Ngày 25/11, phát biểu tại phiên thảo luận Tổ về dự thảo nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng đào tạo giai đoạn 2026–2035, ĐBQH, GS.TS Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo dục, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong chiến lược phát triển đất nước.
Bà đánh giá cao sự lãnh đạo nhất quán của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, cùng những định hướng sâu sắc của Tổng Bí thư trong việc xem giáo dục, khoa học - công nghệ là động lực tăng trưởng. Việc Quốc hội thảo luận hai nghị quyết quan trọng về giáo dục và y tế, theo bà, cho thấy tinh thần “nói đi đôi với làm”, gắn kết giữa chủ trương và hành động.
GS.TS Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, đại biểu Quốc hội đoàn Hà Nội phát biểu tại phiên họp tổ. Ảnh: Quochoi.vn
Đề xuất cơ chế để đại học thực sự trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo
Góp ý cho nội dung Điều 1 của dự thảo nghị quyết, GS.TS Nguyễn Thị Lan cho rằng mục tiêu đưa một số trường đại học của Việt Nam vào tốp khu vực và thế giới là xác đáng, nhưng dự thảo mới dừng ở “mục tiêu định vị”, chưa có cơ chế để các trường thực sự trở thành động lực khoa học - công nghệ.
Bà dẫn chứng kinh nghiệm quốc tế: Singapore bứt phá nhờ trao tự chủ toàn diện cho Đại học Quốc gia Singapore (NUS); Hàn Quốc nâng tầm công nghệ nhờ mô hình trường KAIST.
Từ đó, bà kiến nghị bổ sung bốn điểm mới, đó là thí điểm cơ chế tự chủ theo mô hình sandbox cho các đại học trọng điểm. Thứ hai là thành lập trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo quốc gia đặt tại đại học, có cơ chế tài chính linh hoạt, gắn với doanh nghiệp. Thứ ba là tăng tỷ lệ chi cho nghiên cứu, thay vì chỉ đầu tư vào hạ tầng và cuối cùng là ban hành chuẩn “đại học nghiên cứu” để định hướng đầu tư có trọng tâm.
Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam nêu ví dụ “trường mạnh về nghiên cứu, có hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, đào tạo tinh hoa hơn, tăng số lượng tiến sỹ có gắn với các chương trình đề tài, dự án nghiên cứu. Đồng thời, khi được trao quyền và nguồn lực phù hợp, các trường đại học có thể tạo ra tri thức mới, công nghệ mới và đóng góp trực tiếp vào tăng năng suất, tăng sức cạnh tranh quốc gia".
Bổ sung hợp phần khoa học cho nông nghiệp và cơ chế thu hút nhân tài
GS.TS Nguyễn Thị Lan cũng lưu ý dự thảo chưa làm rõ vai trò của khoa học - công nghệ trong nông nghiệp, vì đây lĩnh vực vẫn là “trụ đỡ” và chịu tác động mạnh của biến đổi khí hậu. Đây cũng là “khoảng trống chính sách lớn” cần được khắc phục.
Bà nêu các mô hình quốc tế, đó là Israel chuyển mình nhờ tưới nhỏ giọt và giống mới; Úc, New Zealand tăng giá trị xuất khẩu nhờ công nghệ giống và chế biến; Hà Lan, với diện tích chỉ bằng một tỉnh của Việt Nam đã vươn lên thứ hai thế giới về xuất khẩu nông sản nhờ mô hình campus nông nghiệp kết nối đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.
Vì vậy, bà kiến nghị bổ sung hợp phần riêng về KH&CN nông nghiệp, tập trung vào: giống, công nghệ sinh học, nông nghiệp số, chế biến sâu và logistics nông sản. Đồng thời, “cần xác định vai trò nòng cốt của các đại học và viện nghiên cứu nông nghiệp nhằm đảm bảo an ninh lương thực và nâng thu nhập cho nông dân", ĐBQH đoàn Hà Nội nhấn mạnh.
Các kiến nghị nêu trên nhằm giúp nghị quyết không chỉ khắc phục hạn chế hiện tại mà còn tạo nền tảng chiến lược cho 10 đến 20 năm tới, đưa giáo dục, khoa học, công nghệ và nông nghiệp Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển dựa trên tri thức. Ảnh: Quochoi.vn
Làm rõ sự chênh lệch giữa hai giai đoạn đầu tư
Đối với vấn đề phân bổ kinh phí, bà Lan nêu rõ: tổng kinh phí chương trình khoảng 580 tỷ đồng, trong đó giai đoạn 1 là 174 tỷ, giai đoạn 2 hơn 400 tỷ.
Bà đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ nguyên nhân của sự chênh lệch lớn và xem xét cân đối lại nguồn lực giữa hai giai đoạn.
Bên cạnh đó, theo ĐBQH Nguyễn Thị Lan, dự thảo còn thiếu nội dung về hệ thống dự báo nhu cầu kỹ năng quốc gia, yếu tố đóng vai trò “kim chỉ nam” cho chiến lược đào tạo trong bối cảnh chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.
Và hệ thống dự báo này cần được xây dựng dựa trên: biến động công nghệ, xu hướng ngành nghề, cơ cấu lao động, tốc độ tự động hóa, yêu cầu doanh nghiệp, chiến lược phát triển KT-XH… Bà cho rằng nếu không có dự báo, việc đào tạo sẽ “lệch hướng”, chậm thích ứng. Đây cũng là bài học từ Đức (đào tạo nghề kép), Singapore (SkillsFuture) hay Hàn Quốc (chuẩn bị nhân lực cho công nghiệp 4.0).
Do đó, hệ thống dự báo sẽ là cơ sở để mở và đào tạo các ngành nghề mới: AI, robot, phân tích dữ liệu, tự động hóa trang trại, logistics nông sản, chế biến công nghệ cao…
Với Điều 1 và Dự án thành phần 4, bà Lan nhận xét dự thảo đã nhấn mạnh bồi dưỡng đội ngũ nhưng còn thiếu cơ chế thu hút và giữ chân nhân tài, một trong những yếu tố then chốt của đổi mới sáng tạo. Từ đó, bà đề nghị bổ sung: cơ chế hợp đồng đặc thù để thu hút chuyên gia; tăng quỹ học bổng sau đại học cho các ngành khoa học, công nghệ và nông nghiệp; hệ thống đánh giá, xếp hạng giảng viên theo chuẩn quốc tế.
“Kinh nghiệm của Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc cho thấy khi cơ chế và đãi ngộ đủ cạnh tranh, chuẩn nghiên cứu nâng lên nhanh chóng và công nghệ giá trị cao có thể được tạo ra ngay trong trường đại học” - ĐBQH Nguyễn Thị Lan chia sẻ.
ĐBQH Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh, các kiến nghị nêu trên nhằm giúp nghị quyết không chỉ khắc phục hạn chế hiện tại mà còn tạo nền tảng chiến lược cho 10 đến 20 năm tới, đưa giáo dục, khoa học, công nghệ và nông nghiệp Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển dựa trên tri thức.
Diễn đàn 'Ứng dụng công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai'
