Năm 2022, cộng đồng quốc tế đã cam kết một mục tiêu đầy tham vọng: bảo vệ ít nhất 30% diện tích đất và biển trên toàn cầu vào năm 2030, thường gọi là mục tiêu 30x30. Tuy nhiên, theo các nghiên cứu trong năm 2025, thế giới đang tụt lại rất xa so với lộ trình này.
Hiện nay, chỉ khoảng 8% đại dương toàn cầu nằm trong các khu bảo tồn biển (gọi tắt là MPA) với mức độ quản lý khác nhau. Trong khi đó, để đạt mục tiêu 30x30, các chuyên gia ước tính cần bổ sung thêm khoảng 190.000 MPA quy mô nhỏ ở vùng ven bờ và 300 MPA lớn ở vùng xa khơi từ nay đến 2030. Con số này tương đương với việc phải thành lập 85 khu bảo tồn mới mỗi ngày trong 5 năm tới.
Một con cá voi lưng gù trồi lên mặt nước để săn mồi, xung quanh là đàn chim biển chao lượn. Các chuyên gia cảnh báo rằng nếu thiếu những khu bảo tồn biển hiệu quả, cảnh tượng phong phú của đại dương như thế này sẽ ngày càng hiếm gặp. Ảnh: Annika Hammerschlag
Juan Mayorga, nhà khoa học dữ liệu biển của National Geographic Pristine Seas, đồng tác giả nghiên cứu, nhận định: “Phân tích trên hơn 13.000 MPA toàn cầu cho thấy khoảng cách giữa cam kết và hành động thực sự rất lớn”.
Khu bảo tồn biển được ví như “vườn quốc gia dưới nước”, nơi các hoạt động con người được kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo vệ hệ sinh thái, đa dạng sinh học và di sản văn hóa biển. Một số MPA cấm hoàn toàn việc khai thác, đánh bắt hay khai thác dầu khí, trong khi một số khác cho phép sử dụng bền vững ở mức hạn chế.
Trong nỗ lực bảo vệ đại dương, tại Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc, nhiều quốc gia đã công bố những cam kết mới. Colombia mở rộng bảo vệ hai rạn san hô xa xôi ở Caribe với diện tích 3.800 km². Tanzania công bố hai MPA mới quanh đảo Pemba, bảo vệ rạn san hô, cỏ biển, rừng ngập mặn và loài cá mập nguy cấp. Đặc biệt, Tổng thống Polynesia thuộc Pháp thông báo việc thành lập khu bảo tồn biển lớn nhất thế giới, gần 5 triệu km2, bao gồm cả vùng đảo Society và Gambier.
Dù vậy, các chuyên gia cảnh báo tiến độ thực hiện các cam kết bảo vệ đại dương vẫn còn chậm. Nhiều MPA tồn tại chỉ trên giấy, thiếu quản lý thực chất và để mặc cho hoạt động đánh bắt gây hại tiếp diễn. Tại Liên minh châu Âu, 80% khu bảo tồn được đánh giá không có tác dụng bảo vệ hiệu quả.
Enric Sala, nhà sáng lập National Geographic Pristine Seas, nhấn mạnh: “Chúng ta đã có quá nhiều hội nghị với những bài phát biểu và ý định tốt đẹp, nhưng bây giờ cần hành động thực sự. Nếu không có biện pháp hiệu quả, đại dương sẽ không thể tiếp tục nuôi dưỡng chúng ta, đặc biệt là các cộng đồng ven biển vốn đã chịu tác động nặng nề từ khai thác quá mức và biến đổi khí hậu.”
Mục tiêu 30x30 là một cột mốc quan trọng để bảo vệ hành tinh xanh. Nhưng để đạt được, cần sự cam kết chính trị mạnh mẽ hơn, đầu tư tài chính lớn hơn và đặc biệt là quản lý thực thi nghiêm túc tại từng khu bảo tồn.
