Các quốc gia trên thế giới đang tăng tốc khai thác than, dầu và khí đốt, làm mục tiêu khí hậu toàn cầu ngày càng xa vời, theo dữ liệu mới nhất công bố trong Báo cáo Khoảng cách sản xuất 2025 do Viện Môi trường Stockholm (SEI), Climate Analytics và Viện Phát triển bền vững quốc tế (IISD) thực hiện.
Trái ngược với cam kết tại các hội nghị khí hậu Liên hợp quốc về “chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch”, kế hoạch khai thác nhiên liệu hóa thạch của nhiều quốc gia đến năm 2030 còn cao hơn so với năm 2023. Nếu toàn bộ các dự án mới được triển khai, lượng than, dầu, khí được sản xuất sẽ gấp đôi mức cần thiết để giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu không quá 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Mỏ than lộ thiên Borodinsky gần Krasnoyarsk, Siberia, Nga đang có kế hoạch tăng cường khai thác than. Ảnh: Alexander Manzyuk
Emily Ghosh, Giám đốc chương trình SEI tại Mỹ, nhấn mạnh: "Việc khai thác nhiên liệu hóa thạch lẽ ra đã phải chạm đỉnh và bắt đầu đi xuống, song mỗi năm chậm trễ lại khiến khủng hoảng khí hậu thêm nghiêm trọng”.
Báo cáo phân tích 20 quốc gia sản xuất nhiên liệu hóa thạch lớn nhất, chiếm khoảng 80% sản lượng toàn cầu, gồm Mỹ, Nga, Ả Rập Saudi, Trung Quốc, Canada, Brazil, Úc và Anh. Chỉ có Anh, Úc và Na Uy dự kiến giảm sản lượng dầu khí vào năm 2030. Trong khi đó, 11/20 quốc gia được khảo sát đã gia tăng kế hoạch khai thác so với hai năm trước. Nga, Ấn Độ, Colombia và Úc đều lên kế hoạch mở rộng khai thác than, bất chấp tác động môi trường.
Mỏ than và nhà máy điện Loy Yang ở Victoria, Úc đang hoạt động hết công suất. Ảnh: Asanka Brendon Ratnayake
Neil Grant, chuyên gia Climate Analytics, cảnh báo: “Năng lượng tái tạo mới chỉ phát triển song song, chưa thay thế được nhiên liệu hóa thạch. Nếu không tăng tốc, chúng ta sẽ đối mặt với tổn thất môi trường và kinh tế nặng nề”.
Thực tế, điện khí hóa giao thông và sưởi ấm giúp giảm nhu cầu năng lượng sơ cấp, nhưng cũng có nguy cơ khiến nhiên liệu hóa thạch rẻ hơn, tạo hiệu ứng ngược. Grant nhấn mạnh: “Chúng ta đang ở những bước khởi đầu của chuyển dịch năng lượng, nhưng nhiều chính phủ vẫn tư duy theo lối cũ, bị chi phối bởi lợi ích của ngành dầu khí”.
Tại COP26 năm 2021, các nước đồng ý “giảm dần” than, và tại COP28 năm 2023, cam kết “chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch”, song, chưa có lộ trình cụ thể. Derik Broekhoff, tác giả chính của báo cáo, nhận định: “Trong khi nhiều quốc gia cam kết năng lượng sạch, thì nhiều nước khác lại đi ngược xu thế, lên kế hoạch khai thác nhiều hơn trước".
Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres sẽ kêu gọi các nước đưa ra cam kết giảm phát thải mới tại New York tuần này, trước thềm COP30 ở Brazil. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo các kế hoạch hiện tại không đủ để giữ thế giới trong giới hạn 1,5°C.
Theo Emily Ghosh, để đạt mục tiêu khí hậu, các chính phủ cần nhanh chóng cắt giảm đầu tư vào than, dầu, khí, chuyển dòng vốn sang năng lượng tái tạo và các mô hình công bằng, lấy cộng đồng làm trung tâm.
