"Chiếc hộp ký ức" của dân tộc
Trong nhịp chảy miệt mài của thời gian, những bảo tàng, không gian trưng bày nghệ thuật như "chiếc hộp ký ức" cất giữ dữ liệu lịch sử. Ở đó, lịch sử không chỉ được kể lại qua các trang sách mà hiện lên bằng màu sắc, đường nét, hình khối... Những câu chuyện lịch sử được tái hiện một cách sáng tạo, để thế hệ sau có thể cảm nhận, khám phá và hiểu về quá khứ theo một cách riêng.
Người lính xúc động ngắm những tác phẩm hội họa tại triển lãm mỹ thuật “Những ngày tháng lịch sử”. Ảnh: Đình Trung.
Trong không khí hào hùng của những ngày kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, triển lãm mỹ thuật “Những ngày tháng lịch sử” tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam được tổ chức như một lời tri ân quá khứ, tái hiện những chặng đường đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc qua 208 tác phẩm, trong đó có 197 tác phẩm hội họa, đồ họa, ký họa cùng 11 tác phẩm điêu khắc. Đây là lần đầu tiên Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam trưng bày tương đối đầy đủ các sáng tác tiêu biểu về đề tài kháng chiến, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với sự góp mặt của nhiều thế hệ họa sĩ, nhà điêu khắc từ thời Mỹ thuật Đông Dương cho đến giai đoạn đương đại.
Các tác phẩm trưng bày trải dài nhiều giai đoạn, tái hiện hiện thực chiến đấu và đời sống qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Người xem bắt gặp hình ảnh những chiến sĩ đặc công, nữ du kích, dân quân, bà mẹ dân tộc, anh nuôi… được khắc họa bằng đường nét dung dị nhưng giàu sức lay động.
Không chỉ dừng lại ở giá trị nghệ thuật, mỗi tác phẩm là một “chứng nhân” ghi lại thời khắc gian khó, hào hùng. Bức “Điện Biên Phủ trên không” của Nguyễn Thuận khắc họa chiến công trên bầu trời Hà Nội năm 1972; tranh sơn mài “Giải phóng Buôn Ma Thuột” của Trần Hữu Chất tái hiện bước ngoặt mùa Xuân 1975; ký họa chiến trường của họa sĩ - Đại tá Lê Huy Toàn mang đến những nét vẽ chân thực từ đời sống chiến sĩ nơi tiền tuyến. Những tác phẩm làm sống dậy những năm tháng oanh liệt, đồng thời tôn vinh vẻ đẹp bình dị của người lính, người dân - những nhân vật âm thầm làm nên lịch sử.
Bảo tàng, vì thế không chỉ là nơi trưng bày hiện vật, mà còn là “chiêc hộp ký ức” của dân tộc. Mỗi tác phẩm mỹ thuật, mỗi bức tranh hay bức tượng, là một lát cắt ký ức được lưu giữ bằng ngôn ngữ nghệ thuật, mang đến trải nghiệm trực quan và cảm xúc mạnh mẽ.
Ở chiều sâu hơn, bảo tàng còn góp phần nuôi dưỡng tinh thần yêu nước và ý thức trách nhiệm công dân. Như Đại tá Lê Vũ Huy, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam nhấn mạnh: triển lãm là dịp giáo dục truyền thống, tạo động lực thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới.
Trong bối cảnh công nghệ số khiến người trẻ quen dần với thế giới ảo, việc bước vào không gian bảo tàng, đối diện trực tiếp với những tác phẩm “thấm mùi khói lửa” chính là cơ hội để họ cảm nhận lịch sử một cách trực quan. Bảo tàng, theo nghĩa đó, không chỉ lưu giữ ký ức, mà còn mở ra ánh sáng dẫn đường cho thế hệ hôm nay và mai sau.
Nơi đối thoại giữa quá khứ và hiện tại
Nếu như thế hệ đi trước coi bảo tàng, triển lãm như nơi ôn lại ký ức, thì với người trẻ hôm nay, đây còn là nơi đối thoại giữa quá khứ và hiện tại. Họ đến với bảo tàng, triển lãm không chỉ để “xem tranh” hay “ngắm tượng”, mà còn để tìm kiếm một mối liên hệ với lịch sử dân tộc.
Minh Anh, sinh viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, chia sẻ sau khi tham quan triển lãm: “Trước đây em chỉ biết đến chiến thắng Buôn Ma Thuột qua sách lịch sử, nhưng khi đứng trước bức tranh sơn mài khổ lớn, em có cảm giác như đang sống trong khoảnh khắc đó. Từ ánh mắt, dáng hình nhân vật, em hiểu rõ hơn ý nghĩa của chiến thắng ấy, không chỉ là một mốc lịch sử mà là khát vọng tự do của cả dân tộc”.
Ngày càng có nhiều bạn trẻ quan tâm và thích thú khi đến với bảo tàng, triển lãm, khu trưng bày. Ảnh: Nguyễn Quỳnh.
Không ít bạn trẻ khác lại tìm thấy sự gắn kết với hiện tại qua những tác phẩm về biển đảo, nơi mà vấn đề chủ quyền đang là câu chuyện thời sự. Chia sẻ cảm xúc trong lần đầu tiên tham quan triển lãm “Những ngày tháng lịch sử”, Hoài Nam, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, bày tỏ: “Những tác phẩm như ‘Hiên ngang Trường Sa’ hay ‘Bình minh nhà giàn DK1’ khiến em thấy rõ hơn trách nhiệm của thế hệ trẻ hôm nay. Không chỉ học để biết, mà phải học để hành động, để góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo”.
Qua những chia sẻ ấy, có thể thấy người trẻ không đứng ngoài lịch sử. Họ tiếp nhận lịch sử theo cách của mình, bằng sự tò mò, bằng xúc cảm trực tiếp, bằng nhu cầu tìm thấy một “sợi dây liên kết” với quá khứ để lý giải hiện tại và định hình tương lai.
Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận thực tế rằng thói quen đến bảo tàng của giới trẻ chưa phổ biến. Nhiều bạn vẫn cho rằng bảo tàng khô khan, thiếu hấp dẫn so với các loại hình giải trí khác. Điều này đặt ra yêu cầu đổi mới cách thức trưng bày, thuyết minh và truyền thông để bảo tàng trở thành điểm đến thân thiện, hấp dẫn hơn. Ứng dụng công nghệ số, tổ chức các hoạt động tương tác, kết nối triển lãm với chương trình học đường hay hoạt động cộng đồng sẽ là cách để đưa bảo tàng đến gần người trẻ.
Triển lãm “Những ngày tháng lịch sử” cho thấy, khi nội dung được đầu tư, khi hiện vật và tác phẩm được đặt trong ngữ cảnh phong phú, người trẻ sẵn sàng đến và tiếp nhận lịch sử một cách tự nhiên. Họ ra về không chỉ với những bức ảnh chụp “check-in”, mà quan trọng hơn, với niềm tự hào và sự thấu hiểu về cội nguồn dân tộc.
Bảo tàng, triển lãm là nơi lưu giữ ký ức, nhưng không chỉ để nhớ. Đó còn là không gian để thế hệ hôm nay tìm thấy chính mình trong mạch nguồn dân tộc. Với người trẻ, mỗi lần bước chân vào bảo tàng là một lần mở ra cánh cửa đối thoại với lịch sử, để hiểu, để trân trọng, và để tiếp nối.
Diễn ra đúng dịp những ngày lễ lớn của dân tộc, triển lãm “Những ngày tháng lịch sử” không chỉ là không gian nghệ thuật giàu sức gợi mà còn là hành trình ký ức, khơi dậy niềm tự hào và ý thức trách nhiệm trong mỗi người dân. Những bức tranh, tượng điêu khắc ở đây vừa tỏa sáng giá trị thẩm mỹ, vừa là lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về sự hy sinh, cống hiến của cha anh, tiếp thêm sức mạnh để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới.
