Xếp hạng môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với hợp tác xã nông nghiệp

Mô tả rõ ràng bức tranh môi trường kinh doanh HTX nông nghiệp

Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết đang phối hợp với Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường hoàn thiện bộ chỉ số “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp” (PCGI) sau hai năm nghiên cứu và thí điểm tại 7 tỉnh, trước khi triển khai toàn quốc từ năm 2026.

Tại hội thảo tham vấn ngày 27/11, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, nhấn mạnh việc xây dựng PCGI là “một nhiệm vụ mang tính chiến lược”, được Chính phủ giao tại Nghị quyết 106/NQ-CP về phát triển kinh tế tập thể, HTX nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành. Ông cho rằng đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là “trách nhiệm chính trị của ngành nông nghiệp” trong việc tạo ra một công cụ phản ánh trung thực chất lượng điều hành của địa phương đối với kinh tế tập thể - khu vực có vai trò quan trọng với nông dân và phát triển bền vững.

Theo ông Thịnh, mục tiêu của PCGI là hình thành “một tấm gương phản chiếu chính sách”, giúp mỗi tỉnh nhìn thấy rõ mình đang ở đâu, mạnh - yếu điểm nào và cần cải thiện gì để HTX thực sự được hỗ trợ. Môi trường kinh doanh thuận lợi cho HTX, theo ông, chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với khu vực kinh tế tập thể. Điều này thể hiện qua cách bố trí nguồn lực, sự đồng hành, chất lượng hạ tầng - dịch vụ công, mức độ minh bạch, khả năng kết nối HTX với doanh nghiệp - ngân hàng và đặc biệt là thái độ của chính quyền khi HTX gặp khó khăn.

Nếu môi trường tốt, HTX mở rộng quy mô, nông dân tăng thu nhập, còn nông nghiệp có điều kiện chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Ngược lại, rào cản chính sách có thể khiến HTX trì trệ dù có nhiều chương trình hỗ trợ.

Ông Thịnh cho rằng việc đánh giá và công bố xếp hạng hằng năm sẽ tạo động lực cải cách, khuyến khích cạnh tranh lành mạnh giữa các tỉnh, giống như vai trò PCI với môi trường kinh doanh doanh nghiệp. Tuy nhiên, để bộ chỉ số đi vào vận hành, cần tiếp tục hoàn thiện ba nhóm vấn đề: tính hợp lý của cấu trúc 9 hợp phần - 48 chỉ tiêu; phương pháp thu thập và xác thực dữ liệu và lộ trình công bố kết quả sao cho vừa tạo động lực cải cách, vừa giữ tính xây dựng với địa phương.

ThS. Tạ Thu Trang, Trung tâm Thông tin và Dịch vụ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết PCGI được thiết kế để phản ánh hai chiều tác động: năng lực nội tại của HTX và chất lượng môi trường hỗ trợ của địa phương. Bộ chỉ số xuất phát từ thực tế rằng các công cụ đánh giá hiện nay như PCI và DDCI tập trung vào doanh nghiệp tư nhân, trong khi HTX nông nghiệp hoạt động dựa trên mô hình khác biệt, gắn với hàng nghìn hộ sản xuất nhỏ lẻ và chịu ảnh hưởng mạnh từ thể chế địa phương.

Kết quả thí điểm tại Sơn La, Hưng Yên, Nghệ An, Bình Định, Lâm Đồng, Đồng Nai và Đồng Tháp cho thấy PCGI có khả năng mô tả khá rõ bức tranh môi trường kinh doanh HTX. Một số tỉnh có điểm tích cực ở chỉ số nội tại như minh bạch tài chính, năng lực dịch vụ, hay liên kết chuỗi; trong khi các nhóm liên quan đến hạ tầng, logistics, tiếp cận vốn và chất lượng dịch vụ công vẫn còn thấp.

Từ kết quả thí điểm, nhóm nghiên cứu đề xuất tinh gọn cấu trúc PCGI theo hướng dễ sử dụng hơn; tăng tỷ trọng phản ánh trực tiếp từ HTX; bổ sung chỉ tiêu về chuyển đổi số, kinh tế xanh và thích ứng khí hậu; đồng thời chuẩn hóa quy trình thu thập - xử lý dữ liệu và đẩy mạnh khảo sát điện tử.

Bảo đảm tính khoa học và minh bạch khi triển khai toàn quốc

Ở góc độ kỹ thuật đánh giá, ông Đinh Tuấn Minh, đại diện Công ty Viet Analytics, đơn vị tư vấn xây dựng phương pháp PCGI, cho rằng bộ chỉ số chỉ thành công khi bảo đảm “tính khoa học, minh bạch và khả năng so sánh giữa các địa phương”. PCGI 2026 sẽ áp dụng quy trình 7 bước từ hoàn thiện công cụ, tập huấn địa phương, thu thập dữ liệu sơ cấp - thứ cấp, đến chuẩn hóa và xếp hạng theo thang điểm 0-100.

Theo ông Minh, khó khăn lớn nhất nằm ở chất lượng dữ liệu. Tỷ lệ phản hồi của HTX giữa các tỉnh không đồng đều; năng lực tổng hợp của một số Sở Nông nghiệp và Môi trường còn hạn chế; dữ liệu hành chính chưa có cơ chế đối chứng độc lập; khảo sát trực tiếp tại những nơi thiếu hạ tầng công nghệ dễ dẫn tới sai lệch. Ông cho rằng PCGI sẽ chỉ thật sự trở thành bộ chỉ số quốc gia có giá trị khi quy trình cung cấp dữ liệu được chuẩn hóa, khảo sát điện tử được mở rộng và hệ thống dữ liệu trung tâm được hoàn thiện.

TS Nguyễn Anh Phong, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, nhấn mạnh PCGI muốn trở thành bộ chỉ số quốc gia đáng tin cậy thì cơ chế triển khai phải liên ngành, thống nhất và có quy trình rõ ràng.

Ông Phong cho biết năm đầu tiên triển khai toàn quốc (2026) sẽ là “phép thử năng lực hệ thống”, với quy mô khảo sát khoảng 9.000 HTX tại 34 tỉnh.

“Nếu chúng ta làm tốt, PCGI không chỉ là thước đo mà còn là cơ chế học hỏi và cải thiện liên tục, giúp HTX nông nghiệp phát triển đúng hướng, hiệu quả và bền vững hơn,” ông Phong nhấn mạnh.

Bảng điều khiển trực tuyến sẽ được kích hoạt để giám sát tỷ lệ phản hồi theo thời gian thực, hỗ trợ địa phương xử lý vướng mắc. Sau khi dữ liệu được làm sạch, mã hóa và tính điểm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường dự kiến công bố kết quả toàn quốc vào đầu năm 2027.

Tuy nhiên, thách thức vẫn hiện hữu khi dữ liệu từ các tỉnh chưa đồng đều, năng lực tổng hợp của cán bộ địa phương còn hạn chế, và cơ sở dữ liệu hành chính chưa thống nhất với dữ liệu sơ cấp từ HTX. Việc mở rộng khảo sát trên quy mô quốc gia cũng tạo áp lực lớn lên đội ngũ điều tra viên và hạ tầng kỹ thuật.

Để khắc phục, ông đề nghị đẩy mạnh số hóa toàn bộ quy trình; mở rộng khảo sát trực tuyến; tăng vai trò của các đơn vị nghiên cứu - tư vấn trong chuẩn hóa dữ liệu và ban hành hướng dẫn kỹ thuật ngay từ đầu để đảm bảo việc triển khai thống nhất giữa các tỉnh.