Từ năm 2022, 33 cộng đồng Waorani và 47 cộng đồng Kichwa (người bản địa tại khu vực Amazon thuộc lãnh thổ Ecuador) đã hợp tác với Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên (TNC) triển khai cơ chế quản lý 371.380 ha đất và nước, bao gồm ba con sông Nushiño, Curaray và Villano.
Mô hình này tập trung duy trì dòng chảy tự nhiên, chất lượng nước và tính kết nối sinh thái, bảo vệ 1.860 km sông khỏi khai khoáng, phá rừng và tạo hành lang cho khoảng 200 loài cá. Liên kết với Vườn quốc gia Yasuní, mạng lưới này không chỉ chặn đứng các mối đe dọa hiện hữu mà còn khẳng định vai trò lãnh đạo của người bản địa trong gìn giữ những “mạch sống” của Amazon.
Các chuyên gia bảo tồn của TNC đã phối hợp với cộng đồng bản địa ở khu vực Amazon thuộc Ecuador để bảo vệ nguồn nước ngọt. Ảnh: TNC.
Hành trình bảo tồn này được xây dựng trên sự đồng thuận và lắng nghe. Các cuộc thảo luận và hội thảo tại từng bản làng giúp mô hình phản ánh trọn vẹn giá trị và nhu cầu địa phương.
“Để phát triển chiến lược lâu dài cho các hệ thống sông ngòi năng động, thế giới phải lắng nghe tiếng nói của người bản địa”, bà Gabriela Celi, chuyên của TNC, nhấn mạnh.
Tuy nhiên, các cộng đồng nơi đây vẫn đối mặt nhiều thách thức: Hạn hán nghiêm trọng do biến đổi khí hậu, nạn phá rừng, khai thác dầu và khoáng sản ở thượng nguồn. Nhiều loài cá da trơn – nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng của người dân – đã giảm mạnh vì ô nhiễm và đánh bắt bằng thuốc nổ.
Trước biến động ấy, tri thức truyền thống vẫn là kim chỉ nam.
“Từ xưa chúng tôi tin có Yakumama – con trăn khổng lồ bảo vệ dòng nước. Để cá quay về, chúng tôi phải giữ nước sạch”, bà Yolanda Vargas, một phụ nữ Kichwa, chia sẻ.
Bài học từ Amazon Ecuador nhắc nhở rằng bảo vệ nguồn nước bền vững không chỉ dừng ở các khu bảo tồn hay chính sách, mà quan trọng hơn là củng cố quyền và năng lực của những người gắn bó sâu sắc nhất với các dòng sông. Chỉ bằng sự hợp tác tôn trọng và lắng nghe, con người mới có thể bảo vệ những mạch sống quý giá của hành tinh.
