Việc đạt đủ 60 quốc gia phê chuẩn Hiệp ước Biển cả đã kích hoạt giai đoạn đếm ngược 120 ngày để hiệp ước chính thức có hiệu lực – đánh dấu một cột mốc lịch sử trong nỗ lực bảo vệ các vùng biển nằm ngoài quyền tài phán của bất kỳ quốc gia nào.
Hiệp ước Biển cả là công cụ quan trọng để thực hiện mục tiêu “30x30” – cam kết quốc tế bảo vệ 30% diện tích đất liền và biển của hành tinh vào năm 2030. Ảnh: WWF Malaysia.
Hiệp ước Biển cả là khuôn khổ pháp lý toàn cầu đầu tiên nhằm bảo vệ đa dạng sinh học ở vùng biển quốc tế, khu vực chiếm gần hai phần ba diện tích đại dương và gần một nửa bề mặt Trái đất. Khu vực này là nơi cư trú của vô số loài sinh vật biển và đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa khí hậu, hấp thụ nhiệt và khí CO2, đồng thời tạo ra một nửa lượng oxy con người hít thở. Hiệp ước cũng là công cụ quan trọng để thực hiện mục tiêu “30x30” – cam kết quốc tế bảo vệ 30% diện tích đất liền và biển của hành tinh vào năm 2030.
Văn kiện này thiết lập quy trình pháp lý để các quốc gia thành lập khu bảo tồn biển trên vùng biển quốc tế, ban hành quy tắc quản lý các hoạt động có nguy cơ tàn phá như khai thác khoáng sản dưới đáy biển hay các dự án can thiệp khí hậu. Hiệp ước cũng mở ra khung hợp tác về chia sẻ công nghệ, cơ chế tài chính và nghiên cứu khoa học giữa các quốc gia.
Các quyết định quan trọng sẽ được thông qua theo cơ chế đa phương tại các Hội nghị các Bên (COP), thay vì do từng quốc gia đơn lẻ quyết định. Trong vòng một năm sau khi hiệp ước có hiệu lực, các nước thành viên sẽ họp để thống nhất kế hoạch triển khai, cơ chế tài chính và giám sát. Chỉ những quốc gia phê chuẩn trước thời điểm này mới có quyền biểu quyết, khuyến khích các nước nhanh chóng tham gia để bảo đảm tiếng nói trong giai đoạn thực thi.
Dù vậy, việc hiện thực hóa hiệp ước vẫn đối mặt nhiều thách thức, từ xây dựng cơ chế thực thi, huy động tài chính, đến nâng cao năng lực giám sát và tuần tra.
“Bạn cần những con tàu lớn hơn, nhiều nhiên liệu hơn, nhiều khóa đào tạo hơn và một hệ thống quy định hoàn toàn mới,” ông Johan Bergenas, Phó Chủ tịch cấp cao phụ trách đại dương của WWF, nhấn mạnh. “Hiệp ước mới chỉ là nền móng ban đầu, chặng đường khó khăn thực sự giờ mới bắt đầu.”
Hiện, sức mạnh thực thi của hiệp ước vẫn phụ thuộc vào việc các quốc gia lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nga và Nhật Bản có phê chuẩn hay không. Mỹ và Trung Quốc đã ký, thể hiện thiện chí ủng hộ mục tiêu của hiệp ước nhưng chưa ràng buộc nghĩa vụ pháp lý, trong khi Nhật Bản và Nga mới chỉ dừng ở mức tham gia đàm phán chuẩn bị.
