TRỰC TIẾP Diễn đàn 'Ứng dụng công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai'

Quyết tâm đến năm 2026 đưa bản đồ rủi ro thiên tai vào chỉ đạo phòng chống thiên tai

Trung tướng Lê Phúc Nguyên cho biết, thời gian qua Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai đã vận động lắp đặt hơn 900 trạm đo mưa của WATEC tại nhiều tỉnh, thành, hỗ trợ hiệu quả công tác cảnh báo thiên tai của các địa phương. Vì vậy, địa phương xung yếu có thể tiếp tục đăng ký để Quỹ xem xét, vận động hỗ trợ lắp đặt thêm.

Trung tướng Nguyên nhấn mạnh, trong phòng, chống thiên tai, cần tiếp cận theo hướng chủ động và đưa khoa học - công nghệ vào theo tinh thần Nghị quyết của Đảng. Hiện Quỹ đang triển khai các dự án tại Lào Cai, Hà Tĩnh, kết hợp lắp đặt trạm quan trắc và tập huấn cho các xã.

Trong đó Hà Tĩnh quyết tâm đến năm 2026 đưa bản đồ rủi ro thiên tai vào chỉ đạo phòng chống thiên tai. “Khi địa phương cung cấp dữ liệu và kịch bản cảnh báo chính xác, đây sẽ là cơ sở quan trọng để thử nghiệm, hoàn thiện mô hình và phần mềm cảnh báo. Chúng ta có thể xem xét thí điểm tại một số tỉnh khác để phát triển phần mềm, sau đó nhân rộng toàn quốc, giúp người dân chủ động phòng tránh thiên tai”, Trung tướng Lê Phúc Nguyên cho biết. “Tôi đề nghị nên có văn bản chính thức báo cáo Bộ Nông nghiệp và Môi trường và kế hoạch triển khai chi tiết, sớm đưa các ý tưởng vào thực tế”.

Cần xây dựng 1 cổng dữ liệu để thống nhất nguồn lực

Đánh giá cao ý nghĩa diễn đàn hôm nay, ông Bùi Quang Huy cho rằng cần duy trì thường xuyên bởi đây là kênh chia sẻ hiệu quả giữa Nhà nước, cơ quan quản lý và doanh nghiệp, giúp hiểu rõ nguồn lực để kết nối và sử dụng hiệu quả. Diễn đàn cũng tạo cơ hội để các bên có cái nhìn chung về công tác hỗ trợ và chỉ đạo điều hành của các cấp quản lý, đồng thời chia sẻ góc nhìn từ cộng đồng và địa phương.

“Công tác phòng, chống thiên tai cần được nhìn theo hướng tổng thể, bao trùm, với hệ thống kết nối dữ liệu thông tin đồng bộ. Tôi đề xuất nhân rộng mô hình như tại Hà Tĩnh, với 1 cổng dữ liệu để thống nhất nguồn lực, giúp mỗi tỉnh có hệ thống riêng nhưng vẫn cung cấp cái nhìn tổng quan trên toàn quốc.

Trong ứng phó thiên tai, cần bám sát diễn biến thời tiết theo thời gian thực, hỗ trợ kịp thời các địa phương có rủi ro cao. Đồng thời, sử dụng bản đồ rủi ro thiên tai như công cụ để đào tạo lực lượng xung kích, cũng như là kênh cảnh báo và công bố thông tin đến người dân”, ông nhấn mạnh.

Ông Huy cũng đề nghị các nhà khoa học và cơ quan nghiên cứu tiếp tục chia sẻ kết quả nghiên cứu với các cơ quan quản lý để đưa kiến thức khoa học vào thực tiễn, phát huy giá trị nghiên cứu trong phòng, chống thiên tai.

Sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu và tương tác trực tiếp với người dân

Theo ông Đặng Công Hưởng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh, hệ thống tiêu thoát nước đô thị hiện nay còn nhiều bất cập, trong khi hạ tầng thủy lợi, kênh mương và trạm bơm chưa đáp ứng thực tế. Nhiều khu đô thị và khu công nghiệp bị thiếu tính toán về lưu lượng nước mưa, khẩu độ cống thoát và khả năng chứa nước hàng năm, dẫn đến tình trạng mưa lớn nhưng trạm bơm không thể vận hành kịp thời.

Thực tế tại khu vực Mỹ Thái (Bắc Ninh), sau mưa lớn, nước vẫn đọng nửa tháng vì công trình hoàn trả không đúng theo quy hoạch, trong khi một số khu vực gần sông Thương, do chưa có đê bảo vệ, đã xảy ra hiện tượng ngập úng.

Phó Giám đốc Sở NN-MT Bắc Ninh nhấn mạnh, cần áp dụng hệ số tiêu thoát theo tiêu chuẩn nông nghiệp đã ban hành để tính toán hợp lý, đồng thời nâng cao quản lý hệ thống công trình thủy lợi và hạ tầng liên quan.

“Bên cạnh hạ tầng, công tác cảnh báo đến người dân cũng cần được cải thiện, sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu và tương tác trực tiếp để người dân có thể đánh giá, phản hồi về phần mềm cảnh báo. Chúng tôi mong muốn phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, các nhà khoa học, chuyên gia và doanh nghiệp để triển khai các đề tài nghiên cứu thực tiễn, phát triển phần mềm cảnh báo và quản lý nước hiệu quả, từ đó cung cấp nguồn nước sinh hoạt an toàn cho người dân trong thời điểm thiên tai”, ông chia sẻ.

Phối hợp với Zalo Việt Nam và Cục Viễn thông để cảnh báo người dân

Ông Nguyễn Tôn Quân, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai) cho rằng, trong tất cả các hoạt động, hoạt động dự báo, cảnh báo sớm trong giảm thiểu thiên tai rất quan trọng.

Phía Cục phối hợp chặt chẽ với Cục Khí tượng Thủy văn và đơn vị kho dữ liệu để triển khai chỉ đạo điều hành kịp thời, hiệu quả. Đại diện Cục mong muốn, công tác dự báo càng chi tiết thì hướng dẫn đến người dân cũng càng hiệu quả, và giúp đảm bảo an toàn tối đa.

Trước các đợt thiên tai, phía Cục phối hợp với Zalo Việt Nam và Cục Viễn thông, Bộ Khoa học và Công nghệ để cảnh báo người dân, hướng dẫn ứng phó bão. Bên cạnh đó, Cục cũng tham gia tập huấn cùng Quỹ Phòng, chống thiên tai nâng cao năng lực cho lực lượng phòng chống thiên tai, mong muốn có sự hỗ trợ để mở rộng thêm nhiều lớp để tăng cường năng lực cho lực lượng xung kích này.

Chia sẻ dữ liệu dự báo, đánh giá chuỗi thời gian về bão lũ, ngập lụt

Phát biểu tại diễn đàn, bà Nguyễn Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế Xây dựng và Đô thị (ICUE), Tổng hội Xây dựng Việt Nam, cho rằng giá trị của các hệ thống và dữ liệu về mưa lũ, ngập lụt càng trở nên quan trọng trong bối cảnh hầu hết tỉnh, thành đang phải đối mặt với bão lũ, ngập lụt và phải triển khai công tác quy hoạch tỉnh.

Bà nhấn mạnh nhu cầu rất lớn đối với các bộ tài liệu về chuỗi thời gian dự báo - đánh giá mưa, bản đồ ngập lụt và các bản đồ thiên tai tổng hợp để làm cơ sở nghiên cứu phục vụ phát triển đô thị. Theo bà Hạnh, trong đề án phát triển đô thị, khâu đánh giá điều kiện tự nhiên là yếu tố bắt buộc nhưng thời gian dài vừa qua việc phối hợp giữa các bộ, ngành trong đánh giá địa hình, thủy văn, địa chất… vẫn còn hạn chế.

Vì vậy, bà mong muốn Quỹ Cộng đồng Phòng, chống thiên tai cùng các tổ chức tham dự có thể phối hợp với Tổng hội Xây dựng để chia sẻ dữ liệu liên quan đến dự báo, đánh giá chuỗi thời gian về bão lũ, ngập lụt và các sự kiện thiên tai lớn.

Thu hẹp phạm vi dự báo thiên tai nhờ khoa học công nghệ

Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, các sự kiện như Diễn đàn là cơ hội để cơ quan chuyên môn tiếp cận và ứng dụng công nghệ mới, từ đó nâng cao hiệu quả dự báo và cảnh báo sớm. Đồng thời, công tác này giúp kết nối thông tin tới những khu vực khó tiếp cận, đặc biệt là các vùng sạt lở đất bị chia cắt, đảm bảo người dân kịp thời nhận cảnh báo.

Ông Khiêm nhấn mạnh, dự báo khí tượng thủy văn cần kết hợp dữ liệu quan trắc liên tục, từ mỗi giờ đến 30 phút một lần, tại những khu vực đang chịu ảnh hưởng để đưa ra nhận định chính xác, sát thực tế.

Trước đây, các vùng dự báo thường rộng nhưng nhờ ứng dụng công nghệ, phạm vi nhận định được thu hẹp, cảnh báo trở nên cụ thể và sát hơn với từng địa bàn. Hiện dự báo mưa vẫn là thách thức lớn. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm và áp dụng công nghệ từ các cơ quan khí tượng quốc tế để nâng cao hiệu quả dự báo, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.

Phần mềm hỗ trợ cứu trợ người dân vùng bị ảnh hưởng bởi thiên tai

Theo ông Nguyễn Tiến Dũng, Chủ tịch JCI Việt Nam, trong bối cảnh thiên tai ngày càng cực đoan, công nghệ số đóng vai trò thiết yếu không chỉ trong dự báo mà còn trong cảnh báo sớm, xác minh và điều phối phản ứng sau thiên tai.

Đáp ứng nhu cầu này, JCI Việt Nam đã xây dựng và triển khai nền tảng CuuTro.JCI.vn, hệ thống kết nối cứu trợ cộng đồng theo thời gian thực, hỗ trợ mục tiêu “ứng dụng công nghệ để giảm thiểu thiệt hại thiên tai”.

Nền tảng tập trung vào bốn chức năng chính: tiếp nhận thông tin ngay sau cảnh báo, hiển thị bản đồ cứu trợ thời gian thực, tự động kích hoạt lực lượng tại chỗ và xác minh minh bạch dữ liệu. Người dân có thể gửi tín hiệu “Cần giúp”, trong khi cá nhân, doanh nghiệp gửi “Muốn cho” khi có nguồn lực.

Bản đồ cứu trợ sẽ hiển thị rõ ràng các điểm cần hỗ trợ, điểm đã được cứu, kho hàng, điểm trú ẩn và nguồn lực chia sẻ từ người dân, giúp ưu tiên chính xác và hỗ trợ quyết định cho cơ quan chức năng. Hệ thống tự động gửi cảnh báo đến tình nguyện viên địa phương, đồng thời cập nhật trạng thái cứu trợ ngay khi hộ dân được hỗ trợ, đảm bảo minh bạch và hiệu quả phân bổ nguồn lực.

Thực tế triển khai, nền tảng đã ghi nhận gần 1.500 điểm “Cần giúp”, hỗ trợ 449 hộ dân xác nhận an toàn, huy động hơn 74 nhà hảo tâm và 99 điểm kiểm tra trực tiếp. Các chapter JCI đã cung cấp hơn 80 tấn hàng từ Đà Lạt, 2 xe hàng từ JCI Worldwide VN và hàng nghìn suất nhu yếu phẩm từ nhiều địa phương khác, chứng minh khả năng phản ứng nhanh và hiệu quả thực chiến của nền tảng.

“JCI Việt Nam đề xuất chính quyền địa phương phối hợp thông báo nền tảng đến xã/phường, cử đầu mối xác minh tại địa phương, kết nối dữ liệu với các điểm trú ẩn, kho hàng và trạm y tế, đồng thời khuyến khích các tổ chức thiện nguyện cùng tham gia.

Chúng tôi cam kết không thu phí, không thương mại hóa nền tảng, đồng thời, minh bạch dữ liệu và sát cánh lâu dài trong các hoạt động phòng chống, giảm nhẹ và phục hồi sau thiên tai, giúp người cần được nhìn thấy và người muốn giúp tiếp cận đúng nơi - đúng lúc”, ông Dũng chia sẻ.

* Trả lời cho câu hỏi sử dụng nền tảng CuuTro.JCI.vn khi không có internet, ông Nguyễn Tiến Dũng - Chủ tịch JCI Việt Nam, cho biết, thông thường người dân sẽ cập nhật tình hình cho người thân. Khi đó, người thân sẽ đưa dữ liệu lên nền tảng, giúp đội cứu hộ điều phối và sắp xếp hỗ trợ một cách tối ưu, đồng thời gửi định vị để lực lượng cứu hộ kịp thời tiếp cận.

Thực tế tại đợt lũ thứ hai ở Khánh Hòa, bà con đã tiếp cận nền tảng tốt hơn, tình hình cứu trợ diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, khi mất sóng hoặc gặp sự cố kết nối, team phát triển của JCI cũng mong muốn nhận được tư vấn từ các chuyên gia để xây dựng các giải pháp bền vững, đảm bảo nền tảng vẫn hoạt động ổn định ngay cả trong điều kiện khắc nghiệt.

Công nghệ hỗ trợ vận hành hồ chứa Nhật Bản được Việt hóa

Tại Diễn đàn, Hệ thống hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT do WeatherPlus phối hợp cùng Kyushu Electric Power phát triển được giới thiệu như nền tảng tính toán có 30 năm kinh nghiệm từ Nhật Bản và được bản địa hóa tại Việt Nam trong 5 năm.

HNT tích hợp dự báo mưa định lượng, mô hình thủy văn - thủy lực, mô phỏng vận hành đơn hồ và liên hồ, cùng cơ sở dữ liệu lớn thu nhận từ hơn 700 trạm quan trắc. Từ trung tâm vận hành đặt tại Hà Nội, hệ thống cung cấp thông tin thời gian thực cho hơn 50 nhà máy thủy điện và có khả năng mở rộng thành ứng dụng phục vụ quản lý, tư vấn và cảnh báo cộng đồng.

Các ví dụ thực tế cho thấy hiệu quả rõ rệt của HNT trong mưa bão cực đoan. Với bão Wipha, hệ thống gửi bản tin cho thủy điện Hủa Na trước đỉnh lũ 30 giờ, mô phỏng kịch bản đỉnh 7.300 m³/s và đánh giá tác động đến an toàn công trình, giúp hồ giữ lại khoảng 45% lượng nước về và cứu nhà máy Nậm Nơn khỏi nguy cơ ngập chỉ còn cách vài chục centimet.

Trong bão Kajiki, mô phỏng của HNT cho thấy mực nước sẽ không vượt ngưỡng nguy hiểm, giúp thủy điện Bái Thượng yên tâm vận hành và tránh được thiệt hại. TS Hà Ngọc Tuấn - Đại diện Liên danh Kyushu - Weatherplus, nhấn mạnh bài học lớn nhất sau ba năm thử nghiệm HNT trên các hồ lớn là tầm quan trọng sống còn của dữ liệu quan trắc và thông tin dự báo tin cậy.

“Vấn đề là chúng ta có dám đầu tư cho dữ liệu, cho con người và khoa học công nghệ hay không. Nếu làm tốt, hệ thống như HNT không chỉ giúp cắt, giảm và làm chậm lũ, bảo vệ công trình và hạ du, mà còn tối ưu hóa phát điện, tạo nguồn lực để tái đầu tư cho phòng chống thiên tai” TS Tuấn chia sẻ.

Đảm bảo người dân nhận được - hiểu được - biết cách làm - thực hiện được

Theo ông Bùi Quang Huy, Phó Giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng, chống thiên tai (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai - Bộ Nông nghiệp và Môi trường), thiên tai đang diễn biến ngày càng phức tạp, đòi hỏi cách tiếp cận mới và chủ động hơn trong ứng phó.

“Dù đã có nhiều nỗ lực và công nghệ được triển khai nhưng vẫn còn những hạn chế cần nhìn nhận thẳng thắn. Một trong những khó khăn lớn là vai trò của cấp xã ngày càng nặng nề hơn. Nếu trước đây chủ yếu thực thi theo chỉ đạo từ huyện thì hiện nay cấp xã vừa phải chỉ đạo, vừa trực tiếp tổ chức ứng phó. Việc liên kết giữa các xã và giữa xã với tỉnh cũng đặt ra thách thức do địa bàn rộng, nguồn lực không đồng đều”, ông Bùi Quang Huy nêu vấn đề.

Cùng với đó, ông Huy nhấn mạnh chuyển đổi số là yêu cầu cấp thiết nhưng nhiều địa phương còn nhầm lẫn giữa “ứng dụng công nghệ thông tin” và “chuyển đổi số”. Nếu chỉ có công nghệ mà con người không thay đổi tư duy, việc vận hành sẽ gặp hạn chế. Mục tiêu quan trọng nhất của cảnh báo sớm không chỉ là gửi thông tin mà phải đảm bảo người dân nhận được - hiểu được - biết cách làm - thực hiện được.

Hiện nay, Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng, chống thiên tai đang phát triển hệ thống giám sát thiên tai cấp tỉnh, thí điểm tại Hà Tĩnh, kết nối dữ liệu giữa trung ương - tỉnh - xã và cộng đồng. Hệ thống có hai giao diện: một dành cho người dân theo dõi diễn biến, nhận hướng dẫn ứng phó và phản hồi thông tin; một dành cho chỉ đạo điều hành, tích hợp dữ liệu thời gian thực, theo dõi tiến độ sơ tán dân và quản lý điểm an toàn trên bản đồ số.

Theo ông Huy, phần mềm hỗ trợ xây dựng phương án sơ tán dân đã được đưa vào diễn tập thực tế, giúp địa phương điều chỉnh kế hoạch theo diễn biến thiên tai thay vì dựa trên bản đồ giấy cố định. Mục tiêu cuối cùng của mọi công nghệ và mô hình là bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản, để người dân thực sự chủ động trước thiên tai.

Mô hình cảnh báo sớm đa kênh và tháp báo lũ “all in one”

Theo ông Lê Viết Xê, Phó Giám đốc Công ty CP Tư vấn và Phát triển kỹ thuật tài nguyên nước (WATEC), trước yêu cầu cấp bách của công tác cảnh báo sớm và xu thế chuyển đổi số trong xây dựng đô thị thông minh, hệ thống giám sát ngập lụt tự động VFASS được nghiên cứu và phát triển.

Hệ thống sử dụng cảm biến radar đo độ sâu ngập, kết nối với bộ thu thập dữ liệu Datalogger VFASS thông qua RS-485 hoặc LoRa và truyền tải liên tục qua mạng 3G/4G. Cụ thể, thiết bị hoạt động bằng năng lượng mặt trời, có nguồn dự phòng và tự động phát cảnh báo khi mực nước vượt ngưỡng hoặc khi phát hiện bất thường.

“Toàn bộ dữ liệu được xử lý trên nền tảng điện toán đám mây do WATEC phát triển, cho phép quản lý tập trung, phân tích dữ liệu lớn ở quy mô quốc gia và chia sẻ linh hoạt qua API. Người dân và chính quyền có thể theo dõi tình hình ngập lụt, nhận cảnh báo theo thời gian thực qua ứng dụng web và mobile”, ông Xê cho biết.

“Bên cạnh đó, VFASS có thể liên kết với trạm đo mưa, trạm đo mực nước và tháp báo lũ để tự động phát cảnh báo đa kênh khi lượng mưa, độ ngập hoặc mực nước vượt ngưỡng”. Tương tự VFASS, hệ thống trạm cảnh báo lũ quét và sạt lở đất được thiết kế theo chu trình khép kín từ: cảm biến - xử lý - truyền dữ liệu - hiển thị - cảnh báo, với nhiều ưu điểm như bảo hành trọn vòng đời thiết bị, sử dụng nền tảng điện toán đám mây giúp mở rộng linh hoạt, khả năng tương tác cao, kết nối IoT không giới hạn và sử dụng LoRa độc lập với nhà mạng.

Trong nhóm giải pháp này, VFASS tiếp tục cho thấy tính hiệu quả rõ rệt thông qua khả năng quan trắc mực nước theo thời gian thực, cảnh báo sớm đa kênh và mô hình tháp báo lũ “all in one” dễ triển khai tại khu dân cư và đô thị.

“Với hệ thống tự động hoá, giám sát tình trạng pin, kết nối, cảm biến và máy chủ, hệ thống cung cấp dữ liệu phục vụ mô hình dự báo lũ và xây dựng bản đồ ngập. Hiện hệ thống đã được triển khai với 140 tháp báo lũ, trạm giám sát ngập tự động và hơn 70 trạm cảnh báo trên cả nước, đồng thời xuất khẩu sang Philippines”, Phó Giám đốc WATEC chia sẻ.

"3 đúng - 3 sớm - 3 cấp độ" để chủ động ứng phó thiên tai

GS.TS Đỗ Đức Minh (Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội) trình bày giải pháp phát hiện nguy cơ sạt lở và mô hình khu dân cư an toàn, dựa trên dữ liệu địa chất, công nghệ học máy và hệ thống cảnh báo thời gian thực.

Những kết quả này được thử nghiệm tại thị trấn Mù Cang Chải - nơi liên tục xảy ra sạt lở đất, lũ quét và lũ bùn đá trong những năm gần đây. Theo nhóm nghiên cứu, Mù Cang Chải xuất hiện nhiều điểm trượt đất quy mô lớn ở các tổ dân phố và đồi móng ngựa. Một số vị trí bị đào cắt mái dốc khi xây nhà làm mất ổn định địa hình, trong khi một số khối trượt lớn lại gây nghẽn dòng chảy, dẫn đến lũ bùn đá.

Tình trạng này cho thấy việc đánh giá nguy cơ và cảnh báo sớm cần được tiến hành theo cách bài bản, dựa trên đặc điểm địa chất và hiện trạng dân cư. Nhóm đã xây dựng bộ tiêu chí đánh giá nguy cơ sạt lở, lập danh sách các hộ dân, cơ quan nằm trong vùng rủi ro cao.

Từ đó, mô hình khu dân cư an toàn được đề xuất trên cơ sở ba nguyên tắc: tuân thủ quy định hiện hành về đất đai và xây dựng; chủ động phòng ngừa - ứng phó; không để xảy ra thiệt hại về người và giảm tối đa thiệt hại tài sản.

Giải pháp được triển khai theo 5 bước gồm phân vùng nguy cơ, dự báo theo ngày, nhận biết nguy cơ tại thực địa, cảnh báo theo thời gian thực và xây dựng kịch bản ứng phó. Các bản đồ phân vùng được xây dựng bằng mô hình học máy Random Forest, cho phép nhận diện những khu vực có khả năng xảy ra sạt lở hoặc lũ quét với độ chi tiết cao.

Một điểm nhấn là ứng dụng “Sạt lở Việt Nam” trên Android và Ios, tích hợp bản đồ mưa, bản đồ nguy cơ và hệ thống cảnh báo theo giờ. Thiết bị đo mưa và còi cảnh báo đã được lắp đặt ở nhiều điểm như tổ 15 phường Đồng Tâm (cũ), bến xe Mù Cang Chải, Trường PTDT Bán Trú - Tiểu Học Khao Mang và đường Âu Cơ (Tổ Thanh Hùng, Phường Văn Phú).

GS. TS Đỗ Minh Đức cho rằng việc xây dựng khu dân cư an toàn trên đất dốc hoàn toàn khả thi khi kết hợp dữ liệu địa chất, hệ thống giám sát và ứng dụng di động. Ông nhấn mạnh ba bài học quan trọng: “3 sớm” (phát hiện sớm, cảnh báo sớm, hành động sớm), “3 đúng” (đúng người, đúng việc, đúng thời điểm) và “3 cấp độ” (có thông tin, hiểu thông tin, chuyển thông tin thành hành động). Đây sẽ là nền tảng để địa phương chủ động hơn trước các hiện tượng cực đoan ngày càng gia tăng.

Điều quan trọng nhất là biết phòng ngừa và chủ động tránh thiệt hại

Ông Lê Trọng Đảm, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường, cho rằng hoạt động của Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai đang ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong xã hội, nhất là khi nguồn lực Nhà nước chưa thể đáp ứng đầy đủ nhu cầu phòng chống thiên tai và xử lý khủng hoảng sau bão lũ.

Theo ông Đảm, ngay từ tên gọi, Quỹ đã thể hiện tầm nhìn sáng lập: nhấn mạnh hai chức năng cốt lõi là phòng và tránh. “Qua nhiều năm chứng kiến lũ lụt, điều quan trọng nhất là biết phòng ngừa và chủ động tránh thiệt hại”, ông nói.

Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai hiện có sự đồng hành của nhiều nhà tài trợ lớn, trong đó có Quỹ Thiện Tâm của Tập đoàn Vingroup. Bên cạnh đó, hàng nghìn người dân trên cả nước tự nguyện chuyển khoản ủng hộ quỹ, trong đó không ít trường hợp xin được giữ danh tính.

“Mọi khoản tiếp nhận đều được công khai, minh bạch. Đây chính là yếu tố tạo dựng niềm tin và thúc đẩy cộng đồng chung tay”, ông Đảm nhấn mạnh.

Ông Đảm cho rằng, việc mở rộng và lan tỏa các mô hình như Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai sẽ góp phần hỗ trợ trong củng cố tính bền vững trong chiến lược bảo vệ người dân, nhất là trong bối cảnh thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng.

Xây dựng hệ thống giám sát và điều hành theo thời gian thực

TS Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai, đã giới thiệu một số dự án tiêu biểu mà Quỹ triển khai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Bà cho biết, hệ thống công trình cộng đồng phòng tránh thiên tai được xây dựng dưới dạng nhà 2 tầng kiên cố tại những khu vực thường xuyên xảy ra bão lũ, ngập lụt.

Khi thời tiết bình thường, các công trình này phục vụ nhu cầu an sinh xã hội như lớp học, trạm y tế hay sinh hoạt văn hóa. Đến khi thiên tai xảy ra, đây trở thành nơi tránh trú an toàn cho khoảng 200 người mỗi công trình.

Trong lĩnh vực phòng tránh đuối nước, dự án xây dựng bể bơi học đường góp phần đưa môn bơi vào chương trình chính khóa từ bậc tiểu học, nhằm giảm thiểu tai nạn thương tâm ở trẻ em. Những bể bơi có mái che và tường rào bảo vệ đã tạo điều kiện cho hàng vạn học sinh được học bơi trong môi trường an toàn.

Từ năm 2016 đến nay, Quỹ cũng hỗ trợ các địa phương chịu hạn mặn xây mới hoặc nâng công suất 25 nhà máy và hệ thống cấp nước sạch, đồng thời cấp bồn chứa, ống bi để người dân trữ nước phục vụ mùa khô. Tổng giá trị hỗ trợ đạt 161 tỷ đồng tại 10 tỉnh, thành phố.

Trong công tác cảnh báo sớm, từ năm 2016 đến 2025, Quỹ đã tài trợ lắp đặt trạm đo mưa, tháp cảnh báo lũ, hệ thống cảnh báo sạt lở đất tại nhiều địa phương, góp phần nâng cao khả năng ứng phó của cộng đồng và chính quyền.

Trong thời gian tới, Quỹ đặt trọng tâm vào ứng dụng công nghệ trong cảnh báo sớm, xây dựng hệ thống giám sát và điều hành theo thời gian thực, diễn tập sơ tán tại cộng đồng, mở rộng trồng rừng ngập mặn và tăng cường năng lực ứng phó cho lực lượng cơ sở cũng như người dân. TS. Hạ Thúy Hạnh nhấn mạnh, Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai mong muốn tiếp tục nhận được sự đồng hành của các doanh nghiệp và nhà tài trợ trong nước và quốc tế, để kết nối cộng đồng và nâng cao khả năng ứng phó tại chỗ. Mục tiêu lâu dài là xây dựng những cộng đồng an toàn, chủ động và bền vững trước mọi rủi ro thiên tai.

Cần điều chỉnh quy trình vận hành hồ chứa theo hướng dành đủ dung tích cắt lũ cho hạ du

Ông Nguyễn Tôn Quân, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai), cho biết: Trung bình giai đoạn 2006-2025, thiên tai làm 314 người chết và mất tích mỗi năm; thiệt hại kinh tế tương đương 1-1,5% GDP. Năm 2025 xuất hiện 19 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, chỉ kém kỷ lục năm 2017, trong đó nhiều cơn di chuyển nhanh, trái quy luật và 3 cơn rất mạnh đổ bộ miền Trung, buộc Thủ tướng phải lập Ban Chỉ đạo tiền phương.

Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt lịch sử trên hơn 13 tuyến sông và ngập lụt nghiêm trọng tại nhiều đô thị từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên, tạo nên tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ”. Lũ đặc biệt lớn được ghi nhận tại 19 trạm thuộc 11 tỉnh, trong đó Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng xuất hiện nhiều điểm vượt mức lịch sử.

Những tháng cuối năm 2025, nguy cơ mưa lũ lớn vẫn hiện hữu tại Trung Bộ, đặc biệt khi bão số 15 có thể xuất hiện trên Biển Đông và đổ bộ vào những ngày tới.

Theo ông Nguyễn Tôn Quân, nhiệm vụ cấp thiết trong thời gian tới là thực hiện nghiêm Chỉ thị 42-CT/TW của Ban Bí thư, Luật Phòng, chống thiên tai và các văn bản hướng dẫn; đồng thời lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào quy hoạch phát triển ngành, vùng.

“Chúng ta cần xem xét điều chỉnh các quy chuẩn xây dựng hạ tầng để nâng cao khả năng chống chịu trước thiên tai; nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo bằng việc mở rộng mạng lưới trạm đo mưa và cải thiện dự báo mưa lớn.

Bên cạnh hoàn thiện bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai đến từng thôn, bản, công tác rà soát, sắp xếp và di dời người dân khỏi các khu vực có nguy cơ sạt lở, lũ quét, ngập sâu phải được triển khai quyết liệt, gắn với việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng thuận thiên và bền vững hơn.

Các tuyến đê, hồ chứa và hạ tầng phòng chống thiên tai cần được ưu tiên đầu tư, tu bổ, nâng cấp; cũng như điều chỉnh quy trình vận hành hồ chứa theo hướng dành đủ dung tích cắt lũ cho hạ du”, ông Quân nhấn mạnh.

Ông đề nghị tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, mở rộng hợp tác quốc tế, ứng dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số trong giám sát thiên tai thời gian thực. Đồng thời, huy động các nguồn lực khắc phục hậu quả theo hướng bền vững hơn, giúp người dân nhanh chóng phục hồi sau thiên tai.

Tư duy chủ động dựa trên dữ liệu, công nghệ trong phòng chống thiên tai

Tại Diễn đàn, ông Đặng Công Hưởng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Bắc Ninh, nhấn mạnh: Cảnh báo sớm đóng vai trò then chốt trong bảo đảm an toàn đê điều và đời sống người dân, nhất là khi biến đổi khí hậu đang làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Theo ông Hưởng, Bắc Ninh nằm ở vùng hạ lưu sông Hồng - Thái Bình, nơi giao thoa của nhiều dòng sông lớn như sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Đuống. Địa hình đặc thù giúp tỉnh phát triển mạnh công nghiệp - đô thị nhưng cũng khiến khu vực luôn trong tình thế chịu áp lực lớn từ mưa lũ, triều cường và úng ngập.

Trong các đợt mưa lũ gần đây, nhiều công trình thủy lợi của Bắc Ninh phải vận hành ở mức căng thẳng: đê kè xuất hiện thẩm lậu, sạt lở; một số đê bối bị tràn hoặc vỡ cục bộ; hàng trăm trạm bơm hoạt động liên tục 24/24 giờ để bảo vệ khu dân cư, khu công nghiệp và sản xuất nông nghiệp.

Ông Hưởng cho rằng những hình thái mưa lũ bất thường năm sau cao hơn năm trước, vượt xa quy luật lịch sử, cho thấy phương thức ứng phó truyền thống “trông trời, trông nước” không còn đủ. “Chúng ta buộc phải chuyển mạnh sang tư duy chủ động, dựa trên dữ liệu và công nghệ”, ông nói.

Lãnh đạo Sở nhận định khoa học - công nghệ đang trở thành “lực lượng tuyến đầu mới” trong phòng chống thiên tai, giúp mô phỏng mưa lũ chi tiết, cảnh báo sớm nguy cơ vỡ bờ, sạt lở, úng ngập; hỗ trợ chỉ huy và ra quyết định kịp thời.

Bắc Ninh đặt mục tiêu tiếp tục rà soát toàn diện hệ thống đê điều, hồ đập, trạm bơm, xác định điểm xung yếu để ưu tiên đầu tư. Tỉnh cũng đẩy mạnh hợp tác với các bộ ngành trung ương, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để triển khai quan trắc, mô phỏng - dự báo - cảnh báo liên hồ chứa và hệ thống tiêu, đồng thời hình thành mạng lưới kết nối thường xuyên giữa nhà quản lý - nhà khoa học -doanh nghiệp - cộng đồng.

QPT huy động nguồn lực xã hội để lắp đặt gần 1.000 trạm đo mưa và cảnh báo lũ tự động

Phát biểu khai mạc Diễn đàn “Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai”, TS Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai, nhấn mạnh: Những năm qua, Việt Nam liên tiếp hứng chịu nhiều trận bão, lũ trên diện rộng với mức độ nghiêm trọng và nhiều chỉ số mang tính lịch sử.

Trong ứng phó thiên tai, công tác dự phòng luôn đóng vai trò then chốt mà trước hết là năng lực giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Theo TS Cao Đức Phát, những năm gần đây, Nhà nước cùng các doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cộng đồng quốc tế đã đầu tư nâng cao năng lực quan trắc, dự báo và đạt được nhiều tiến bộ, đặc biệt trong dự báo bão.

Tuy vậy, do thiên tai ngày càng khó lường và đa dạng, công tác giám sát và cảnh báo vẫn còn những hạn chế so với yêu cầu thực tiễn. “Ở chiều ngược lại, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, nhất là công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, đang mở ra cơ hội mới để nâng cao hiệu quả dự báo. Ngoài dữ liệu vệ tinh, nhiều thiết bị tự động đo mưa, radar, cảm biến đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc hay dịch chuyển đất đá đang được triển khai, cho phép tích hợp thông tin nhanh hơn, mô phỏng chính xác hơn theo từng địa bàn và truyền tải kịp thời đến người dân”, TS Cao Đức Phát đặt vấn đề.

Ông cho rằng các địa phương, trong đó có miền Bắc, cần nghiên cứu xây dựng mô phỏng rủi ro ngập lụt và sạt lở theo từng vùng, từng cấp độ, từng bước hoàn thiện để phục vụ cảnh báo chủ động. Những công nghệ này chỉ phát huy hiệu quả khi đi cùng đầu tư thiết bị quan trắc, hệ thống cảnh báo và một bộ máy vận hành ổn định, được duy trì lâu dài.

Trong 17 năm qua, Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai đã huy động nguồn lực xã hội để lắp đặt gần 1.000 trạm đo mưa và cảnh báo lũ tự động; hiện tiếp tục phối hợp hỗ trợ thiết bị đo mặn, cảnh báo sạt lở, xây dựng hệ thống cảnh báo số và đội xung kích phòng chống thiên tai ở cơ sở.

TS. Cao Đức Phát cho biết, khi cả nước đang hướng về miền Trung để hỗ trợ đồng bào vượt qua khó khăn, đây cũng là thời điểm cần suy nghĩ sâu hơn về việc ứng dụng khoa học kỹ thuật để xây dựng các mô phỏng cảnh báo cụ thể: mưa 300 mm, 500 mm hay 700 mm sẽ gây ngập đến đâu; trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân chủ động ứng phó.

Một số tỉnh miền Trung, như Quảng Ngãi, đã từng triển khai mô phỏng này và cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện để phản ánh thực tế chính xác hơn. “Diễn đàn mong muốn lắng nghe ý kiến từ các nhà khoa học, cơ quan chuyên môn và người dân về nhu cầu và khả năng áp dụng công nghệ mới trong dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, nhằm để những nỗ lực chung mang lại hiệu quả thiết thực hơn cho cộng đồng và quốc gia”, TS Cao Đức Phát bày tỏ.