“Xuân Như là người đa tài, anh còn là một trong số những người có dụng công vào việc nghiên cứu, tìm hiểu về cách khắc ấn chương thời cổ, là một trong số không nhiều những người giỏi về khắc ấn hiện nay. Bên cạnh đó, anh còn khắc hoành phi, câu đối, văn bia, từng phục dựng một số văn bia cổ, tiêu biểu như văn bia chùa Nhật Chiêu, xã Liên Châu, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc….”
Trên đây là những lời chia sẻ của TS Phạm Văn Ánh - Viện Nghiên cứu Văn học, một trong những giám tuyển các kỳ sát hạch Thư pháp tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám hàng năm về nhà thư pháp Xuân Như khi biết tôi có ý định tìm hiểu về công việc của người tạo khắc bia đá Hán Nôm ngày nay.
Phong khí cổ bi
Có lẽ trong giới hiếm có người nào đủ cả “Thi - Thư - Họa - Ấn - Bi” (làm thơ - viết thư pháp - vẽ tranh - khắc ấn triện và khắc bia đá) như Xuân Như. Là một trong những người hoạt động thư pháp, anh đã dành nhiều công sức tìm hiểu, nghiền ngẫm, lâm tập tác phẩm của nhiều danh gia thư pháp, với nhiều thể chữ, phong cách chữ khác nhau bao gồm các thể Triện, Lệ, Khải, Hành, Thảo, Ngụy bi, Sấu kim, chữ Khải thời Lê…
Nhà thư pháp Xuân Như tạo khắc bia
Ở mỗi thể, phong cách, anh đều thể nhập và đạt được những thành tựu đáng kể, đặc biệt là về chữ Hành, lối chữ Khải của Ngụy bi với cách viết riêng, cả chữ Sấu kim của Tống Huy Tông và lối chữ Khải thường thấy trên sắc phong đời Lê.
Cũng có vài dịp dưới “Thính vũ hiên” ven Hồ Tây, ngồi trò chuyện cùng Xuân Như về thư pháp, về khắc ấn triện. Lần này, khi những ngọn gió xuân Đinh Dậu chớm về, chúng tôi chia sẻ với nhau về một chủ đề mới: Tạo tác, khắc bia đá Hán Nôm. Kết thúc năm 2016, Xuân Như đã hoàn thành tạo khắc 3 tấm bia tại cụm di tích làng Nhật Chiêu, xã Liên Châu, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc.
Làng Nhật Chiêu nằm ven bờ tả sông Hồng, là vùng đất cổ, có truyền thống văn hiến lâu đời có truyền thống khoa cử.
Làng khoa bảng này còn có chùa Huyền Cổ là một di tích đẹp và rất quy mô. Trước đây chùa còn bia đá Huyền Cổ tự hậu phật bi ký, khắc năm Cảnh Thịnh thứ sáu (1797) nhưng nay đã mất. May mắn là thác bản vẫn còn được bảo lưu tại Thư viện Viện nghiên cứu Hán Nôm. Chính trên cơ sở thác bản này, Xuân Như đã tiến hành phục chế trên tinh thần thể hiện đúng dạng thức bia cũ, và đưa lên đó phong cách chữ viết đặc trưng một thời mà đến giờ chúng ta vẫn còn thấy nhiều trên những sắc phong quý.
Theo TS Phạm Văn Ánh: “Nhờ tinh tường lối chữ viết của thời Lê trung hưng, lại tự tay viết và khắc bia nên văn bia do Xuân Như phục chế đảm bảo về nội dung và phong cách văn tự. Có thể nói đây là trường hợp đặc biệt bởi xưa nay, thông thường người viết chữ trên bia và người khắc chữ là hai người khác nhau nên đôi khi, người khắc không giữ được nguyên vẹn tinh thần của nguyên tác. Đến nay, những người khắc bia chữ Hán mà đạt là vô cùng hiếm, do đó, thông thường các văn bia phục chế không đảm bảo độ chuẩn xác và thẩm mĩ. Do vậy, phục chế văn bia cổ như Xuân Như đã làm là trường hợp rất hiếm, rất đặc biệt”.
“Kế vãng khai lai”
Bia đầu tiên Xuân Như tạo khắc là bia hậu Phật, viết và khắc theo lối chữ Hành, phỏng theo thư phong đời Tống của Mễ Phất - một thư pháp gia nổi tiếng đương thời. Hoa văn phỏng theo đời Mạc. Trong lịch sử, các công đoạn từ thiết kế hoa văn, khắc hoa văn, viết bi ngạch, viết chữ và khắc chữ… đều được phân tách từng người một làm từng công đoạn riêng rẽ. Xuân Như đã thành công khi lần đầu tiên một người làm hoàn chỉnh các công đoạn đó.
Bia đá Xuân Như đã tạo khắc thành công
Thành công tạo khắc bia đầu tiên, Xuân Như bắt tay vào phục cổ bia Huyền Cổ tự Hậu phật bi ký đời Cảnh Thịnh triều Tây Sơn nhưng đã bị hủy hoại và không còn dấu tích từ thời kỳ tiêu thổ kháng chiến. Thác bản còn lưu tại Thư viện Hán Nôm là điều may mắn thứ nhất. Một điều may mắn khác là địa phương còn giữ được một bia là Huyền Cổ tự Phổ Đà bi đời Lê niên hiệu Chính Hòa.
Về niên đại có thể nói là không quá cách xa với bia bị mất. Vì thế, người tạo khắc và địa phương đã thống nhất làm theo mẫu hoa văn và phong cách chữ khắc trên bia hiện còn để thấy phong khí một thời vẫn còn hiện hữu khi đặt hai bia cạnh nhau trong nhà bia vừa cân đối vừa hài hòa tương xứng.
“Về thể chữ, tôi viết và khắc lối chữ Khải thời Lê là khá tương đồng với niên đại và thời gian. Chữ Khải thời Lê lâu nay cũng chưa có một di tích nào trùng tu hay làm mới, làm lại một cách nghiêm chỉnh, thành công mặc dù có người viết chữ rất tốt. Tôi cố gắng làm. Bia ấy phục dựng lại, tái tạo lại, mang được phong khí của bia cũ, có thể nói tương đối thành công”, Xuân Như cho biết.
Bia đá Xuân Như đã tạo khắc thành công
Đến bia thứ ba thì thử thách lại đến một phen. Sau nhiều ngày suy nghĩ, phải làm thành một tấm bia vẫn xứng tầm nhưng cũng không lệch quy chuẩn khi đưa cái mới, cái khác vào so với lệ cũ khắc bia ở Việt Nam, Xuân Như đã quyết định chọn chữ Thảo.
Ba tấm bia được tạo khắc đều mang tính chất đánh dấu mốc trong việc viết chữ và khắc bia. Ý thức được điều đó nên cả người khắc bia lẫn người viết văn bia đều cố gắng, quyết tâm thực hiện. Văn bia do TS Phạm Văn Ánh soạn, Xuân Như có bổ sung thêm một chút để đủ 1.126 chữ Hán.
ThS Nguyễn Đức Bá (giảng sư tại Nhân Mỹ học đường) chia sẻ: Việc đục bia thì có lẽ cũng không quá lạ so với việc hiển thị trên đá, có chăng thì công cụ tinh diệu hơn và đủ chủng loại hơn để có được uyển chuyển từng nét đại tiểu. Một người có kiến thức về Hán Nôm và thư pháp, lại đặc biệt có mắt nhìn hội họa thì việc thể hiện sẽ ưu khoát hơn chỉ là người thuần đục đá. Xuân Như hội tụ đủ các yếu tố của một người thợ khắc đá, lại thổi được cái hồn vào từng nét chạm khắc khiến cho nôi dung hiển thị lên bia càng thêm giá trị.
Bia đá Xuân Như đã tạo khắc thành công
Còn bàn về thể thức chữ Thảo mà Xuân Như thể hiện, theo ThS Nguyễn Đức Bá: “Có lẽ đây là bước “kế vãng khai lai” (kế tục cái cũ, mở ra điều mới) đột phá mới so với cổ nhân. Bia chữ Thảo hiện có thể nói là hiếm, ta thấy trên ma nhai, vách động, hay những nơi sáng tạo thơ văn của tiền nhân xưa. Bởi xưa nay thì lối chữ Thảo có thể gọi là “hạng sang”, không phải ai cũng đọc và hàm thụ được, dù nó truyền tải giá trị nghệ thuật cao. Và Xuân Như đã làm được là để có thể thành một bia có phong cách, lề lối, thể thức, như thế rõ ràng vượt ra khái niệm “chơi” thì đây có lẽ là điều trân quý. Có thể nâng tầm giá trị của nội dung, hình thức văn bia và có thể nâng giá trị, sự phong phú đa dạng của bia đá cũng như tầm vóc của khái niệm “văn bia Việt Nam” lên một bước mới, một tầm mới”.
| Tạo dấu mốc trong lịch sử chế tác văn bia Việt Nam “Có thể nói rằng tôi đã làm hết sức mình, với khả năng của mình để cho ra được những sản phẩm tốt nhất. Ở góc độ văn hóa và nghệ thuật tôi coi ba tấm bia đá này là những tác phẩm nghệ thuật mang trên mình nó nhiều nội dung, nhiều ý nghĩa. Cùng với em trai tôi là Vũ Cao Sơn tạo khắc, khi làm xong chúng, tôi không hổ thẹn. Khi đi đầu, điều chắc chắn là sẽ không tránh khỏi những điều chưa hoàn thiện, nhưng tôi cố gắng hết sức mình để tạo ra một dấu mốc trong lịch sử thư pháp cũng như lịch sử chế tác văn bia ở Việt Nam.” Nhà thư pháp Xuân Như - Vũ Thanh Tùng |
