặc doanh nghiệp” luật sư An phân tích.

Một nhầm lẫn khác rất phổ biến là người lao động cho rằng cứ nghỉ việc là được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Tuy nhiên, Luật Việc làm 2013 quy định rõ: Để được nhận khoản này, người lao động phải đáp ứng đồng thời nhiều điều kiện, như đã đóng BHTN đủ thời gian, chấm dứt hợp đồng đúng quy định, nộp hồ sơ trong vòng 3 tháng kể từ ngày nghỉ việc và chưa có việc làm sau 15 ngày, trừ một số trường hợp đặc biệt.

Cũng theo luật sư An, không ít người lao động hiểu nhầm rằng tiền BHTN đã đóng sẽ được hoàn lại, hoặc có thể nhận trợ cấp cho đến khi tìm được việc làm mới. Trong khi đó, thời gian nhận trợ cấp thất nghiệp bị giới hạn: cứ 12 tháng đóng BHTN được tính hưởng một tháng trợ cấp, tối đa không quá 12 tháng. Mức hưởng mỗi tháng bằng 60% mức bình quân tiền lương 6 tháng liền kề, nhưng cũng bị giới hạn không vượt quá 5 lần mức lương cơ sở hoặc lương tối thiểu vùng tùy theo đối tượng.

Một điểm quan trọng khác thường bị bỏ qua là người hưởng trợ cấp thất nghiệp vẫn được tiếp tục hưởng bảo hiểm y tế, do quỹ BHTN chi trả. Quyền lợi này rất thiết thực nhưng không phải ai cũng nắm được.

Giải thích vì sao nhiều người chỉ quan tâm đến khoản trợ cấp tiền mặt mà bỏ qua các chính sách hỗ trợ học nghề, giới thiệu việc làm, luật sư An cho rằng có nhiều nguyên nhân: nhu cầu tài chính cấp bách khi mất việc; thiếu thông tin; thủ tục tiếp cận còn rườm rà; tâm lý thụ động và sự hoài nghi về chất lượng các chương trình hỗ trợ. “Pháp luật đã quy định đầy đủ các chính sách, nhưng thực tế triển khai và nhận thức của người lao động về các quyền lợi ngoài trợ cấp tiền mặt vẫn còn nhiều hạn chế,” luật sư An nhận định.

Luật sư An dẫn chứng trường hợp chị A – một lao động từng đóng đủ thời gian BHTN nhưng lại mất trắng quyền lợi chỉ vì nộp hồ sơ quá hạn. “Chị A nghỉ việc và nghĩ rằng có thể nộp hồ sơ bất kỳ lúc nào. Đến khi chị nộp thì đã quá thời hạn 3 tháng theo luật, và bị từ chối. Đây là một trong rất nhiều trường hợp đáng tiếc mà tôi từng gặp,” ông nói.